طرح حفاظت از زاگرس گرفتار بوروکراسی

سیدمحمد فخار- روزنامه‌نگار

جنگل‌های زاگرسی همچنان مهجورترین بخش منابع طبیعی کشور هستند. این جنگل‌های 6میلیون هکتاری، وسیع‌ترین و اصلی‌ترین رویشگاه گونه‌های گیاهی در ایران است که با توجه به انبوه تهدیدها باید هر چه سریع‌تر برای آن برنامه‌ای جامع و بودجه‌ای درخور ایجاد شود.
در سال1401 براساس بودجه پیشنهادی دولت، قرار است 350میلیارد تومان در قالب طرح‌های مدیریت پایدار هیرکانی در جنگل‌های شمال کشور بودجه صرف شود اما در جنگل‌های زاگرسی که وسعت آن 3برابر جنگل‌های شمال است شرایط به چه نحوی پیش می‌رود؟
براساس لایحه بودجه1401 کل کشور، قرار است 113میلیارد تومان برای حفاظت کل جنگل‌های زاگرسی هزینه شود. اما این تمام ماجرا نیست. 5سال پیش طرح حفاظت از جنگل‌های زاگرس برای نخستین بار در دولت مطرح و قرار شد سازمان منابع طبیعی که در آن روزها با عنوان سازمان جنگل‌ها شناخته می‌شد، آن را تدوین کند. شخص معاون اول رئیس‌جمهور نیز پیگیر آن شد تا اهمیت آن دوچندان شود. اما هنوز طرح جامع حفاظت و احیای زاگرس نهایی نشده است. پاسخ به این پرسش موجب شد روز گذشته درحالی‌که نشست خبری رئیس سازمان منابع طبیعی کشور با حضور خبرنگاران برگزار شده بود، رئیس سازمان منابع طبیعی کشور را به پاسخگویی دعوت کنیم. مسعود منصور در این‌باره به همشهری می‌گوید: برای نجات و مدیریت رویشگاه زاگرسی در دولت قبل خواستار تشکیل ستاد احیا شدیم و مصوباتی در سطح وزرا و معاون اول صورت گرفت. حتی سند احیا نیز تنظیم شد اما با تغییر دولت، پیگیری، ابلاغ و اجرای این طرح به کمیسیون زیربنایی دولت محول شد. هم‌اکنون نیز این کمیسیون این طرح را در دست بررسی دارد. امیدواریم با پیگیری رسانه‌ها هر چه سریع‌تر تصویب شود و برای اجرا در اختیار سازمان منابع طبیعی کشور قرار گیرد.

اهمیت رویشگاه زاگرسی
جنگل‌های رویشگاه زاگرسی از شمال غربی ایران در استان آذربایجان غربی آغاز می‌شود و سپس در غرب ایران یعنی استان‌های کردستان، کرمانشاه، ایلام، چهارمحال و بختیاری، خوزستان و لرستان و جنوب غرب ایران یعنی استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و فارس را طی می‌کنند. منطقه زاگرس ۳۰میلیون هکتار وسعت دارد که یک‌پنجم آن جنگل است و گونه اصلی این جنگل‌ها نیز بلوط است؛ گونه‌ای مقاوم که قدمتی ۵۵۰۰ساله دارد و هر درخت آن طبق برآوردهای جهانی، 200هزار دلار ارزش افزوده دارد. مطالعات انجام شده سازمان منابع طبیعی در زاگرس نشان داده که ۶۰درصد جنگل‌های زاگرس دارای تاج پوشش درختی و درختچه‌ای کمتر از ۲۵درصد هستند که این امر علاوه بر تأثیر عوامل طبیعی نظیر خشکسالی و سیل و اثرات تغییر اقلیم متاثر از عوامل انسانی نظیر فشار دام، زراعت زیراشکوب، قطع درختان به‌منظور مصارف سوختی و تغییر کاربری و آتش‌سوزی بوده است. تنها در مورد آخر در سال99 حدود 18هزار هکتار از این جنگل‌ها طعمه حریق شده که 94درصد علت آن، عامل انسانی بوده است.

آینه منابع طبیعی ایران
اما در دیگر بخش‌های نشست خبری، رئیس سازمان منابع طبیعی کشور از شرایط موجود کشور و چالش‌های آن گفت: پوشش جنگلی کشور با سرانه جنگل 0.17 یک‌سوم متوسط جهانی است و تهدیدهایی نظیر فرسایش بادی، فرسایش آبی و بیابان‌زایی سرزمین را تهدید می‌کند. در چنین شرایطی سالانه ۲۵۰میلیون مترمکعب رسوب به دریاچه سدها می‌ریزد. همچنین حریق و آفات، قطع درختان، قاچاق چوب، تولید زغال، تغییر کاربری اراضی و تصرف آنها از دیگر پدیده‌هایی است که گریبانگیر منابع طبیعی است. ۲۷میلیون هکتار نیز وسعت پهنه سیل‌خیز کشور است. در این شرایط به‌گفته مسعود منصور، حفظ منابع طبیعی، مطالبه‌ای عمومی است. به‌خصوص که فرسایش خاک و ریزگردها به کشور سالانه ۳۰۰۰میلیارد تومان خسارت به ایران وارد می‌کند. در چنین شرایطی هنوز جای خدمت و کار وجود دارد و می‌توان با کمک مردم منابع طبیعی کشور را حفظ و بخش‌های از دست رفته را احیا کرد. در این زمینه آنگونه که منصور گفته، دو پویش برای مشارکت و هم‌افزایی بخش‌ها ایجاد شده است. «پویش ایران سرسبز، ایران قوی» با مشارکت بیش از ۷۰دستگاه اجرایی و مردم شکل گرفته است. همچنین از دی ماه پویش «بذرکاری برای احیای زاگرس» اجرا شده است. این پویش ۴۰سند دارد و قرار است ۵۰۰میلیون اصله درخت تا سال۱۴۱۴ براساس توان اکولوژیک منطقه کاشته شود.

خسارت‌های تأخیر در تصویب طرح مدیریت زاگرس
   گسترش آتش‌سوزی‌های جنگلی نسبت به گذشته
   بازگشت‌پذیری رشد یک درخت بلوط 30سال است
   تهدید خشکی مرتع برای ۱۹میلیون رأس دام
   تهدید منبع درآمد 960هزار خانوار عشایر منطقه
   تهدید آبی در منطقه‌ای با ۴۲سد مخزنی با حجم ذخیره ۳۴میلیارد مترمکعب
   تهدید آبی در ذخیره‌گاه ۴۰درصد نزولات جوی کشور
   تهدید کاهش تولید 15میلیون تن اکسیژن در سال