تهران ایمن؛ آرزو یی که با فرهنگ ایمنی محقق می‌شود

پژوهش‌ها و مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که آگاهی مردم نسبت به رفتار ایمنی در وقت حریق یا انجام اقدامات پیشگیرانه ایمنی در همین رابطه، بسیار اندک است. بسیاری از ما حتی ابتدایی‌ترین اصول ایمنی در ساختمان‌ها و منازل محل زندگی‌مان را نمی‌دانیم و یا آگاه نیستیم در مواجهه با آتش‌سوزی چه اقداماتی را انجام دهیم، از این‌رو بحث آموزش و نهادینه‌کردن فرهنگ ایمنی در جامعه بسیار حائز اهمیت است. رسول هلال، معاون اجتماعی و فرهنگی سازمان آتش‌نشانی تهران، درخصوص طرح سازمان برای آموزش عمومی ایمنی به مردم و ضرورت نهادینه‌شدن فرهنگ ایمنی در جامعه توضیح می‌دهد.

تاریخچه پرداختن به موضوع فرهنگ‌سازی در سازمان آتش‌نشانی چیست؟
سازمان آتش‌نشانی وظایف و تکالیف محوله و تعریف‌شده خود را در قالب طرح‌های مختلف اعمال می‌کند و انجام می‌دهد. آموزش شهروندی از مهم‌ترین وظایفی است که برای سازمان آتش‌نشانی تعریف شده است، بدین معنا که سازمان باید اطلاعات شهروندان را در حوزه ایمنی و آتش‌نشانی ارتقا دهد. نزدیک به 100سال است که حوزه عملیات سازمان آتش‌نشانی شروع به‌کار کرده است؛ درواقع فعالیت آتش‌نشانی در گذشته تنها با عملیات تعریف می‌شده، حدود 50سال پیش متولیان امر به این نتیجه رسیدند که انجام عملیات‌های اطفای حریق به تنهایی نمی‌تواند مانع وقوع حوادث و آتش‌سوزی‌ها شود به‌ویژه اینکه شهرها در حال گسترش بود و بافت آنها به تناسب رشد جمعیت شهرنشین تغییر می‌کرد. تاسیس ایستگاه‌های بیشتر نیز چاره کار نبود و البته ممکن هم نبود که سازمان به‌عنوان مثال در هر محله یک ایستگاه آتش‌نشانی تاسیس کند. در راستای حل این مسئله در همان زمان یعنی حدود اوایل دهه 50معاونت پیشگیری با هدف ایمن‌سازی اماکن در سامان آتش‌نشانی تاسیس شد. رسالت این بخش، کاهش خسارت آتش‌سوزی‌ها و اساسا ممانعت از وقوع آنها با نگاه پیشگیرانه بود، بدین‌ترتیب که معاونت پیشگیری اقدام به ایمن‌سازی ساختمان‌ها و اماکن مختلف در سطح شهر ازجمله نصب سیستم اعلام، اطفا و نصب کپسول کرد.

با وجود فعالیت مستمر در حوزه  فرهنگ‌سازی، آمار حریق همچنان بالا است، آموزش‌های عمومی چطور می‌توانند در ارتقای فرهنگ ایمنی نقش ایفا کنند؟
آگاهی از همین نکته یعنی پر‌تکرار‌بودن حریق‌ها به‌رغم اقدامات معاونت اجتماعی و فرهنگی سبب شد که حدود 10سال پیش سازمان آتش‌نشانی ایده ارتقای فرهنگ ایمنی و این گزاره که آگاه‌کردن مردم و مشارکت آنها در حوزه ایمنی برای پیشگیری از وقوع حریق ضرورت دارد را مورد توجه قرار دهد. بدون دستیابی به این مهم، یعنی دغدغه مردم برای پیشگیری از وقوع حریق، در کنار مشکلات شهری در شهر تهران از قبیل بار سنگین ترافیکی، پیشگیری از فجایع ممکن نخواهد شد. به‌عنوان مثال، اگر سازمان حتی سر هر کوچه یک ایستگاه آتش‌نشانی تاسیس کند، در شبی مانند چهارشنبه‌سوری یا اعیاد که ماشین عملا امکان خارج‌شدن از ایستگاه را ندارد، عملیات آتش‌نشانی عملا زمینگیر و دشوار می‌شود؛ یعنی تجهیزات و ماشین و نیرو به اندازه کافی هست ولی بار ترافیکی اجازه تردد ماشین‌های آتش‌نشانی را نمی‌دهد. نکته دیگر این است که معاونت پیشگیری، ساختمان‌ها و املاک را ایمن‌سازی می‌کند، اما چون مردم اهمیت موضوع را نمی‌دانند یا از تجهیزات ایمنی نصب‌شده استفاده نمی‌کنند و یا به نگهداری آنها اهمیتی نمی‌دهند؛ یعنی فقدان آگاهی و به‌دنبال آن عدم‌مطالبه‌گری، ناایمنی ایجاد کرده است. بنابراین، آموزش به ارتقای فرهنگ ایمنی کمک می‌کند. ارتقای فرهنگ ایمنی و اینکه مردم بدانند چطور رفتار کنند که حریق رخ ندهد یا در مواجهه با آن چه اقداماتی انجام دهند نیز به نوبه‌خود در موفقیت سازمان آتش‌نشانی در بخش عملیات و پیشگیری مؤثر است. سعی ما در حوزه آموزش این است که مردم در یک ساختمان همان اندازه که نسبت به خرابی آسانسور حساس‌اند، به ضرروت ایمن‌بودن ساختمان و سیستم‌های ایمنی نیز واکنش نشان دهند و حساس باشند.

مربیان آموزش عمومی سازمان آتش‌نشانی چگونه در آگاه‌سازی و مطالبه‌گری شهروندان نقش ایفا می‌کنند؟
درونی‌کردن فرهنگ ایمنی در جامعه و بین مردم مستلزم آموزش است، ما در این حوزه باید بتوانیم محتوای مورد نظر خود را به گروه‌های آسیب‌پذیر یا گروه‌های هدفی که با تشخیص کارشناسان مشخص شده‌اند، القا کنیم. این فرایند آموختن محتوای آموزشی توسط مربیانی که در سازمان آموزش دیده‌اند انجام می‌شود. مربیان ما به 2دسته تقسیم می‌شوند: دسته اول مربیانی هستند که از گروه عملیات 5000نفری ما انتخاب شدند که تعداد آنها 3000نفر است، دسته دوم که عمدتا خانم‌اند، آتش‌نشان‌های داوطلبی هستند که به‌عنوان مربی ایفای نقش می‌کنند؛ تعداد این افراد 150نفر است که تحت فشرده‌ترین آموزش‌ها قرار گرفته و در سطح شهر براساس برنامه‌ای که معاونت فرهنگی و اجتماعی تدوین کرده به آموزش شهروندان مشغول‌اند.

تصور می‌کنید آموزش و فعالیت گروه مربیان برای درونی‌کردن فرهنگ ایمنی کافی است؟
مسلما خیر! فرهنگسازی مانند مثلث سه ضلع دارد، یعنی در کنار آموزش و تبلیغات به ابزارهای دیگری مانند جریمه خاطیان و تشویق کسانی که به رعایت قواعد و اصول وضع‌شده توجه دارند، برای وادار کردن افراد به رعایت قانون یا مسائل ایمنی نیاز است، یعنی اقدامات سلبی و ایجابی باید در کنار هم قرار بگیرند تا فرهنگ ایمنی و رفتارهای متناسب با آن به نوعی ارزش برای مردم بدل شود. سازمان ما سالانه نزدیک به یک میلیون نفر را در سطح شهر آموزش می‌دهد اما ابزارها و اهرم‌های تشویقی و بازدارنده که مکمل آموزش در فرهنگسازی است، در اختیار سازمان آتش‌نشانی نیست. منظور از اهرم بازدارنده همان وضع قوانین مورد نیاز حوزه ایمنی است، اگر قوانین بازدارنده، فرد خاطی و یا بی‌توجه به ضروریات ایمنی را جریمه کند و از او خسارت بگیرد، بی‌تردید آن فرد در رفتار خود تغییر ایجاد خواهد کرد. در کنار این بازدارندگی، لازم است کسانی که به آموزش‌ها توجه دارند و به‌عنوان مثال ساختمان خود را ایمن‌سازی می‌کنند نیز تشویق شوند. سازمان البته پیشنهادهای خود را برای وضع قانون به دولت ارائه داده است.

شیوه آموزش مربیان در سطح شهر به چه ترتیب است؟
22منطقه تهران را به 8منطقه عملیاتی تقسیم کرده و پس از تاسیس دفتر آموزش منطقه، مربیان را به فراخور اینکه اهل کدام محل‌اند، بین این دفاتر و مناطق 8گانه تقسیم کرده‌ایم. نحوه اقدام به آموزش نیز به 2شکل است یا اماکن از ما درخواست آموزش ایمنی دارند یا خود سازمان با مکاتبه با اماکن مختلف ازجمله بیمارستان‌ها، مدارس، مراکز تجاری و... آمادگی خود را برای آموزش رایگان ایمنی در آن بیمارستان یا مدرسه اعلام می‌کند. سازمان به‌شدت بر این شکل از این آموزش تأکید دارد. به‌عنوان مثال با 129ساختمان پرخطر تهران، بیش از 100بیمارستان، پایانه‌ها، اداره‌های مختلف، تاکسیرانی، اتوبوسرانی و... برای ارائه آموزش به افراد مکاتبه کرده و منتظر اعلام آمادگی آنهاست. سازمان البته آموزش در مهدکودک‌ها و سنین پایین را نیز به‌صورت جدی دنبال می‌کند.

آموزش عمومی در بخش منازل مسکونی تا چه اندازه می‌تواند از وقوع حادثه جلوگیری کند؟
هم‌اکنون هر ساختمانی که قرار است در تهران ساخته شود موظف است که از سازمان آتش‌نشانی در بخش پیشگیری مجوز بگیرد؛ یعنی معاونت پیشگیری دستورالعملی را در اختیار درخواست‌کننده قرار داده و تأکید می‌کند تنها درصورت انجام تمام موارد گفته‌شده در حوزه ایمنی می‌تواند مجوز پایان‌کار دریافت کند. اما نکته اینجاست که تنها 2درصد از ساختمان‌های تهران در چنین شرایطی قرار دارند، 98درصد از ساختمان‌های تهران املاکی هستند که پیش‌تر در طول سالیان گذشته یعنی زمانی که قواعد و قوانین فعلی وجود نداشته، ساخته شده‌اند و به همین دلیل فاقد ایمنی‌اند، مسئله آموزش ساکنان در این قبیل ساختمان‌ها بسیار حائز اهمیت و راهگشاست؛ یعنی در شرایطی که تغییر ساختار بنا ممکن نیست، رفتار مردم باید به سمت رعایت مسائل ایمنی تغییر کند.