ترکیه-اسرائیل؛ یک رابطه نافرجام

بعد از ماه‌ها تلاش‌های کوچک برای ازسرگیری روابط بین ترکیه و اسرائیل، سفر امروز رئیس‌جمهور رژیم‌صهیونیستی به آنکارا به دعوت رجیب طیب اردوغان، آغاز مسیری جدید در روابط دوطرف خواهد بود.
دوطرف به‌صورت همزمان سفرایشان را در سال 2018اخراج کردند، اما آنکارا اخیرا علاقه زیادی به از سرگیری روابط با اسرائیل از خود نشان داده است. دعوت از اسحاق هرتزوگ هم در ادامه همین رویکرد جدید دولت اردوغان است. براساس بیانیه‌ای که ریاست‌جمهوری ترکیه منتشر کرده، اردوغان و هرتزوگ «تمامی جنبه‌های روابط دوجانبه اسرائیل-ترکیه» را بازبینی و درباره گام‌هایی که می‌توانند برای توسعه روابط بردارند، مذاکره خواهند کرد.
این نخستین‌بار از سال 2008به بعد است که رئیس‌جمهور رژیم صهیونیستی به ترکیه سفر می‌کند. دفتر هرتزوگ گفته است که این سفر را با دفتر نخست‌وزیری رژیم صهیونیستی هماهنگ کرده است. ریاست‌جمهوری در اسرائیل مقام تشریفاتی است و رئیس دولت در این رژیم، نخست‌وزیر است.
آنکارا که از راه‌حل 2کشوری در مناقشه خاورمیانه حمایت می‌کند، اشغال کرانه باختری توسط رژیم صهیونیستی و سیاست‌های این رژیم درباره فلسطین را محکوم کرده است. در همین حال، رژیم صهیونیستی هم از ترکیه خواسته تا از حمایت از حماس که غزه را کنترل می‌کند، دست بردارد.
رویترز در گزارشی نوشته است که در ماه‌های اخیر، اردوغان و هرتزوگ در مواردی با هم تلفنی صحبت کرده‌اند. در نوامبر، اردوغان با نفتالی بنت، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی هم تلفنی صحبت کرد. این نخستین تماس رئیس‌جمهور ترکیه و نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی در 9سال اخیر بود.
به‌صورت تاریخی هم روابط ترکیه و اسرائیل با فراز و نشیب زیادی مواجه بوده است؛ به‌خصوص در دوران حکمرانی اردوغان که بارها با موضع‌گیرهای شدید علیه اسرائیل، جایگاه خود را در جهان اسلام و در میان هوادارانش تثبیت کرده است.

اقتصاد و فراتر از آن 
کارشناسان می‌گویند این بار اردوغان با برقراری ارتباط مجدد با رژیم صهیونیستی به‌دنبال منافع است. این انتفاع البته دوجانبه است: هر دوطرف منافع زیادی در اکتشاف گاز در شرق مدیترانه دارند، هر دو نگران بی ثباتی در مرزهای خود با سوریه هستند و هر دو اخیرا در جریان نبرد ناگورنو- قره‌باغ، حمایت فنی، لجستیک و عملیاتی به آذربایجان ارائه کرده‌اند. تجارت و گردشگری هم دیگر زمینه‌های همکاری عمده بین دوطرف است.
شرایط پیش‌آمده در اروپا، احتمالا بیشتر از تمامی گزینه‌ها، همکاری در بخش گاز را برای دوطرف در اولویت قرار خواهد داد. حمله روسیه به اوکراین، کابوس اروپا درباره وابستگی بیش از حد به گاز وارداتی از روسیه را به‌دنبال داشته و تنوع بخشیدن به منابع تامین گاز در قاره، اولویت اتحادیه اروپا برای سال‌های آینده خواهد بود. حتی پیش از حمله هم نگرانی درباره وابستگی بیش از حد به گاز روسیه وجود داشت. اردوغان حدود یک ماه پیش گفته بود که کشورش و اسرائیل می‌توانند به‌صورت مشترک به اروپا گاز صادر کنند؛ «ما می‌توانیم از گاز اسرائیل در کشور خودمان استفاده کنیم و فراتر از آن، می‌توانیم در تلاش مشترک برای ارسال آن به اروپا هم سهیم شویم.»  همکاری‌های اقتصادی، گزینه‌ای بسیار مهم برای ترکیه است؛ این کشور به‌شدت با تورم درگیر است و گاهی تا 50درصد تورم را تجربه می‌کند. بهای انرژی در ترکیه به‌شدت بالا رفته و تورم وحشتناک، به‌گفته منابع ترکیه‌ای، مردم زیادی را به زیر خط فقر برده است. منتقدان، سیاست‌های مالی و پولی اردوغان و دخالت او در تصمیم‌گیری‌های حیاتی بانک مرکزی را عامل وضعیت وخیم اقتصادی این کشور می‌دانند؛ به همین‌خاطر، هرگونه گشایش اقتصادی می‌تواند شرایط را در داخل این کشور به نفع اردوغان تغییر دهد.

برگ برنده یا بازنده در انتخابات؟
اما رابطه با اسرائیل، در یک دوره بسیار مهم و حیاتی برای اردوغان، می‌تواند یک شمشیر دولبه باشد. حدود یک‌سال و نیم دیگر (ژوئن 2023) انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه برگزار می‌شود. به‌صورت سنتی در ترکیه، هر تصمیم خارجی رئیس‌جمهور مستقر در ماه‎های نزدیک به انتخابات، می‌تواند پیامدهای مهم داخلی داشته باشد.
وضعیت، هم‌اکنون اصلا به نفع اردوغان نیست و هرگونه تصمیم جنجالی و مناقشه‌برانگیزی از سوی او، مثل همین گرم کردن روابط با رژیم‌صهیونیستی، می‌تواند پیامدهای بدی برای رئیس جمهور و حزبش، عدالت و توسعه داشته باشد. محبوبیت اردوغان و عدالت و توسعه به‌شدت پایین است و بسیاری از هواداران اردوغان که از طبقه کارگری هستند که زیر فشار اقتصادی اخیر خرد شده‌اند، درباره اینکه آیا باید به اردوغان یک دوره دیگر فرصت حکمرانی بدهند یا نه، دچار تردید شده‌اند. نزدیکی به اسرائیل به‌صورت سنتی از گزینه‌های محبوب اردوغان و هوادارانش نبوده است؛ او به‌خاطر مواضع ضدصهیونیستی‌اش در میان اسلامگرایان ترکیه و حتی فراتر از آن در جهان اسلام محبوب شده است. رویکرد او در توسعه روابط با رژیم صهیونیستی، حتی در میان جریان چپ در ترکیه که به‌صورت سنتی از فلسطین حمایت می‌کند، مورد تقبیح قرار خواهد گرفت.
حساسیت‌ها به گرم‌شدن روابط ترکیه با رژیم صهیونیستی، به‌خصوص از زمانی که برخی کشورهای عرب، روابط خود را با این رژیم عادی کرده‌اند، بیشتر هم شده است. بعد از امارات، بحرین و سودان، عادی شدن روابط دیپلماتیک با رژیم‌صهیونیستی از سوی ترکیه می‌تواند به جایگاه اردوغان در جهان اسلام لطمه زیادی وارد کند و با خشم فلسطینی‌ها مواجه شود. نگرانی‌ها در این‌باره چنان بالا گرفته که مولود چاووش‌اوغلو، وزیر خارجه ترکیه مجبور شد ماه گذشته، تأکید کند که تغییرات در روابط ترکیه و اسرائیل به این معنا نیست که آنکارا آرمان فلسطین را فراموش خواهد کرد؛ «ترکیه، مثل برخی کشورها هرگز اصول خود را فراموش نخواهد کرد.» با وجود انتقادها، اردوغان می‌تواند اینطور استدلال کند که اقدام برای گرم کردن روابط با رژیم صهیونیستی، در نهایت به بهبود روابط سرد شده آنکارا با واشنگتن منجر خواهد شد. با این کار، او خواهد توانست سرمایه‌گذاران و بانک‌های خارجی را متقاعد کند که دوباره به اقتصاد ترکیه اعتماد کنند.

ترکیه، شریک غیرقابل اعتماد؟
سیر تاریخی روابط خارجی دولت اردوغان با کشورهای خارجی، به‌خصوص کشورهای منطقه، نشان داده است که او به سرعت می‌تواند نظرات و رویکرد خود را تغییر دهد. همین رژیم صهیونیستی که او امروز می‌خواهد از رئیسش میزبانی کند، بارها با القابی مانند «جانی» و «کودک‌کش» از سوی اردوغان خطاب شده است. یک دیپلمات ترکیه‌ای درباره تغییرات سیاست‌خارجی ترکیه در منطقه به المانیتور گفته است: «روابط خوب ترکیه با هر کشور خاورمیانه، مثل یک قلعه شنی در ساحل است. اینکه موج کی به آن می‌رسد و ویرانش می‌کند، فقط مسئله زمان است.»

نگاه
بی‌اعتمادی، سد راه روابط اسرائیل و ترکیه

رحمان قهرمانپور، کارشناس مسائل بین‌الملل
شاید سفر اسحاق هرتزوگ به ترکیه امیدی کم رنگ را برای آغاز دوباره روابط میان ترکیه و رژیم صهیونیستی زنده کرده باشد، اما واقعیت این است که هم در طرف اسرائیل و هم در طرف ترکیه، موانع جدی برای از سرگرفتن روابط دیپلماتیک وجود دارد. جامعه ترکیه به دلیل سیاست‌های اسلام‌گرایانه‌ای که رجب طیب اردوغان طی 20 سال اخیر در پیش گرفته،‌ ‌نسبت به اسرائیل تصویر منفی‌تری پیدا کرده است. نظرسنجی‌ها هم نشان می‌دهند بخش عمده‌ای از افکار عمومی ترکیه به اسرائیل بی‌اعتماد است. این بی‌اعتمادی به ویژه پس از حمله نیروهای اسرائیلی به کشتی مرمره که در سال 2010 رخ داد و در افکار عمومی ترکیه بازتاب زیادی داشت تشدید شد.  مرمره  کشتی ترکیه‌ای بود که فعالان حقوق بشری سوار بر آن قصد شکستن محاصره دریایی نوار غزه را داشتند. در حمله نیروی دریایی اسرائیل به این کشتی، 9 شهروند ترکیه کشته شدند.  مانع بعدی این است که ترکیه از سال 2011 به بعد خود را در قالب حمایت از محور اخوان‌المسلمین تعریف کرده است؛ ‌تعریفی که دولت ترکیه را به جنبش حماس نزدیک‌تر ساخته است. همین چند ماه پیش بود که اسرائیلی‌ها گزارش دادند تعدادی از نیروهای حماس را که قصد داشته‌اند با حمایت دولت ترکیه عملیاتی را آغاز کنند، دستگیر کرده‌اند. رژیم صهیونیستی نسبت به حمایت ترکیه از حماس بسیار حساس است. در محافل دست راستی اسرائیل همواره تاکید می‌شود که ترکیه برخلاف ظاهر دوستانه‌اش به دنبال ایجاد و تشدید ناامنی در اسرائیل است. واقعیت این است که ترکیه و اسرائیل تنها در مقطع کوتاهی در سال 1997 با یکدیگر همکاری نزدیکی داشتند. زمانی که درگیری میان سکولارها و نجم الدین اربکان نخست‌وزیر سابق ترکیه تشدید شد، ژنرال‌های ارتش ترکیه بدون جلب رضایت مقامات سیاسی، با اسرائیل یک قرارداد دفاعی امضا کردند. در آن زمان، ترکیه در   ناامنی حادی به سر می‌برد و اسرائیلی‌ها توانستند برای برقراری امنیت با ترکیه همکاری داشته باشند. اما این همکاری از سال 2002 و با ظهور اردوغان ضعیف‌تر شد. وقوع حادثه کشتی مرمره هم عملا انگیزه‌ها را برای گسترش روابط با ترکیه در داخل اسرائیل  کاهش داد. مخصوصا به این دلیل که ترکیه دیگر از نظر امنیتی نیاز چندانی به حمایت اسرائیل ندارد. بنابراین در داخل اسرائیل چه در جناح راست که نتانیاهو و حزب لیکود قرار گرفته و چه در جناح مخالف، ‌حمایت از گسترش روابط با ترکیه چندان جدی و عمیق نیست. از این رو بعید به نظر می‌رسد که روابطی که اخیرا میان اردوغان و اسحاق هرتزوگ ایجاد شده بتواند یخ روابط 2 طرف را باز کند.