تفرجگاه به جای غول‌های شنی

محمود مولایی- روزنامه‌نگار

‌با اینکه از پاییز سال1395 برداشت از شن‌چاله‌های جنوب غرب تهران ممنوع شده، ولی تکلیف 400هکتار از این اراضی برای احداث تفرجگاه هنوز روشن نشده است. در این میان، شهرداری اعلام کرده برنامه تبدیل این گودال‌های عمیق به فضاهای خدماتی و تفریحی در سال آینده آغاز خواهد شد.
در سال‌های گذشته شن‌چاله‌های منطقه18 شهر تهران به یک معضل جدی تبدیل شدند و حتی به حریم بخشی از رودخانه کن هم آسیب رساندند. به‌همین دلیل، از سال1392 به بعد شهرداری تهران تصمیم گرفت معادن شن و ماسه در این محدوده را تعطیل کند تا علاوه بر جلوگیری از آسیب‌های بیشتر، اراضی شن‌چاله را به تفرجگاه تبدیل کند. سرانجام 3سال  بعد حکم پلمب معادن توسط دادستانی صادر و برداشت از گودهای آنها متوقف شد. حالا پس از 5سال انتظار، 3مالک معادن شن و ماسه که 100هکتار از 400هکتار را در اختیار دارند، پای کار آمده‌اند و قرار است بعد از توافق نهایی با مالکان، عملیات اجرایی پروژه تفرجگاه صورت بگیرد. عوامل شهرداری منطقه18 معتقدند که یک اجماع حاکمیتی درباره موضوع شن‌چاله به‌وجود آمده و سیستم قضایی، دولت و شهرداری تأکید دارند که این مشکل باید برطرف شود.
در وهله نخست تعیین تکلیف بحث‌های مالکیتی این مجموعه مدنظر قرار دارد؛ یعنی جایی که سبب شده این پروژه بزرگ رفاهی و گردشگری هنوز به مرحله اجرایی نرسد. به‌ویژه اینکه شهرداری منطقه18 جلساتی را با مالکان برگزار کرده تا موافقت آنها را برای سرمایه‌گذاری در این پروژه بگیرد؛ زیرا تامین منابع مالی برای احداث تفرجگاه اهمیت بسیاری دارد. شهردار ناحیه5 منطقه18 درباره وضعیت اراضی شن‌چاله به همشهری گفت: «در جنوب غرب تهران یک مجموعه 400هکتاری وجود دارد که البته در 120هکتار آن چالش داریم. کارهایی را انجام دادیم، سیستم قضایی و دولت و خود شهرداری پای کار هستند که سریعا به سرانجام برسد. لایحه‌ای برای تقدیم به دستگاه قضایی آماده کردیم تا این دستگاه با مالکان دانه درشت به توافق نهایی برسد.» سیدجواد موسوی‌آلاشتی ادامه داد: «100هکتار از این املاک برای 3معدن شن و ماسه است. این شرکت‌ها سال‌های سال در این منطقه فعالیت می‌کردند. کارخانه تولید شن بود و با برداشت از خاک آنجا، اقدام به تولید شن می‌کردند.»

فعالیت غیرقانونی
معادن شن و ماسه در اراضی شن چاله جنوب غرب تهران مجاز به 30متر برداشت خاک بودند، ولی با تخلفات صورت‌گرفته، عمق حفاری در برخی از این اراضی به بیش از 100متر هم رسیده بود. به همین دلیل، سال95 فعالیت این معادن متوقف شد تا اراضی شن‌چاله در سال‌های اخیر بدون استفاده بماند. شهردار ناحیه5 منطقه18 گفت: «سال95 براساس بند20 ماده55 قانون شهرداری‌ها اقدام به متوقف کردن برداشت خاک از این محدوده شد. بدین‌ترتیب، فعالیت این 3شرکت متوقف شد؛ طوری که دادستانی هم در حمایت از شهرداری منطقه18 دستور داد تا برداشت خاک از آنجا نشود و شرکت‌ها تعطیل شدند.»
برداشت خاک زمانی به قدری زیاد بود که معادن شن و ماسه دیگر نمی‌توانستند از اراضی شن چاله خاک برداشت کنند. به همین دلیل، در مقطعی خاک از اراضی دیگری به این محدوده منتقل کرده و آن را تبدیل به شن و ماسه می‌کردند. موسوی یادآور شد: «در سنوات گذشته به‌دلیل اینکه ماسه‌ای نداشتند، از جاهای دیگر خاک می‌آوردند و در اینجا به ماسه شسته تبدیل می‌کردند. شهرداری منطقه18 جلوی فعالیت غیرقانونی این شرکت‌ها را هم گرفت. زیرا ماشین‌های سنگین 24ساعته به‌طور مداوم رفت‌وآمد داشتند و مشکلاتی ایجاد کرده بودند. یعنی خاک می‌آوردند و ماسه می‌بردند، طوری که برای ساکنان شهرک سینا در محدوده خلیج‌فارس مشکل به‌وجود آورده بودند.»

مکاتبه با مالکان
به‌گفته شهردار ناحیه5 منطقه18، مالکان اراضی شن‌چاله «معارض» محسوب نمی‌شوند. با این حال، تا زمانی که تکلیف این معادن روشن نشود، پروژه تفرجگاه وارد فاز عملیاتی نخواهد شد. موسوی در این رابطه گفت: «مکاتباتی با مالکان صورت گرفته است. دادستان مجتمع یافت‌آباد و شعبه37 نیز به موضوع شن‌ چاله‌ها ورود پیدا کرده و بارها از این محدوده بازدید کردند. همچنین دستوراتی دادند و اعلام کردند پیگیر موضوع هستند. از آنجایی که دادستان ورود پیدا کرده، می‌تواند به شهرداری منطقه کمک کرده و دستوراتی را به مالکان بدهد.» او ادامه داد: «در عین حال، شهرداری هم برای ارسال طرح به کمیسیون ماده5 اقدام کرده است. در واقع طرح‌هایی برای دیواره‌سازی و احداث تفرجگاه آماده شده است. طرح‌ها هم به‌گونه‌ای است که همه‌‌چیز به نفع شهروندان منطقه باشد.»
با این حال، 100هکتار از این اراضی متعلق به 3معدن شن و ماسه است و توافق نهایی با مالکان مجموعه می‌تواند زمینه را برای اجرای پروژه فراهم کند. موسوی درباره اینکه مشارکت مالکان 3معدن چه سودی برای آنها خواهد داشت، عنوان کرد: «در آینده ملک آنها ارزشمند می‌شود، چراکه با طرحی که شهرداری برای احداث تفرجگاه درنظر گرفته، برای مالکان قطعا ارزش افزوده خواهد داشت.» او گفت: «این یک طرح کامل و جامع به‌حساب می‌آید و در واقع یک طرح معمولی نیست. البته بخش تفرجگاه آن برای مالکان کارخانه هزینه خواهد داشت، اما اگر بوستان نهج‌البلاغه را درنظر بگیرید، می‌بینید که شهرداری هزینه زیادی برای این بوستان کرد تا شهروندان بتوانند از موقعیت رودخانه بهره‌مند شوند. در مورد شن‌چاله منطقه هم همین اتفاق می‌تواند رخ دهد.»

زمان اجرای پروژه تفرجگاه
پیش‌تر شهرداری منطقه18 اعلام کرده بود که بعد از توافق نهایی با مالکان، خردادماه1401 پروژه تفرجگاه وارد مرحله اجرایی می‌شود. این در حالی است که برای پیشبرد عملیات اجرایی نیاز به تامین منابع مالی است. شهردار ناحیه5 منطقه18 گفت:‌ «اینکه احداث تفرجگاه چقدر زمان می‌برد، بستگی به سرمایه‌گذاری شرکت‌ها دارد. اگر آنها قصد سرمایه‌گذاری داشته باشند، عملیات اجرایی را با همکاری آنها انجام می‌دهیم، اگر نه مثلا سازمان مشارکت‌های شهرداری می‌تواند در این پروژه همکاری لازم را داشته باشد. با این حال، اطلاعی از برآورد هزینه پروژه در اختیار نداریم.» موسوی عنوان کرد: «این 3 معدن برای 400هکتار باید هزینه کنند. به‌نظر من، در وهله اول برخورد قهری با مالکان می‌تواند کمک کند تا آنها ترغیب به سرمایه‌گذاری شوند. ولی از آنجایی که برخورد جدی از سوی سازمان‌های ذیربط نمی‌شود، شهرداری تنهاست.» او اضافه کرد: «اگر طرح از کمیسیون ماده   5 برگردد و تصویب شود، امیدوار هستیم شرکت‌های ذی‌نفع و شرکت‌های خصوصی در قالب مشارکت‌های شهرداری تهران عملیات اجرایی تفرجگاه را شروع کنند.»

مکث
تجاوز به حریم رودخانه کن
بخشی از مسیر رودخانه کن در مجاورت شن‌چاله قرار دارد و درحالی‌که هیچ فعالیتی نباید در حریم 50متری رودخانه صورت بگیرد، معادن شن و ماسه بعضا تا 10متری رودخانه هم پیشروی کردند. شهردار ناحیه5 منطقه18 در این رابطه گفت: «بحث حریم رودخانه کن یکی از معضلات اصلی در این محدوده محسوب می‌شود. زیرا معادن شن و ماسه به حریم 50متری رودخانه نباید وارد می‌شدند، ولی آنها با سودجویی که انجام دادند، به حریم رودخانه کن تجاوز کردند. طوری که در بخش‌هایی تا 10متری رودخانه هم پیش رفتند و شرایط ناپایداری را برای رودخانه به‌وجود آوردند.» به همین دلیل، نخستین اقدام در اراضی شن‌چاله دیواره‌سازی حریم رودخانه است. دیواره‌سازی چندی قبل توسط 3معادن شن و ماسه در حال انجام بود که به‌دلیل رعایت نکردن قوانین و مقررات، فعالیت آنها متوقف شد. موسوی ادامه داد: «در بحث دیواره‌سازی باید اقداماتی صورت بگیرد که طبق دستور دادستان، شرکت‌های شن و ماسه باید این کار را انجام دهند. البته این کار را انجام می‌دادند، ولی به‌دلیل رعایت نکردن قوانین و مقررات شهرداری جلوی فعالیت آنها را گرفت.» او عنوان کرد: «شهرداری هزینه هنگفتی متقبل می‌شود تا دیواره‌سازی در حریم رودخانه انجام دهد تا به این ترتیب از رودخانه محافظت شود.»