آینده پیوند اعضا به حیوانات ختم می‌شود؟

زهرا خلجی - روزنامه‌نگار

مرزهای پیوند اعضا بیش از هر زمان دیگری پیش رفته است. چندی پیش 2 جراحی پیوند قلب و کلیه از خوک ویرایش ژنی به 2بیمار انجام شد و دریافت‌‌کننده نخستین قلب خوک توانست به‌مدت 2ماه زنده بماند. با نتایج به‌دست آمده می‌توان گفت، بشر به استفاده از اعضای بدن حیوانات برای تامین نامحدود اعضای بدن در مسیر حل مسئله کمبود جهانی عضو پیوندی نزدیک شده‌ایم.

از گذشته تا حال
به گزارش بی‌بی‌سی، استفاده از اعضای بدن حیوانات در بدن انسان یک ایده قدیمی است که از کاشت بخشی از بدن شامپانزه تا جایگزینی کلیه و قلب خوک را در‌بر‌می‌گیرد، ولی مهم‌ترین مشکل بر سر راه این کار، سیستم ایمنی بدن انسان است که با عضو پیوندی مانند یک عفونت یا حمله خارجی رفتار می‌کند. در دنیای پزشکی امروزه تمرکز روی خوک است چرا‌که اعضای آنها اندازه و سایز درستی برای پیوند به بدن انسان دارند. اما احتمال پس زده‌شدن عضو خوک از سوی سیستم ایمنی مانند یک عضو انسان است. شما نمی‌توانید وارد یک مزرعه بشوید، یک خوک را انتخاب کنید و عضو او را برای پیوند به انسان انتخاب کنید. برای این کار نیاز به مهندسی ژنتیک قوی برای ویرایش ژن DNA خوک است تا عضو بیش از پیش با سیستم ایمنی انسان سازگار شود.

تغییر برای ماندگاری بیشتر عضو
پیوند اخیر کلیه و قلب از یک خوک طراحی شده 10ژنی انجام شده است. این یک ترفند ژنتیک برای جلوگیری از واکنش هر عضو اهدایی به هورمون رشد انسانی و رشد خارج از کنترل آن است. یکی دیگر از تغییرات کلیدی، یک مولکول قندی به نام آلفا گال را حذف می‌کند که به سطح سلول‌های خوک می‌چسبد و مانند یک علامت نئونی چشمک‌زن غول‌پیکر عمل می‌کند که بافت را کاملا بیگانه نشان می‌دهد.
یک بال سیستم ایمنی ما، که سیستم مکمل خوانده می‌شود، به‌طور مداوم در بدن به‌دنبال آلفا‌ گال گشت می‌زند. به همین دلیل در بعضی پیوندها، عضو پس از پیوند، از طرف بدن رد شده یا می‌میرد. خوک‌های 10ژنی سپس در شرایط استریل پرورش می‌یابند تا اعضای آنها برای پیوند مناسب‌سازی‌ شوند.

نتیجه پیوندهای قلبی
یک جفت کلیه خوک به یک فرد مرگ مغزی‌شده در سپتامبر 2021 پیوند زده شد. به‌گفته دکتر لوک که در این پیوند حاضر بوده است، لحظه‌‌ای که یکی از کلیه‌ها شروع به ساخت اوره کرد، بسیار لحظه هیجان‌انگیری بود: در آن لحظه احساس کردم واقعا پیوند اعضا از حیوان به انسان می‌‌تواند زندگی بسیاری از افراد را عوض کند و جان آنها را نجات بدهد. او احتمالا کارآزمایی بالینی این مدل پیوند را امسال آغاز خواهد کرد.
اما جراحان دانشگاه مریلند یک قدم فراتر گذاشتند. بیمار آنها، دیوید بنت 57ساله مبتلا به مشکل قلبی جدی بود. پیوند قلب انسانی برای او مناسب نبود و با دستگاه زنده بود. این پیوند به‌گفته خودش مثل تیری در تاریکی بود. یک خوک 10ژنی به بیمارستان منتقل شد و در 7ژانویه قلب آن در داخل قفسه سینه دیوید بنت قرار گرفت. این عمل جراحی بسیار پر‌چالش بود چرا‌که قلب بیمار متورم شده بود و وصل‌کردن رگ‌های خونی به قلب کوچک‌تر خوک یک چالش طاقت‌فرسا بود.
اما در نهایت عمل جراحی با موفقیت به پایان رسید و قلب شروع به تپش کرد و زنده ماند. دکتر محمد موحیدین، مدیر بیمارستان پیوند قلب می‌گوید که انتظار نداشته شاهد چنین صحنه‌ای در طول زندگی‌اش باشد. او در جشن ماهگرد این پیوند گفت که هیچ نشانه‌ای از پس زده‌شدن قلب دیده نمی‌شود اما وضعیت بنت همچنان شکننده بود. موحیدین شرایط بنت را اینگونه توصیف می‌کند: انگار موتور یک فراری را داخل یک ماشین دهه‌60 گذاشته باشیم. موتور به‌خوبی کار می‌کند اما بقیه اعضای بدن باید خودشان را با قلب سازگار کنند.
در نهایت بنت 2ماه پس از پیوند درگذشت. علت آن هنوز مشخص نیست. بنت پیش از عمل نیز وضعیت بسیار وخیمی داشت و ممکن است که قلب جدید هم برای او کافی نبوده باشد. هیچ نشانه‌ای از پس زده شدن قلب گزارش نشده ‌اما اگر تحلیل‌های جزئی قلب نشانه‌هایی از حمله سیستم ایمنی نشان دهد، مشخص می‌شود که قلب 10ژنی خوک نیاز به اصلاحات بیشتر برای سازگاری با بدن انسان دارد.

سازگاری آناتومی 
از طرف دیگر، ممکن است قصه به آناتومی برسد و قلب خوک شاید در بدن انسان مناسب نباشد. قلب ما برای مبارزه با جاذبه باید سخت‌تر از خوک کار کند، زیرا به جای 4پا، روی 2پا راه می‌رویم. کریس دنینگ، استاد زیست‌شناسی سلول‌های بنیادی دانشگاه ناتینگهام می‌‌گوید غلبه بر پس زده‌شدن یعنی پیوند قلب به‌عنوان یک موفقیت مورد توجه قرار می‌گیرد اما اگر علت مرگ بنت ضعف و وخامت شرایط او باشد، آنوقت از پیوند عضو حیوان به انسان می‌توان در آینده به‌عنوان یک دستاورد یاد کرد اما اگر به بحث آناتومی ختم شود، آن‌وقت یک توقف بالقوه در این زمینه به‌وجود خواهد آمد.
والورک که نخستین پیوند قلب-ریه-کبد را در دنیا انجام داده ‌و در پیوند عضو حیوان به انسان یکی از پیشگامان است، می‌گوید بهتر است به هزار نفر شانس 70درصدی نجات با قلب خوک داده شود تا اینکه 100نفر با شانس 85درصدی قلب انسان زنده بمانند. پیوند زنو(xenotransplantation) همیشه به‌عنوان یک قدم بزرگ در دنیای پزشکی شناخته شده است. شکی نیست که یک‌سری عملیات برجسته انجام شده است، اما فقط تحقیقات بیشتر به ما می‌گوید که آیا این رؤیای بزرگ هرگز به سن بلوغ می‌رسد یا خیر.