صنایع غذایی معلق میان تحریم و بوروکراسی دولتی

فرخنده رفائی- خبرنگار

صنایع غذایی، به‌دلیل غیردولتی بودن بخش عمده‌ای از بدنه آن، از رقابت‌پذیری بسیار بالا در بازار داخلی برخوردار است. با توجه به ویژگی‌های ممتاز ایران به لحاظ جغرافیایی و برخورداری از مزیت تولید در بسیاری از محصولات کشاورزی همواره جزو ارزآورترین صنایع غیرنفتی در دو دهه اخیر بوده اما در دوسال اخیر این صنعت نیز به مانند دیگر بخش‌های اقتصادی به واسطه ‌تحریم‌ دستخوش فرار و نشیب شده است. علی‌رضا مروت‌پور، دبیر انجمن صنفی کارفرمایان کارخانه‌های نان صنعتی و ماشینی و عضو هیأت‌‌مدیره انجمن‌های صنایع غذایی در گفت‌وگو با همشهری از چالش‌های این صنعت می‌گوید.

وضع صنایع غذایی را هم‌اکنون چگونه‌ می‌بینید؟
در بازار داخلی آنچه مصرف‌کنندگان احتیاج دارند به‌وفور وجود دارد ولی به‌دلیل متغیر بودن نرخ ارز، قیمت کالاها به قدری بالا رفته که فروش و تولید را تحت‌تأثیر قرار داده، از سوی دیگر افزایش نرخ ارز، سود صادرات را برای تولیدکنندگان افزایش داده اما در عین حال تحریم‌ها تجارت خارجی ما را دچار مشکل کرده و صادرات به نقاط خاصی از دنیا محدود شده است.
جایگاه صنایع غذایی در صادرات چگونه است؟
صنعت شیرینی ‌و شکلات و صنعت لبنیات رقم قابل توجهی از صادرات را به‌خود اختصاص می‌دهد؛ تخم‌مرغ یکی از محصولاتی است که توان صادرات در آن وجود دارد و رفع موانع صادراتی می‌توانست با پیشگیری از افت تولید، از تنش و گرانی در بازار داخلی هم جلوگیری کند. صادرات میوه و صیفی هم سوددهی و ارزآوری بسیار بالایی دارد بدون اینکه کوچک‌ترین وابستگی به واردات وجود داشته باشد. کشاورزان هر سال در تولید بسیاری از محصولات دچار ضرر و زیان می‌شوند و حتی ناچار به معدوم‌سازی محصول خود هستند درحالی‌که اگر صادرات آزاد باشد زیان بخش کشاورزی به یک‌صدم میزان کنونی می‌رسد. وجود بازاری تضمین شده فراتر از بازار داخلی برای تولیدات خام یا فراوری شده کشاورزی سود سرشاری را برای کشور در بر خواهد داشت. این موضوع حتی در بازار داخلی هم تأثیرگذار است.
یعنی صنایع غذایی صنعتی مستقل و بدون ارزبری است؟
هیچ صنعتی در ایران به اندازه صنایع غذایی متنوع‌، به‌روز، پربازار و کم‌ریسک نیست. از سوی دیگر صنایعی مثل نفت و پتروشیمی هدف اولیه تحریم‌هاست ولی صنایع غذایی در هیچ زمان و تحت هیچ شرایطی در هیچ کشوری هدف تحریم‌ یا تهدید نبوده است. در همین ایام کرونا مراکز تولید و توزیع وابسته به صنعت غذا بعد از مراکز بهداشتی و درمانی تنها جاهایی بودند که بدون تعطیلی فعالیت داشتند. معتقدم با توجه به سودآوری بالای این صنعت، چه دولت کنونی در ادامه کار و چه دولت آینده باید توجه بیشتری به این بخش به‌ویژه در زمینه رفع موانع صادرات داشته باشد.
مزیت‌های صادراتی صنایع غذایی بیشتر در محصولات خام بوده، در کدام زمینه می‌توان روی بازارهای تضمینی جهانی حساب کرد؟
صنعت غذا را باید از صنعت کشاورزی تفکیک کرد؛ در بخش کشاورزی و باغداری بسیاری از محصولات ایران جایگاه جهانی دارند، زیره، پسته، زعفران و سیب، بازارهای جهانی خود را پیدا کرده‌اند. علاوه بر محصولات کشاورزی، ایران در زمینه مرغ، تخم‌مرغ و گوشت هم ظرفیت‌های صادراتی بسیار خوبی دارد. با این حال صنعت غذا از مزرعه تا کارخانه را در برمی‌گیرد و باید کل زنجیره تولید مورد توجه قرار گیرد. در بخش محصولات فراوری شده، لبنیات شرایط بسیار خوبی برای صادرات دارد. در شیرینی و شکلات و همچنین در صنعت ماکارونی با اینکه صادرات داریم، ظرفیت‌ها بسیار بیشتر از میزان کنونی است. زمانی حتی بازار داخلی ماکارونی در اختیار برندهای ترکیه‌ای بود درحالی‌که امروزه بازار بسیاری از کشورهای آفریقایی و آسیای میانه در اختیار محصولات ایرانی است. در انواع کمپوت و کنسرو و انواع تن ماهی هم ظرفیت‌های بالای صادراتی وجود دارد اما نمی‌توان آمار و ارقام داد؛ برای اینکه آمار و ارقام درستی از توان صادراتی صنعت غذا داشته باشیم باید در نقطه‌ای بایستیم که تولیدکننده شرایط مطلوبی برای تولید داشته باشد و بازار از ثبات کافی برخوردار باشد. هم‌اکنون به‌دلیل مشکلات مختلف ازجمله خوراک دام و غیره هزینه‌های تولید افزایش یافته و محاسبه هزینه و فایده دشوار شده است.
 علاوه بر تحریم، صنعت غذا در سال‌های اخیر از چه عاملی بیشترین ضربه را دیده است؟
تحریم‌ها قطعا نقش مهمی داشته اما در داخل کشور بوروکراسی اداری و سختگیری بعضی سازمان‌های ذیربط شرایط بسیار بدی برای تولیدکننده و صادرکننده ایجاد می‌کند. در گمرک گاهی شرایط به‌قدری سخت می‌شود که نمی‌شود کالای تولیدی را صادر کرد، موارد بی‌شماری بوده که جنس آن‌قدر در گمرک مانده که فاسد شده یا در زمانی صادرکننده مجوزهای لازم را دریافت کرده که جنس درآستانه فاسد‌شدن بوده و کشور مقصد آن را نپذیرفته است.