روز مردمی شهدا

محمد علی فقیه، سرپرست معاونت فرهنگی و آموزشی بنیاد شهید و امور ایثارگران

در میان فرهنگ‌ها و سنت‌های دینی و ملی در طول تاریخ آنها که «مردمی» شدند، باقی ماندند و تداوم یافتند. نوروز در میان سنت‌های ایرانی و اربعین حسینی در فرهنگ شیعه اینگونه‌اند. بی‌شک راز این مانایی، پیوند عمیق و حضور در اندیشه و اعتقادات مردمانی است که میراث معنوی و دینی‌شان را نسل به نسل منتقل کردند.
در مقابل جریان اصلی فرهنگ ایرانی و اسلامی، بسیاری از فرهنگ‌ها و خرده‌فرهنگ‌ها و آیین‌هایی که رنگ و بوی غیرمردمی داشتند، پس از مدتی به بوته فراموشی سپرده شدند. حکومت خودکامه و وابسته پهلوی بسته‌های هویت‌زدای فرهنگی را به تاریخ معاصر ایران افزود که امروزه عموم مردم درباره آنها چیزی نمی‌دانند یا اثری از آنان باقی نمانده است. در این‌باره ذکر همین یک مثال کافی است که تقویم شاهی بیش از 3سال نتوانست در مجاری رسمی کشور باقی بماند و شاه پیش از فرار و برای فرونشاندن خشم مردم انقلابی رضایت به بازگشت به تقویم شمسی داد که حاصلی هم به‌دست نیاورد.
پیروزی اعجازگونه انقلاب به رهبری امام خمینی‌(ره) طلیعه حیات تازه‌ای در عرصه «فرهنگ اسلامی» است. معمار انقلاب همه ارکان و اجزای جمهوری اسلامی را براساس خواست و نظر مردم بنیان نهاد. ایرانیان پس از قرن‌ها وارد صحنه تعیین سرنوشت خود شدند. اساسا راز ماندگاری این نهال نوپا در برابر حوادث عظیم زمانه، حضور مردم بوده و هست.
امام خمینی(ره) تنها سپیده گشای فجر نبود. او تمدن اسلامی را وارد عرصه تازه‌ای کرد. ارزش‌ها، آرمان‌های حقیقی منطبق با فطرت انسان و دین مبین یکی پس از دیگری فرصت ظهور و بروز یافتند. انقلاب اسلامی بذر ایثار، شجاعت و حق‌طلبی را در نهاد جوانان انقلابی کاشت و فرهنگ ایثار و شهادت مردم را وارد عرصه‌های مختلف دفاع از انقلاب و کشور کرد.
امروز هم پس از گذشت 43سال از حیات طیبه جمهوری اسلامی، هیچ تحلیلگر و مفسری نمی‌تواند ابعاد فرهنگی، سیاسی و اجتماعی و وجوه و ابعاد فرهنگ شهادت را که امام(ره) در‌ام‌‌القرای جهان اسلام برجای گذاشت به‌طور کامل تفسیر و تببین کند. معمار کبیر انقلاب «شهادت» را برای عزت ملت‌ها به جبهه جهانی اسلام و مستضعفین معرفی کرد که ثمرات و آثار آن در برهه‌های مختلف زمانی نمایان می‌شود. این فرهنگ متعالی قدرت نرم جمهوری اسلامی است. شهدای گمنام به تعبیر رهبر معظم انقلاب در روزهای نیاز ملت رخ می‌نمایند و برای نسل‌های جوان حرف‌ها و درس‌های تازه دارند و دل‌های گرفته از غبار فراموشی و رخوت را جلا و صفای تازه می‌بخشند.
«روز شهدا» نیز اینگونه است. اگر می‌گوییم روز شهید فرهنگ ماندگار و پیشران تمدن اسلامی است، ریشه در تاریخ شیعه دارد، روزی که در امتداد عاشورا و اربعین حسینی است. «روز مردمی شهدا» وجه عاشورایی و اربعینی دارد؛ در جان و نهاد مردم نشسته و خاصیت آگاهی‌بخشی بین نسلی دارد.
 مردم ما در مجالس و مراسم شهدا حاضر می‌شوند. خانواده شهدا و ایثارگران را به دیده تکریم و افتخار می‌نگرند. به استقبال پیکرهای غریب و گمنام تازه تفحص شده می‌روند. به آنها نذر و نیاز و توسل می‌کنند. از شهدا حاجت می‌گیرند. این مردم مدافعان حرم را به میدان می‌فرستند و در شهادت سیدشهدای مقاومت سردار دل‌ها؛ حاج قاسم سلیمانی و یارانش میلیون‌ها نفر صاحب عزا می‌شوند، همانطور که با حماسه اشک عاشورای حسینی را برپا می‌دارند و تعظیم می‌کنند.
 بی‌شک، کانون مرکزی مسیر پر رمز و راز شهادت در میان عامه مردم ماست. خانواده‌ها، مدارس، دانشگاه‌ها، حوزه‌ها، مساجد، حسینیه‌ها و همه فضاهای شهری و شهروندی رشد‌دهنده و پیوند بخش این فرهنگ متعالی به نسل‌های جوان است.
پرداختن به مقوله «ایثار اجتماعی» در عرصه اجتماع زمینه ترویج مردمی ایثارگری است و نیاز به برنامه‌ریزی و مشارکت نهادهای فرهنگی دارد. مناسب‌سازی‌ امکانات و المان‌های شهری، تولید آثار مشوق روحیه ایثار در شهرها و تبلیغات محیطی مناسب نوجوانان و جوانان و عموم شهروندان در هر قشری ضروری است. بر ما و همه مسئولان و برنامه‌ریزان فرهنگی است تا برای ادای وظیفه خدمت به‌دنبال پیوند مستحکم جوانان با فرهنگ ناب فداکاری و ایثار و شهادت با زبان، شیوه‌ها و ابزار تازه و به روز باشیم.