جهان‌نما
چرا آفریقایی‌ها در بحران اوکراین مقابل روسیه قرار نگرفتند؟
در شرایطی که بسیاری از کشورهای جهان حمله روسیه به اوکراین را محکوم کرده‌اند، تعداد زیادی از کشورهای آفریقایی بی‌طرف باقی مانده‌اند
ولادیمیر پوتین در سال 2019در افتتاحیه نشست روسیه- آفریقا میزبان 43رهبر آفریقایی بود. پوتین در این نشست که در سوچی برگزار شد، غرب را به اعمال فشارهای سیاسی و اقتصادی و نقض حقوق بشر علیه کشورهای آفریقایی محکوم و اعلام کرد روسیه خدمات فراوانی برای ارائه به دوستان آفریقایی خود دارد.
این نشست بخشی از تلاش روسیه برای افزایش نفوذ در آفریقا بود. پس از الحاق کریمه به روسیه در سال 2014 و اعمال تحریم‌ها از سوی غرب، روسیه تلاش برای فروش سلاح، استخراج معادن و حمایت از دولت‌های بی‌ثبات در آفریقا را افزایش داد. مسکو، نتیجه کار خود را 10روز قبل که قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل برای محکومیت حمله به اوکراین مطرح شد، دید. از 54کشور آفریقایی، 28کشور از قطعنامه حمایت کردند، 17کشور رأی ممتنع دادند و 8کشور در رای‌گیری مشارکت نکردند.
به‌عبارت دیگر، 25کشور آفریقایی ترجیح دادند در مقابل روسیه قرار نگیرند. کشور اریتره نیز در کنار روسیه، بلاروس، کره‌شمالی و سوریه علیه قطعنامه رأی داد. مردم کشورهای آفریقایی هم در برابر روسیه دوپاره شده‌اند.
نظرسنجی اخیر اکونومیست در 6کشور آفریقایی، نشان می‌دهد رویکرد دوگانه دولت‌ها در رفتار جوامع‌شان نیز اثرگذار بوده است. در کنیا، نیجریه، آفریقای جنوبی و اوگاندا، اکثریت جامعه روسیه را مقصر درگرفتن جنگ اخیر می‌دانستند، اما در مالی و ساحل عاج اکثریت ناتو را مقصر می‌دانستند.
نوع آرای کشورهای آفریقایی در مجمع عمومی سازمان ملل تا حدودی بازتاب‌دهنده روابط تاریخی احزاب حاکم در این کشورها با روسیه است. بسیاری از نخبگان سیاسی به‌ویژه در جنوب آفریقا، در شوروی تحصیل کرده‌اند.
بسیاری از احزاب آزادیخواه در آنگولا، موزامبیک- که علاقه‌اش به روسیه را با طرحی از کلاشنیکف بر پرچمش نشان داده- نامیبیا، آفریقای جنوبی و زیمبابوه، شوروی سابق را متحدی بزرگ در مبارزه علیه حکومت سفیدپوستان می‌دانستند و امروز روسیه را جانشین همان متحد فروپاشیده می‌دانند؛ از این‌رو تمامی این کشورها به قطعنامه مجمع رأی ممتنع دادند.
این حس خوشایند نوستالژیک به روسیه در کنار دیدگاه‌های ضد‌غربی در آفریقا بیش از همیشه تقویت شده است. مداخله سال 2011ناتو در لیبی بدون درنظر گرفتن حضور اتحادیه آفریقا موجب خشم رهبرانی مانند «یووری موسونی» در اوگاندا شد. هرج و مرج ایجاد شده پس از این مداخله حس خصومت دولت‌ها را نسبت به ناتو تقویت کرد.
روسیه تلاش کرده تا نفوذ خود در آفریقا را به فراتر از چند کشور بسط دهد؛ از این‌رو درحال حاضر بزرگ‌ترین صادرکننده سلاح به آفریقا به شمار می‌رود. روابط آفریقا با روسیه هم فراتر از تاریخ و ایدئولوژی، در برخی کشورها برپایه منافع شخصی است؛ به‌طور مثال در جمهوری آفریقای مرکزی، حدود 2هزار نفر از مزدوران گروه واگنر روسیه حضور دارند که در ازای طلا و الماس از سرنگونی رئیس‌جمهور این کشور به‌دست شورشیان جلوگیری میکنند. نظامیانی که از کودتای سال 2021 تاکنون بر مالی حکومت کرده‌اند هم به گروه واگنر متکی هستند. به ادعای امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه درحال حاضر حدود 800مزدور واگنر در مالی حضور دارند.
گینه، کشور آفریقایی دیگری است که به روسیه وابستگی اقتصادی دارد. دولت نظامی گینه به‌تازگی کنسول افتخاری اوکراین را در گینه از کار تعلیق کرده است؛ احتمالا با این هدف که روسیه را راضی نگه دارد. سودان هم تلاش کرده تا در ماه‌های اخیر و همزمان با حمله روسیه به اوکراین، روابط دوستانه خود را با مسکو حفظ کند. با این همه ممکن است خشم سودانی‌ها از افزایش قیمت مواد غذایی به‌ویژه نان منجر به اوج گرفتن اعتراضات نسبت به عملکرد دولت نظامی تحت حمایت روسیه در سودان شود.
با این همه نباید فراموش کرد که روسیه برای بسیاری از کشورهای آفریقایی، یک گزینه در میان گزینه‌های متعدد دیگر است. برای مثال آنگولا از سال 2017 تلاش کرده تا روابط خود را مبتنی بر منافع داخلی کشور سازد؛ از این‌رو نفت خود را به چین می‌فروشد و در صندوق جهانی پول برنامه‌هایی فعال دارد، اما همزمان با مشارکت یک شرکت روسی، الماس استخراج می‌کند.
اتیوپی هم که در مجمع عمومی سازمان ملل هیچ رأیی ندارد در موقعیتی مشابه است. روسیه که بزرگ‌ترین تامین‌کننده سلاح اتیوپی است، در نبرد با تیگرای‌ها از دولت اتیوپی حمایت کرده و نسبت به پروژه‌های نفت و گاز در مناطق شرقی این کشور علاقه نشان داده است، اما مقامات اتیوپی معتقدند نیاز این کشور به روسیه بیشتر از نیازشان به غرب نیست.
شرایط جنگ اوکراین پیچیده شده است، اما در نهایت دولت‌های غربی کشورهای آفریقایی را به‌خاطر بی‌طرف باقی ماندن سرزنش نخواهند کرد و همزمان روس‌ها هم در شرایط بحران مالی ناشی از تحریم‌های غرب و کمبود دلار، نمی‌توانند به کشورهای آفریقایی فشار بیاورند.
