گزارش
شرط گشودن مناطق حفاظتشده به روی گردشگران
زهرا رفیعی- روزنامه‌نگار
توسعه گردشگری در زون‌های تفریحی مناطق حفاظتشده، باید همراه با ضمانت‌های حداکثری و سختگیرانه باشد که در قوانین بدان تأکید شده است. در تصمیمات اخیر دولت، توجه به الزامات زیست‌محیطی در استفاده از میانکاله و شبه‌جزیره آشوراده بسیار تأکید شده است. در نتیجه سرمایه‌گذاری در این بخش باید با وسواس بیشتر انجام شود.
توسعه گردشگری در مناطق حفاظتشده یکی از راه‌های دستیابی به اهدافی مانند بهبود وضعیت اقتصادی منطقه، ایجاد درآمد پایدار، افزایش رفاه اجتماعی، افزایش سهم گردشگری در تولید ناخالص داخلی، تشویق بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری، حفظ آثار فرهنگی و تاریخی، توسعه طبیعت‌گردی، حفاظت محیط‌زیست و... است به شرطی که نکات مربوط به حفظ محیط‌زیست اجرایی شود. در دهه‌های اخیر، نه‌تنها در ایران که در همه کشورها، توسعه اقتصادی باعث فشار بیش از حد به منابع طبیعی شده در نتیجه ارزیابی آثار و پیامد‌های زیست‌محیطی طرح‌ها ابزاری برای اطمینان از اجرای مناسب و صحیح یک پروژه شده است. در سال‌های گذشته تلاش زیادی در قالب لوایح و طرح‌ها جهت تدوین قانون خاص ارزیابی زیست‌محیطی صورت گرفته ولی به‌گفته متخصصان، متأسفانه به دلایل مختلف تا‌کنون هیچ قانونی به تصویب نرسیده است ولی ردپایی در قوانین از قانون برنامه دوم تا ششم توسعه کشور وجود دارد. هم‌اکنون بند «غ» ماده38 قانون برنامه ششم توسعه معیار قانونی بررسی طرح‌های بزرگ عمرانی کشور است. براساس این بند 55عنوان از پروژه‌های عمرانی مستلزم ارائه پیوست زیست‌محیطی شده‌اند. ایجاد مجتمع‌های گردشگری و تفریحی به‌دلیل آثار مخربی که می‌توانند در زیستگاه‌ها داشته‌باشند، در این پروژه‌ها گنجانده شده‌اند.
حمید جلال‌وندی، مدیرکل دفتر ارزیابی زیست‌محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگو با همشهری ضمن اشاره به موضوع توسعه گردشگری در منطقه حفاظتشده میانکاله و آشوراده می‌گوید: دستورالعمل‌های تخصصی مطالعات ارزیابی آثار و پیامد‌های زیست‌محیطی برای مهندسان مشاور پروژه‌ها تدوین شده است تا آنها بدانند چه مواردی را باید درنظر بگیرند. این دستورالعمل مثل یک شرح خدمات، عمق و محدوده مطالعات و پیامد‌های اجرای طرح‌ها را مشخص می‌کند. به‌نظر سازمان حفاظت محیط‌زیست، اجرایی‌شدن هر طرح گردشگری باید مطابق با طرح جامع مدیریت مناطق باشد. حدود 80درصد از مناطق حفاظتشده (پارک ملی، شکار ممنوع، اثر ملی طبیعی) دارای طرح جامع هستند. مناطقی که طرح جامع ندارند به‌صورت موردی از معاونت محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان استعلام می‌شود. بنابراین زون‌های متمرکز یا گسترده گردشگری هر منطقه مشخص است. طرح‌های جامع باید به‌عنوان سند بالادستی ملاک عمل قرار گیرد. به‌طور مثال، در بخش‌هایی که حفاظت صد‌درصدی مدنظر است، باید دست‌نخورده باقی بماند.
طرح گردشگری جزیره آشوراده به‌عنوان یکی از مصوبات سفر ریاست‌جمهوری در سال93 به استان گلستان به تصویب رسید. این طرح که در یک دوره تحت عنوان «طبیعت‌گردی» مطرح شد شامل ساخت اسکله، مسیر دسترسی، آلاچیق، رستوران و دیگر زیرساخت‌های مورد نیاز حضور گردشگران می‌شد اما به‌گفته حمید جلال‌وندی، توسعه گردشگری در میانکاله شرط دارد. او می‌گوید: طرح طبیعت‌گردی در آشوراده (که بخشی از میانکاله است) و همچنین طرح ارزیابی زیست‌محیطی این منطقه از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست آماده و تأیید شده است و تقریبا 47شرط و الزام برای توسعه گردشگری در این منطقه تدوین شده است. به‌طور مثال، در این منطقه به هیچ عنوان نباید سازه ثابت احداث کرد. در این طرح‌ها حتی ارتفاع، سطح اشغال و محل سازه‌هایی که قابلیت جابه‌جایی دارد نیز دقیقا مشخص شده است و سرمایه‌گذار باید آن را رعایت کند. از موارد دیگری که نه‌تنها برای میانکاله که برای همه مناطقی که طرح جامع مدیریت مناطق دارند مشخص شده، مکان‌هایی است که گردشگر به هیچ عنوان نباید وارد آن شود. همچنین ظرفیت جمعیت روز و شب مناطق نیز مشخص شده است و باید مجری ملزم به رعایت آن شود. علی کلانه، رئیس ذخیره‌گاه زیست‌کره میانکاله، توسعه گردشگری در میانکاله، را به‌معنای طبیعت‌گردی می‌داند و می‌گوید: این بدان معناست که سازمان حفاظت محیط‌زیست مخالف ساخت سازه در این منطقه است. حضور گردشگر در این منطقه نیاز به پایش مستمر دارد و درصورتی که محیط‌‌بانان به این نتیجه برسند که حضور گردشگر به اکوسیستم منطقه آسیب وارد می‌کند، متولی‌ها باید پاسخگو باشند و نسبت به ترمیم آسیب اقدام کنند. بدین معنا که اگر حضور گردشگر و یا نحوه توسعه گردشگری به منطقه آسیب وارد کرد، نباید به بهانه رقم سرمایه‌گذاری به تخریب ادامه داد.
به‌گفته این مسئول و متخصص محیط‌زیست، طبیعت‌گردی در مناطق بکر و خالی از سکنه، الزامات خاص خود را دارد. او می‌گوید: سرمایه‌گذاران باید این تضمین را ایجاد کنند که توسعه زیرساخت‌ها منجر به دست‌اندازی به مناطق نمی‌شود. هر تغییر شکلی که در زون‌های گردشگری ایجاد می‌شود باید سازگار با اکوسیستم و شمای کلی منطقه باشد. در هیچ شرایطی نباید خروجی پسماندی در منطقه بکر داشته باشیم. البته زون‌بندی به‌دست انسان برای حیات‌وحش معنایی ندارد، بنابراین باید در بهار که فصل زادآوری است، مطابق با حضور حیات وحش اقدام به طبیعت‌گردی کرد. استفاده از مواهب طبیعی هیچ منع قانونی ندارد ولی سرمایه‌گذاران باید به قوانین تمکین کنند و مصوبات را صرفا روی کاغذ باقی نگذارند. اجرای طرح‌های گردشگری در طبیعت غیرممکن نیست ولی قواعد آن در همه دنیا سختگیرانه‌تر از سایر نقاط است. اولویت اول و آخر باید حفظ اکوسیستم باشد و سرمایه‌گذار ریسک آن را باید به تمامی بپذیرد.
