ایرادگیری چه تأثیراتی در زندگی مشترک دارد
ایرادگیران به بهشت نمیروند!
نیلوفر ذوالفقاری
تصور کنید در خانه‌ای زندگی می‌کنید که یک نفر در آن مدام در حال ایرادگرفتن از شما، دیگران و زمین و زمان باشد اما خودش قبول نکند که در حال ایرادگرفتن است. حتماً زندگی در چنین شرایطی آزاردهنده و کلافه‌کننده است و باعث می‌شود تنش و دلخوری زیادی بین طرفین به‌وجود بیاید. ایرادگیری تأثیرات منفی و آسیب‌های مختلفی در زندگی مشترک ایجاد می‌کند اما گاهی فرد ایرادگیر تشخیص نمی‌دهد که نام رفتارش ایرادگیری است، همسر او هم نمی‌داند چگونه باید با این رفتارها مواجه شود تا آرامش به خانه برگردد. دکتر یعقوب اسماعیلی ترکانبوری، دکتری روانشناسی بالینی، ابتدا برایمان ایرادگیری را تعریف می‌کند و بعد توضیح می‌دهد که در مواجهه با همسر ایرادگیر چه رفتارها و راهکارهایی می‌تواند کارآمد باشد. با هم توضیحات و حرف‌هایش را می‌خوانیم.
ایرادگیری با انتقاد فرق دارد
قبل از هر چیز لازم است بدانیم ایرادگیری دقیقاً به چه رفتاری گفته می‌شود. خیلی احتمال دارد که اطرافیان یک نفر او را ایرادگیر بدانند اما خود آن شخص تصور دیگری داشته باشد، مثلاً فکر کند در حال گفتن نظر شخصی خودش یا انتقاد است. شاید بهتر باشد تعریف نقد را بدانیم تا آن را با ایرادگیری مترادف ندانیم. نقد یعنی مشاهده یک واقعیت و توصیف آن از روی یک استدلال منطقی که در آن ابعاد مثبت و منفی هر دو درنظر گرفته شوند. اگرچه خیلی اوقات وقتی حرف از نقد شده، به‌معنای پرداختن به ابعاد منفی یک موضوع بوده است، اما واقعیت این است که در نقد اصولی، نکات مثبت هم در کنار نکات منفی دیده می‌شود. اینجاست که فرق نقد و ایرادگیری مشخص می‌شود. وقتی کسی در حال انتقادکردن است، هم نکات مثبت را می‌بیند و هم نکات منفی را اما فرد ایرادگیر انگار یک پرده منفی‌نگری جلوی دیدش دارد که همه‌چیز را از پشت آن می‌بیند. در نتیجه عجیب نیست که فقط نکات منفی به چشمش بیاید. فرد ایرادگیر مدام در حال گشتن به‌دنبال ابعاد منفی است یا نکات منفی کوچک را بزرگ‌تر از آنچه هست می‌بیند. این اتفاق در رابطه‌های یک فرد ایرادگیر مدام تکرار می‌شود. او نکات منفی را بزرگ می‌کند و بعد بدون اینکه استدلالی برای رفتارش داشته باشد تنها از خود واکنش‌های هیجانی بروز می‌دهد.
چرا برخی ایرادگیرند
اینکه چه عواملی پشت شکل‌گیری شخصیت یک فرد ایرادگیر است، می‌تواند به او در پذیرفتن و اصلاح رفتارش کمک کند. اما پیش از هرچیز فرد ایرادگیر باید قبول کند که این ویژگی در او وجود دارد تا دنبال اصلاح آن برود. اگر فردی ببیند که در محاوره‌های روزمره خود دیگران را آزرده می‌کند، همیشه در حال گله و شکایت است و مدام چرخ‌دنده‌هایش به دیگران گیر می‌کند، این یعنی مشکلی وجود دارد. اگر رفتار این فرد توسط متخصص مورد بررسی قرار بگیرد ممکن است مشخص شود که فرد افسرده است یا به اختلال وسواس دچار است. این دسته از بیماران معمولاً نکاتی را می‌بینند که به‌نظر دیگران نمی‌آید، حتی ممکن است از خودشان هم ایراد بگیرند. پس اگر ببینیم که ایرادگیری در حال تکرار‌شدن است، مراجعه به یک متخصص در حوزه سلامت روان برای بررسی وجود اختلالات احتمالی نخستین راهکار خواهد بود. گاهی شکل‌های رفتاری ناسالم، نشانه‌ای از وجود یک مشکل روانی دیگر هستند و پیداکردن این مشکلات، کار متخصص است.
ردپای کمال‌گرایی در ایرادگیری
یکی از محتمل‌ترین ریشه‌هایی که می‌توان برای بروز رفتار ایرادگیری پیدا کرد، کمال‌گرایی است. کمال‌گراها، الگوهایی از پیش تعیین‌شده و انعطاف‌ناپذیر در ذهن خود دارند که باعث می‌شود فکر کنند برای انجام هر کاری، فقط و فقط یک راه‌حل وجود دارد که به‌نظرشان بهترین راه است. بنابراین اگر کسی راه دیگری در پیش بگیرد، درنظر آنها کار ایراد دارد. کمال‌گرایی می‌تواند ریشه در کودکی و تثبیت پیام‌های والد انتقادگر در ذهن این افراد داشته باشد؛ چیزی که باعث می‌شود باید و نبایدهای تعریف‌شده‌ای در ذهنشان وجود داشته باشد. افراد کمال‌گرا در بهترین حالت، دیکتاتورهای خیرخواهی هستند که می‌خواهند افکار خود را به همسر و فرزندان تحمیل کنند. آنها نه‌تنها در زندان باورهای خودشان گرفتار شده‌اند بلکه خودشان هم زندان‌بانی برای اعضای خانواده شده‌اند که آنها را آزار می‌دهد. این افراد باید یاد بگیرند که هر کاری، تنها یک راه‌حل ندارد. باید بتوانند از نگاه دیگران هم به ماجراها نگاه کنند و با فاصله‌گرفتن از آرمان‌گرایی، به واقع‌گرایی برگردند.
اگر همسرتان ایراد می‌گیرد
معمول‌ترین اتفاقی که در رابطه با همسر ایرادگیر می‌افتد، این است که او شروع به ایراد گرفتن کند و همسرش با بحث و مشاجره با او روبه‌رو شود. مرحله بعدی هم که قابل‌حدس است، بحث و مشاجره به دلخوری و دعوا و قهر می‌رسد و دیگر کار از کار می‌گذرد. البته اتفاقات دیگری هم ممکن است بیفتد، مثل اینکه همسر یک فرد ایرادگیر آنقدر در معرض نظرات منفی قرار بگیرد که اعتماد به نفس خود را از دست بدهد و حس کند حتماً مشکل از خودش است. هیچ‌کدام از این رویکردها و شیوه‌های مشابه آنها، کمکی برای رفع مشکل نخواهد بود. اگر حرف‌های همسرتان مرز نظر‌دادن و انتقاد را رد کرد و به ایرادگیری تبدیل شد، باید با او صحبت کنید و با هم به این توافق برسید که تکرار این ایرادگیری‌ها در رابطه صمیمانه شما مشکل ایجاد می‌کند. پس باید در این رابطه بدون برچسب‌زدن به همدیگر، جدی‌تر صحبت کنید. خیلی خوب است که برای این کار به متخصص مراجعه کنید و از او کمک بگیرید. یک راهکار دیگر برای مواجهه با ایرادگیری‌های همسر، پیش‌گرفتن شیوه مذاکره‌ای است. این یعنی بدون اینکه در ذهن‌تان یک دیوار دفاعی درست کنید، از همسرتان بخواهید استدلالی را که باعث شده فکر کند ایرادی وجود دارد به شما بگوید. اگر دیدید که الگوی منطقی در حرف‌هایش وجود ندارد، از او بخواهید به استدلال‌های شما گوش دهد و به این ترتیب یک مذاکره سازنده را آغاز کنید. این کار صبوری و تلاش لازم دارد و از همان ابتدا ممکن است نتیجه ندهد، اما اگر اصولی پیش رود می‌تواند زوج را از چرخه ایرادگیری و دعوا نجات دهد.
اگر ایراد می‌گیرید
از بین خوانندگان این مطلب، خیلی‌ها با همسر ایرادگیر زندگی می‌کنند اما خیلی‌ها هم خودشان طرف ایرادگیر رابطه محسوب می‌شوند. کسی که ایرادگیر است، احتمالاً خودش هم مثل همسر و اطرافیانش از اینکه مدام با دیگران در حال جر و بحث باشد، خسته می‌شود. برای اینکه مطمئن شویم رفتارهای ما به‌معنای ایرادگیری هست یا نه، باید به بعضی نکات توجه کنیم. شدت برخورد باید درنظر گرفته شود؛ یعنی باید ببینیم بیان یک ایراد که به‌نظر ما رسیده، با چه شدتی انجام می‌شود و همراه با تجربه چه هیجان‌هایی است. یک فرد ایرادگیر ممکن است در زمان ایراد گرفتن هیجان‌هایی مانند عصبانیت، خشم، نفرت یا ترکیبی از آنها را تجربه کند. تعداد و فراوانی بروز مشکل هم باید بررسی شود. ممکن است یک نفر از تعداد زیادی از موضوعات ایراد بگیرد، اما نفر دیگر از یک موضوع واحد، چندین بار ایرادگیری کند. با بررسی این نکات می‌توان تشخیص داد که رفتار فرد بیمارگونه هست یا نه. مشکل وقتی بروز پیدا می‌کند که یک حرف یا رفتار، از نظر یکی از همسران ایراد تلقی شود، درحالی‌که طرف دیگر چنین نظری ندارد. این تفاوت می‌تواند در حد اختلاف سلیقه باقی بماند یا با بروز نشانه‌ها، به سمت ایرادگیری برود. یاد بگیرید نقد سازنده خود را در زمان، مکان و شرایط مناسب بیان کنید. نقدی سازنده است که منطقی باشد، در یک رابطه بالغ به بالغ مطرح شود و فرصت حرف‌زدن برای هر دو‌طرف فراهم باشد. به همسرتان بگویید که دوست دارم یک زمان مشخصی تعیین کنیم تا با حوصله با هم حرف بزنیم. گفتن نقد سازنده در شرایط، زمان و مکان نامناسب می‌تواند باعث شود رفتار شما به ایرادگیری تبدیل شود.
در همینه زمینه :
