سبزانگشتی بیشه‌دراز

مرضیه موسوی

قصه از روزی شروع شد که مهدی نظری مثل اغلب آخر هفته‌ها به کوه زده بود. روی ارتفاعی در نزدیکی مرز مهران، به دشتی نگاه می‌کرد که اهالی قدیمی روستای «بیشه‌دراز» می‌گفتند و روزگاری مملو از درخت بوده است. سال 1388بود و دشت، خالی از درخت. توده گردوغباری که از دور به سمت او و استان ایلام روانه می‌شد، او را به‌خود آورد. نخستین باری نبود که ریزگردها را در آسمان می‌دید اما آن سال حجم ریزگردها بیشتر از هروقت دیگری به‌نظر می‌رسیدند. حتی منتظر سرد شدن چای و نوشیدن آن نشد. تصمیم گرفت این بار به جای رفتن در خانه و انتظار برای عبور موج ریزگردها، روی همان تپه درخت بکارد. 12سال پیش بود. مهدی نظری 38ساله، فکرش را هم نمی‌کرد که به‌زودی عنوان «مرد درختی» را به‌خود بگیرد و سالانه بیش از 10هزار اصله درخت بکارد؛ آن روز او فقط تصمیم گرفته بود به اندازه توان خودش کاری کند.

قصه نخستین نهال
اولین نهال‌هایی که در ارتفاعات بیشه‌دراز کاشته بود، حالا به درختانی جوان و خوش‌قد و بالا تبدیل شده‌اند. تا پیش از دی‌ماه1388، گاهی به سراغ کتاب‌ها و مقاله‌هایی می‌رفت که از تأثیر انسان‌ها بر محیط‌زیست حرف می‌زدند. حالا که دکتری جامعه‌شناسی گرفته، هنوز هم مطالعه روی این تأثیرات برایش از جذاب‌ترین موضوعات است. روزی که تصمیم به درختکاری در دشتستان بیشه‌دراز گرفت، می‌دانست که تنها راه نجات از دست ریزگردها همین بیایان‌زدایی است. به نزدیک‌ترین مناطق مرزی با کشور عراق رفت و 10اصله درخت را آنجا کاشت. طولی نکشید که دوباره سر از همان منطقه درآورد و چند نهال کوچک دیگر را در کنار دیگر درختان به خاک دشت‌های ایلام سپرد. مهدی نظری می‌گوید: «زندگی کارمندی دارم اما مثل هر شهروند دیگری 24ساعت زمان در روز دارم؛ نه بیشتر و نه کمتر. بخشی از این زمان برای کار می‌گذرد و بخش دیگر را خودم مدیریت می‌کنم. یک نفر این زمان را برای خلق اثری هنری صرف می‌کند و هنرمند می‌شود، یک نفر به تفریح می‌گذراند و من کاشت درخت را به‌عنوان تعهدی برای خودم انتخاب کرده‌ام».

صدای خاموش‌شده تبرها
او  سال‌های گذشته بیش از 100هزار اصله درخت در استان ایلام و کرمانشاه کاشته است. همین درختکاری در دوره کرونا هم در سال2019 نام او را در کتاب «مهربانی‌های عصر کرونا» گینس به ثبت رساند. مهدی نظری درختان کاشته شده را ثمره فعالیت 12ساله خود نمی‌داند بلکه مشارکت مردم ایلام در درختکاری و رواج فرهنگ درختکاری را دستاورد مهم خود می‌شمارد. نظری می‌گوید: «مردم ایلام طبیعت‌گردی را دوست دارند. در ایلام هر روز انگار سیزده‌به‌در است. تا 10سال پیش هر وقت من به طبیعت می‌رفتم از هر چهار جهت جغرافیایی صدای صدها تبر را می‌شنیدم که همزمان به درختان کوبیده می‌شد تا برای روشن کردن آتش از آن استفاده کنند. این موضوع آنقدر شایع و گسترده بود که محیط‌زیست استان کاری از دستش برنمی‌آمد اما امروز همین مردم درخت می‌کارند. به جرأت می‌توانم بگویم در این سال‌ها هرگز ایلامی‌ای را تبر به‌دست در طبیعت ندیده‌ام».

همسایه غربی کشور را دریابیم
نظری سال‌هاست اهالی دهلران، مهران و استان ایلام را به کاشت نهال و کمک به بیایان‌زدایی دعوت می‌کند. این روزها می‌داند که اگر خودش فرصتی برای کاشت نهال نداشته باشد، افراد زیادی هستند که داوطلبانه در این کار به او کمک می‌کنند. او می‌گوید: «تا به حال ندیده‌ام کسی به کاشت نهال بی‌علاقه باشد. به‌خصوص در حیاط خانه‌ها. کافی است نهال در اختیار مردم قرار بدهیم تا خودشان زحمت کاشت آن را بکشند؛ اصلاً مگر با یک نهال چه کار دیگری به جز کاشتن و پروردن می‌توان انجام داد؟ زمین‌های بی‌درختی در این سال‌ها به‌دست من و مردم ایلام سرسبز شده است. برای این کار علاوه بر نهال به وسایل و تجهیزاتی هرچند اولیه نیاز داریم. از بیل و کلنگ گرفته تا وسیله برای آبیاری و... . مردم هرچه در این راه در توان داشتند در اختیارمان گذاشته‌اند و ما توانسته‌ایم بدون هیچ حمایت مالی‌ای بیش از 100هزار اصله درخت را در ایلام بکاریم. فرهنگ درختکاری در این استان آنقدر بالا رفته که مسئول منابع طبیعی استان خودش به تنهایی در بخش‌هایی از خاک عراق که هم‌مرز ماست هم به درختکاری پرداخته. چرا که برای بهتر شدن شرایط زندگی مردم این استان، نیازمند بهتر شدن زندگی همسایه‌ها هم هستیم. می‌دانیم که هر درختی که می‌کاریم، قدمی است که برای کاهش گردوغبار و کمک به طبیعت استان و شهر خودمان برداشته‌ایم».

دستی که درخت می‌کارد
روز درختکاری نزدیک است. مهدی نظری و دیگر اهالی روستای بیشه‌دراز خود را آماده کرده‌اند تا برای کاشت نهال و درختچه به اهالی شهرستان دهلران و روستاهای مرزی مهران کمک کنند؛ اتفاقی که در روزهای عادی در بیشه‌دراز، از مهر تا اسفند‌ماه در حال انجام است. مهدی نظری می‌گوید: «در این سال‌ها اتفاق‌های خوبی در استان به بهانه درختکاری انجام شده است. مردم زیادی با من تماس می‌گیرند و می‌خواهند تا به نیابت از آنها، یک درخت در استان ایلام بکاریم. پویش‌هایی هم  از طرف برخی نیکوکاران راه‌اندازی شد تا با جمع‌آوری مبالغ اندک از مردم، در روستاهای زلزله‌زده کرمانشاه درختکاری کنیم. در این سال‌ها افراد زیادی را دیده‌ام که برای ثبت خاطره‌ای خوش مثل تولد فرزندشان، از ما خواسته‌اند درختی را به نام آنها بکاریم و پلاکی مشخص برای درخت درنظر گرفته‌ایم تا این افراد بتوانند سال‌ها بعد با مراجعه به اینجا، درختی که کاشته‌اند را ببینند. از همین‌جا از مردم دعوت می‌کنم هرجا که هستند، در هر شهر و اقلیمی، متناسب با شرایط جغرافیایی همان اقلیم درختی را بکارند. من معتقدم دستی که درختی را می‌کارد، دیگر نمی‌تواند شاخه زنده‌ای را قطع کند».

استقبال عراقی‌ها
این جامعه‌شناس طبیعت‌دوست حالا کاشت نهال را به آیینی در برنامه‌های رسمی ایلام تبدیل کرده به‌طوری که این روزها هر مسئولی پا به این استان می‌گذارد، با کاشت نهال از او استقبال رسمی می‌شود. نمونه‌اش استاندار «واسط» در کشور عراق که همین هفته به ایلام آمده بود؛ استانی همجوار با مرز مهران که ریزگردها قبل از رسیدن به ایلام، از آسمان این استان عبور می‌کنند. نظری می‌گوید: «با کاشت نهال از این مقام استانی کشور عراق استقبال کردیم. نکته جالب اینکه وقتی این فرد با فرهنگ درختکاری در ایلام روبه‌رو شد، از آن استقبال کرد و اظهار امیدواری کرد که بتواند چنین اتفاقی را در کشور خودش انجام دهد».