قرن، امسال هم تمام نمی‌شود

میثم قاسمی - روزنامه‌نگار

تاریخ‌پژوهان اروپایی اصطلاحی دارند با عنوان «قرن طولانی نوزدهم» (Long nineteenth century) که از ۱۷۸۹ آغاز می‌شود و تا ۱۹۱۴ ادامه دارد. همانطور که دیده می‌شود این قرن طولانی ۱۱ سال از قرن هجدهم و ۱۴ سال از قرن بیستم را در بر می‌گیرد و عملا ۲۵ سال بیشتر از ۱۰۰ سال تقویمی است. قرن طولانی نوزدهم نشان‌دهنده مجموعه رخد‌ادهایی است که درک قرن نوزدهم میلادی را ممکن می‌کنند.
سال گذشته بحثی میان مردم درگرفته بود که آیا سال ۱۴۰۰ آغاز قرن پانزدهم هجری خورشیدی است یا پایان قرن چهاردهم؟ این موضوع با توضیحات کارشناسان تقریبا روشن شد که ۱۴۰۱ نخستین سال قرن جدید است و ما این روزها در پایان یک قرن قرار داریم. قرن تقویمی که ۱۰۰ سال را شامل می‌شود؛ اما از نظر تاریخی آیا ما در انتهای قرن هستیم؟ به‌نظر نمی‌رسد چنین باشد.
تاریخ در اروپا، پس از پایان جنگ جهانی دوم (۱۹۴۵ میلادی) روی دور کند قرار گرفت. کسی که در آن سال به دنیا آمده، امروز ۷۶ ساله است؛ اما احتمالا تنها اتفاقات مهمی که در نزدیکی خود دیده، فروپاشی بلوک شرق و پس از آن جنگ بالکان است؛ اما اگر همان فرد در این گوشه از دنیا متولد می‌شد (سال ۱۳۲۴) رخدادهای بسیاری را در کشور خود و همسایگانش دیده است. رخدادهایی که حتی ذکر نام آنها می‌تواند کل این یادداشت را دربربگیرد. تاریخ در خاورمیانه همچنان پرشتاب به پیش می‌رود و مجموعه اتفاقات آنچنان به هم پیوسته هستند که نمی‌توان نقطه آغاز و پایان آنها را در اعداد تقویمی جای داد. در همین ایران- بدون توجه به کشورهای همسایه- ما در طول ۱۰۰ سال دوبار تغییر حکومت داشته‌ایم. از قاجار به پهلوی و از آن به جمهوری اسلامی؛ اما حتی برآمدن پهلوی نیز به پیش از آغاز قرن چهاردهم برمی‌گردد و برای درک آنچه در سال‌های پایانی قرن سیزدهم هجری خورشیدی گذشته باید به عقب‌تر برویم. شاید به زمان امضای فرمان مشروطه در ۱۲۸۵.
اصطلاح قرن طولانی نوزدهم را «ایلیا گریگوریویچ ارنبورگ» تاریخ‌نگار روس ابداع کرد. به‌نظر می‌رسد تاریخ‌پژوهان ایرانی هم باید دست به‌کار شوند و به این پرسش پاسخ دهند که آیا ما با یک قرن طولانی روبه‌رو هستیم یا می‌توانیم آنچه گذشته را به کتاب‌های تاریخ بسپاریم و سبکبال به استقبال قرن جدید برویم.