روسیه یا غرب؟ بلغارستان بر سر دوراهی

بلغارها روابط تاریخی عمیقی‌ با روس‌ها دارند اما جنگ اوکراین شکاف موجود در جامعه بلغارستان را میان آنها که طرفدار روسیه هستند و آنها که به غرب علاقه‌مندند عمیق‌تر کرده است.
بلغارستان از حدود 2 قرن پیش روابط مدرن خود را با روسیه آغاز کرد؛ زمانی که روسیه به‌دنبال منافع ژئوپلیتیک در بالکان و دسترسی استراتژیک به تنگه‌های ترکیه بود. این روابط به مرور تا حدی نزدیک شد که در قرن 19میلادی، روسیه به واسطه مشابهت‌های زبانی با بلغارها از جنبش آزادی‌بخش بلغارستان علیه حکومت عثمانی حمایت کرد و در جنگ روسیه- عثمانی در سال‌های 1877و 1878 بلغارستان را از سلطه عثمانی‌ها نجات داد. همین رویکرد حامیانه و پدرانه روسیه در میان بلغارها نوعی حس وابستگی عمیق به شوروی ایجاد کرد. در اواخر قرن نوزدهم اما نوعی تمایل به جریان اروپا به‌ویژه آلمان در بلغارستان ایجاد شد. این حس اما نتوانست از شدت وابستگی بلغارستان به مسکو بکاهد. از شدت وابستگی به مسکو حتی پس از فروپاشی اتحادیه شوروی در سال 1989 هم کاسته نشد.
سال‌های پس از فروپاشی شوروی، دورانی بود که سنگ بنای یک دوراهی تاریخی برای بلغارستان گذاشته شد. جامعه بلغارستان از همان سال‌ها بر سر اینکه باید به سمت روسیه متمایل باشد یا اروپا، تردید داشت و دچار دو دستگی بود. به این ترتیب از همان‌سال‌هایی که روند نزدیکی دو سوی آتلانتیک آغاز شد، در هر بزنگاه سیاسی چالش‌برانگیزی در بلغارستان، جریان‌های دوست و دشمن روسیه هم سر بر می‌آوردند. چالش‌های سیاسی، ازجمله در سال 2014 همزمان با الحاق کریمه به روسیه، بارها گریبان بلغارستان را گرفته و امروز با شدت گرفتن درگیری نظامی میان روسیه و اوکراین، دولت و افکار عمومی را در این کشور بار دیگر با دودستگی مواجه ساخته است.

دودستگی در دولت
سفیر روسیه در اوایل ماه جاری میلادی در مراسم سالگرد آزادی بلغارستان حضور پیدا کرد، اما همزمان با این مراسم، غیر از آنکه حمله روسیه به اوکراین آغاز شد، رویدادهای دیگری در جریان بود که روابط بلغارستان و روسیه را در مرز تنش قرار داد. یک ژنرال بلغاری به اتهام جاسوسی برای روسیه دستگیر شد و کریل پتکوف، نخست‌وزیر بلغارستان، استفان ینِف، وزیر دفاع را به اتهام طرفداری از مسکو در بحبوحه جنگ اوکراین، برکنار کرد. اخراج ینِف نشانه‌ای از دودستگی عمیق داخلی در دولت ائتلافی بلغارستان است؛ دولتی که در آخرین ماه سال 2021 کار خود را آغاز کرده است. از زمان حمله روسیه به اوکراین، پتکوف برای کاهش تنش میان اعضای دولت، ‌متشکل از 2 گروه سوسیالیست‌های طرفدار روسیه و اصلاح‌طلبان طرفدار غرب با مشکلات زیادی مواجه بوده است. سوسیالیست‌ها اگرچه در کلام حمله روسیه به اوکراین را محکوم کرده‌اند، اما در پارلمان اروپا و بلغارستان به وضع تحریم علیه روسیه و ممنوعیت فعالیت رسانه‌های روسی اسپوتنیک و راشاتودی در اروپا رأی مخالف داده‌اند. وب سات دویچه‌وله، به نقل از رومنا فلیپووا، تحلیلگر سیاسی مؤسسه گلوبال آنالکتیک در صوفیه، نوشته است: این اختلاف نظر در دولت بلغارستان به حدی شدید است که می‌تواند پایه‌های دولت جدید را متزلزل سازد.
افشای جاسوسی ژنرال والنتین تسانکوف، ضربه شدید دیگری بر پیکره دولت بلغارستان وارد کرد. درپی انتشار این خبر وزارت خارجه بلغارستان سفیر روسیه را فراخواند و 2 دیپلمات روس را اخراج کرد. درصورتی که اتهامات این ژنرال ارتشی به اثبات برسد، این نظریه که روسیه پس از جنگ سرد دائما در آژانس‌های اطلاعاتی بلغارستان نفوذ داشته به واقعیت تبدیل خواهد شد.

شکاف در افکار عمومی
تنها سوسیالیست‌ها نیستند که قشر طرفدار روسیه بلغارستان را تشکیل می‌دهند. در میان ملی‌گرایان و دستگاه‌های امنیتی این کشور هم گروهی به‌صورت سنتی طرفدار روسیه هستند. همچنین افکار عمومی بلغارستان نسبت به ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه نوعی احساس همدلی دارد. نتایج یک نظرسنجی جدید که در اوایل سال 2022 در بلغارستان انجام شده نشان می‌دهد که حدود 50درصد از مردم بلغارستان نسبت به پوتین نگاهی مثبت دارند. در مقابل، 40درصد از مردم نسبت به عضویت بلغارستان در ناتو نگاه مثبت دارند. طبق این نظرسنجی پیش از آغاز جنگ اوکراین، فقط 28درصد از مردم گفتند که با مشارکت بیشتر بلغارستان در ناتو موافق هستند.
اما اتفاقاتی که در حمله روسیه به اوکراین رخ داده، درحال تغییر دادن افکار عمومی است. نظرسنجی‌‌ها نشان می‌دهند که پس از آغاز حمله، میزان حمایت از پوتین در بلغارستان 32درصد کاهش پیدا کرده است. همزمان، اختلاف‌نظرها برسر بنای یادبود ارتش شوروی سابق در مرکز شهر صوفیه نیز بالا گرفته است. طرفداران روسیه این بنای یادبود را نماد آزادی از چنگ فاشیسم می‌دانند و طرفداران غرب آن را نماد سرکوب‌های شوروی. هفته گذشته با آغاز اعتراضات ضد‌روسیه و ضد‌جنگ در بلغارستان، طرفداران اوکراین این بنا را مشابه پرچم اوکراین رنگ‌آمیزی کردند و علیه روسیه شعار دادند. اعتراضات ضد‌جنگ در بلغارستان به خوبی دودستگی ایجاد شده در جامعه و دولت این کشور برسر موضوع حمایت از روسیه یا غرب را نمایان می‌سازد.

اسب تروای روسیه
بلغارستان در سال 2004به ناتو پیوست، در سال 2006توافقنامه‌ای برای تاسیس پایگاه آموزش نظامی با آمریکا امضا کرد و در سال 2007هم عضو اتحادیه اروپا شد. تمامی این تحولات، کام روسیه را تلخ کرد. درحقیقت هردولتی که در بلغارستان در راس قدرت قرار گیرد، در دل چنین تنش‌هایی راهی دشوار برای تصمیم‌گیری در پیش خواهد داشت. دو دستگی برسر انتخاب میان روسیه یا غرب همیشه بلغارستان را در موقعیتی بسیار شکننده و حساس قرار داده است، زیرا روسیه همواره اهرم‌های فشار عموما اقتصادی علیه بلغارستان را در دست داشته است. بلغارستان به‌عنوان یکی از فقیرترین اعضای اتحادیه اروپا، وابستگی اقتصادی شدیدی به روسیه دارد و از سویی دیگر تمایلی به از دست دادن حمایت ناتو و اتحادیه اروپا ندارد.
بلغارستان در اروپا همواره به شکل یک ناهنجاری دیده شده زیرا با وجود عضویت در ناتو و اتحادیه اروپا، روابط بسیار نزدیکی با روسیه داشته است. از این رو، این کشور را اسب تروای روسیه می‌نامند. شراکت 2 کشور در دوران جنگ سرد باعث شد بلغارستان به‌شدت به انرژی روسیه وابسته باقی بماند. بیش از 85درصد از گاز بلغارستان از روسیه تامین می‌شود، تنها پالایشگاه نفت بلغارستان که بیش از 60درصد سوخت مورد نیاز کشور را تامین می‌کند، توسط روسیه اداره می‌شود و سوخت و قطعات تنها نیروگاه هسته‌ای بلغارستان را هم روسیه تامین می‌کند. بلغارستان همچنین برای نگهداری و تعمیر جت‌های جنگنده و تانک‌‌های خود به روسیه نیازمند است. روسیه از مهم‌ترین شرکای تجاری بلغارستان به شمار می‌رود و اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه مسکو، همواره بلغارستان را با مشکلات اقتصادی- اجتماعی مواجه ساخته است. باوجود تلاش‌هایی که این کشور از سال 2018با هدف متنوع‌سازی منابع تامین انرژی آغاز کرده، هنوز در حوزه انرژی به اندازه‌ای آسیب‌پذیر است که نخست‌وزیر این کشور در پی حمایت از تحریم‌های اقتصادی اخیر علیه روسیه، خواستار مستثنا شدن واردات نفت و گاز بلغارستان از روسیه در تحریم‌های اتحادیه اروپا شده است.

مکث
خط خبر
  درگیری‌ها در منطقه شمال غرب کی‌یف ادامه دارد و نظامیان روسیه گام به گام به این شهر نزدیک می‌شوند.فاصله این نیروها با مرکز شهر کی‌یف، 25کیلومتر اعلام شده است.
  ویکتور گلویچ، فرمانده نیروهای مسلح ‌بلاروس اعلام کرده که کشورش برنامه‌ای برای همراهی با روسیه برای حمله به اوکراین ندارد اما نیروهای ویژه خود را به مرز با اوکراین اعزام می‌کند تا جایگزین نیروهایی شوند که درحال حاضر در این مناطق مستقر هستند.
  مسجد سلطان‌سلیمان در شهر ماریوپل هدف موشک‌های نیروهای روسیه قرار گرفت. بیش از 80نفر ازجمله کودکان در این مسجد پناه گرفته بودند.
  بمباران‌های روسیه در اوکراین همچنان ادامه دارد و حملاتی در شرق این کشور، در شهر دنیپرو و 2 فرودگاه در غرب لوتسک و ایوانو- فرانسکیو گزارش شده است.
  دولت اوکراین می‌گوید که از سرگیری بمباران شهر ماریوپل در جنوب شرق اوکراین، روند تخلیه غیرنظامیان را مختل کرده است.