همیشه پای یک بدافزار در میان است

خشایار مریدپور
اهمیت استفاده از نرم‌افزارهای امنیتی و آنتی‌ویروس‌ها بر کسی پوشیده نیست و پیشتر بارها درباره ضرورت حفاظت از اطلاعات شخصی صحبت کرده‌ایم. اما دوره و زمانه تغییر کرده و بیشتر وقت کاربران صرف کار با گوشی‌های هوشمند می‌شود و کامپیوترهای رومیزی دیگر در صدر قرار ندارند. به همین دلیل هم مساله حفاظت از گوشی‌های هوشمند و اطلاعات شخصی دربرابر ویروس‌ها و بدافزارهای مخصوص موبایل، که تعدادشان رو به افزایش هم هست، دیگر یک ضرورت است و نه احتیاط. البته کاربران گوشی‌های اپل از این نظر در حاشیه امنیت نسبی قرار دارند، چرا که هم امکان نصب اپلیکیشن‌های متفرقه وجود ندارد و هم به دلیل بازبینی سخت‌گیرانه کد برنامه‌ها توسط خود اپل احتمال برخورد با بدافزار و ویروس در گوشی‌های آی‌فون تقریبا وجود ندارد. اما کاربران اندروید به دلیل متن باز بودن و امکان دریافت برنامه از منابع ناشناس، بیشتر در معرض خطر هستند. درواقع با افزایش قدرت سخت‌افزاری گوشی‌های هوشمند، تعداد کاربران اندروید و البته نزدیک شدن مشخصات سخت‌افزاری گوشی‌های هوشمند به کامپیوترهای رومیزی، اقبال سازندگان ویروس و بدافزارهای گوناگون به این پلتفرم در حال شکوفایی بیشتر شد. از آن‌جایی که مثل تمام دنیا، در ایران هم بیشتر کاربران گوشی‌های هوشمند از کاربران اندروید هستند، تصمیم گرفتیم در کنار نگاهی کلی به مساله حفظ امنیت در گوشی‌های هوشمند برخی از بهترین و شناخته‌شده‌ترین نرم‌افزارهای امنیتی مخصوص موبایل را هم به شما معرفی کنیم.



از جمله عوارض استفاده از اپلیکیشن‌های آنتی‌ویروس باید به کاهش عمر باتری، اشغال شدن حافظه، نوتیفیکیشن‌های آزاردهنده متعدد و در نهایت کاهش سرعت گوشی اشاره کنیم



  ویروس‌های اندرویدی، از افسانه تا واقعیت



 ویروس‌های مخصوص گوشی‌های اندرویدی پیش از این هم خبرساز شده‌اند و باعث بوجود آمدن و رونق گرفتن بازار برنامه‌های امنیتی و آنتی‌ویروس مخصوص موبایل شده‌اند. البته نیازی به گفتن نیست که هرچقدر محبوبیت و تعداد کاربران اندروید بیشتر شود، علاقه آدم بدها به تولید ویروس‌ها و بدافزارهای اختصاصی برای این پلتفرم هم بیشتر می‌شود. اما آیا، همان‌طور که فروشندگان در هنگام خرید یک گوشی جدید هشدار می‌دهند، واقعا به نصب یک برنامه آنتی‌ویروس سنگین و خوره باتری در گوشی هوشمندتان نیاز دارید؟

واقعیت این است که تقریبا هیچ گوشی و تبلت اندرویدی نیازی به نصب و استفاده از یک برنامه اختصاصی آنتی‌ویروس ندارد. ویروس‌های اندرویدی آن‌قدر که در رسانه‌ها بزرگ‌نمایی می‌شوند رایج نیستند و بیشتر باید نگران دزدیده شدن گوشی خود باشید تا ویروسی شدن آن. البته حرف ما به معنی نفی وجود چنین تهدیداتی نیست. ویروس‌های اندرویدی واقعا وجود دارند. اکثریت قریب به اتفاق ویروس‌های نوشته شده برای اندروید از طریق نصب اپلیکیشن‌‌های مساله‌دار منتشر می‌شوند – که مدت‌ها است از فروشگاه Play Store حذف شده‌اند. سیستم‌عامل اندروید به صورت پیش‌فرض اجازه نصب برنامه از منابع ناشناخته و نامعتبر را به شما نمی‌دهد و در نتیجه احتمال نصب تصادفی بدافزارها وجود ندارد. حتی در صورتی که یک اپلیکیشن خطرناک – مثل ویروس QR code که این روزها خبرساز شده‌ است –  بتواند در Play Store حضور پیدا کند هم به صورت خودکاراز روی گوشی تمام کاربران پاک خواهد شد. البته کاربران اندروید در ایران از فروشگاه‌های محلی و گاه غیرقانونی هم استفاده می‌کنند که احتمال آسیب‌پذیری را بیشتر می‌کند. چون برای نصب این برنامه‌ها باید به صورت دستی گزینه محافظت از سیستم دربرابر نصب برنامه‌های ناشناخته را غیرفعال کنید و دیگر زیر چتر حمایتی سرویس Google Protect قرار نخواهید داشت. در نتیجه باید سخت‌گیری بیشتری در دریافت و نصب اپلیکیشن‌های متفرقه داشته باشید.

این‌جا است که اپلیکیشن‌های آنتی‌ویروس و امنیتی مخصوص موبایل تبدیل به یک انتخاب مناسب برای مقابله با تهدیدات احتمالی می‌شوند. گرچه این دست نرم‌افزارها مشکلات خودشان را هم دارند، که یکی از رایج‌ترین آن‌ها شناسایی فایل‌های سالم به عنوان ویروس در این دسته از اپلیکیشن‌های بسیار معمول است. به بیان ساده‌تر ممکن است آنتی‌ویروس شما برنامه‌ای را به عنوان تهدید امنیتی تلقی کند که هیچ خطری برای شما ندارد. همچنین استفاده از این برنامه‌ها فشار مضاعفی بر منابع سیستم شما وارد خواهد کرد و باعث کند شدن گوشی و کاهش عمر مفید باتری هم می‌شود. در نتیجه رعایت بعضی نکات ساده امنیتی بهتر از استفاده از اپلیکیشن‌های آنتی‌ویروس است. این نکات امنیتی ساده شامل مواردی چون کنترل کردن دسترسی‌های درخواستی اپلیکیشن در زمان نصب، عدم استفاده از برنامه‌های مشابه یک برنامه اصلی و بروزرسانی همیشگی سیستم عامل گوشی می شوند. وقتی یک برنامه ویرایش عکس در زمان نصب از شما اجازه دسترسی به سوابق تماس، فهرست مخاطبان یا قابلیت ارسال و دریافت خودکار اطلاعات را می‌کند باید احساس خطر کنید. همچنین همیشه باید باید از بروزرسانی مستمر سیستم‌عامل گوشی و نصب آخرین وصله‌های امنیتی ارائه شده توسط گوگل و سازنده گوشی اطمینان حاصل کنید. البته متاسفانه حتی در صورت استفاده از آخرین نسخه اندروید هم ممکن است گوشی شما آن‌طور که باید به روز نباشد.

 در تحقیقات انجام شده مشخص شده که بسیاری از سازندگان بزرگ مدعی ارائه وصله‌های مهم امنیتی به کاربران هستند درحالی که در واقعیت این طور نیست. بدترین سازندگان از این نظر Alps، TCL و ZTE هستند که در آخرین بروزرسانی ارائه شده خود حداقل چهار وصله امنیتی حیاتی یا بیشتر را به کاربران ارائه نکرده‌اند. شرکت‌های HTC، Blackberry، ASUS، LG، Huawei و Lenovo بین دو تا چهار وصله مهم امنیتی را در آخرین بروزرسانی خود لحاظ نکرده بودند و برندهای Xiaomi، Nokia و Motorola با یک تا دو وصله امنیتی جا مانده در رده‌های بعدی قرار دارند. بهترین شرکت‌ها هم از نظر ارائه آخرین وصله‌های امنیتی هم Google، Samsung، SONY و BQ هستند.

البته تمام مسئولیت امنیت گوشی با سازندگان نیست و همیشه احتیاط شرط عقل است. همان‌طور که در کامپیوتر یا لپ‌تاپ خود برروی لینک‌های موجود در ایمیل یک فرستنده ناشناس کلیک نمی‌کنید، به همین ترتیب هم باید از کلیک کردن برروی لینک‌های مشکوک در اپلیکیشن‌های گوشی مثل WhatsApp و Gmail هم اجتناب کنید. معمولا این گونه لینک‌ها به کلاه‌برداری‌های اینترنتی مرتبط هستند، اما این‌طور نیست که هیچ بدافزار و ویروسی روی گوشی‌ شما نصب نشود.همچنین اگر از آدرس ایمیل یا حساب کاربری شما در شبکه‌های اجتماعی چنین لینک‌هایی برای اطرافیانتان ارسال می‌شود باید هرچه زودتر گذرواژه حساب را تغییر داده و به افراد مورد نظر هشدار دهید که پیام شما را باز نکنند.

در صورتی که گوشی یا تبلت اندرویدی شما شروع به نشان دادن علائم عجیب کرد یا به هر دلیل مطمئن شدید که پای بدافزارها در میان است هم جای نگرانی نیست. بازگرداندن گوشی به حالت تنظیمات کارخانه یا Factory Reset می‌تواند تمام مشکلات شما را حل کند (و به همین دلیل هم تهیه نسخه پشتیبان از اطلاعات روی گوشی بسیار مهم است). البته در صورتی که دوست ندارید کل حافظه گوشی را پاک کنید روش‌های پیشرفته‌تری هم برای پاک کردن ویروس‌ها به صورت دستی وجود دارد که البته بیشتر به درد کاربران حرفه‌ای می‌خورد.

البته باید به این نکته هم اشاره کنیم که اپلیکیشن‌های معتبر آنتی‌ویروس کاربردهای دیگری هم دارند که از جمله مفید‌ترین آن‌ها می‌توانیم به قابلیت تهیه نسخه پشتیبان از اطلاعات گوشی و امکان پاک کردن حافظه یا قفل کردن گوشی‌های دزدیده شده اشاره کنیم. هرچند تمامی این قابلیت‌ها را می‌توانید به شکل‌های دیگر – مثل اپلیکیشن‌های رایگان و استفاده از تنظیمات پیشرفته – در اختیار داشته باشید، اما برای بسیاری از کاربران داشتن همه این قابلیت‌ها در قالب یک بسته کامل مناسب‌تر است.



 آنتی‌ویروس نصب کنیم یا نه؟

برخلاف دستگاه‌های ساخت اپل که برای محافظت از کاربران دربرابر بدافزارها فقط می‌توانند از App Store اقدام به دریافت و نصب اپلیکیشن کنند، کاربران اندرویدی می‌توانند نرم‌افزارهای خود را از هر منبع دلخواه دریافت کنند. همچنین فرآیند بررسی اپلیکیشن‌ها در Play Store به اندازه اپل دقیق نیست و بنابراین حتی ممکن است گاهی در این فروشگاه هم با بدافزارها مواجه شوید. پس با وجود آن که اصل را باید بر رعایت اصول ساده امنیتی بگذارید، ولی داشتن یک برنامه آنتی‌ویروس، بخصوص برای کاربران عادی، فکر خوبی است. بسیاری از این برنامه‌ها علاوه‌ بر قابلیت‌ محافظت دربرابر بدافزارها قابلیت‌های کاربردی مثل قفل کردن گوشی‌های دزدی تا حتی ضبط صدا و تصویر سارقین را هم دارند که شاید خیلی به کار بیاید. یکی دیگر از امکانات این برنامه‌ها مسدود کردن دریافت تماس از شماره‌های بخصوص است که برای خلاص شدن از شر پیامک‌های آزاردهنده تبلیغاتی هم به درد می‌خورند. قابلیت تهیه نسخه پشتیبان از اطلاعات گوشی و محدود کردن دسترسی به برنامه‌ها و سرویس‌های مختلف با استفاده از گذرواژه‌های اختصاصی هم از دیگر ویژگی‌های مفید آنتی‌ویروس‌های گوشی هستند که بخصوص می‌تواند برای پدر و مادرهایی که به دنبال محدود کردن دسترسی فرزندانشان به گوشی هستند جذاب باشد.

نکته‌ای که باید بخاطر داشته باشید این است که خیلی از این برنامه‌ها کاملا رایگان هستند – یا دست کم نسخه‌های رایگان با قابلیت‌های مناسب دارند- پس نیازی نیست که برای نصب و فعال‌سازی این برنامه‌ها پولی بپردازید و می‌توانید خودتان آن‌ها را از Play Store دریافت کرده و نصب کنید. البته مثل همیشه هیچ ارزانی بی حکمت نیست و برای استفاده از آنتی‌ویروس‌های بهتر باید هزینه‌های اشتراک سالیانه بپردازید که شاید برای کمتر کسی توجیه‌پذیر باشد.



بدافزارهای موبایل چه خطراتی دارند؟



خطرات امنیتی ناشی از بدافزارها متفاوت است. در برخی موارد، گوشی شما تنها شروع به نمایش تبلیغات می‌کند که آزاردهنده است اما خطری ندارد. در موارد جدی‌تر نرم‌افزارهای مضر می‌توانند با شبیه‌سازی سایت‌ها و سرویس‌های مورد استفاده شما کاری کنند که گذرواژه و اطلاعات حساب بانکی خودتان را در اختیار سازندگان قرار دهید. یکی از جدی‌ترین خطرات اپلیکیشن‌های مشابه برنامه‌های معروف در Play Store هستند که معمولا اسم و آیکونی یکسان یا مشابه برنامه اصلی دارند و مثلا قابلیت‌های یک اپلیکیشن پولی را به صورت رایگان در اختیار شما قرار می‌دهند. تفاوت این برنامه‌ها و برنامه‌های اصلی تنها پس از نصب و روشن‌شدن ماهیت مخرب آن‌ها مشخص می‌شود. پس در هنگام دریافت برنامه‌ها به نکاتی مثل اسم سازنده، تعداد دانلودها و امتیاز کاربران به برنامه دقت کنید و سرسری از چنین مسائلی عبور نکنید.