فرزندان ایران در خانه دیگران

حمیدرضا رسولی

در فوتبال یک اصطلاحی وجود دارد که می‌گویند بهترین دفاع، حمله است؛ یعنی تیمی که پیش افتاده برای اینکه بیش از حد تحت فشار قرار نگیرد به تیم مقابل می‌تازد و به‌اصطلاح حریف را در زمین خودش عقب نگه‌می‌دارد. حالا حکایت ادعای کذب امارات و اتحادیه عرب درباره جزایر ایرانی است. آنها هرازگاهی ادعای واهی و نخ‌نما‌شده مالکیت سه جزیره ابوموسی، تنب کوچک و تنب بزرگ را مطرح می‌کنند، درحالی‌که قریب به 50سال است 2جزیره ایرانی را اشغال کرده‌اند. شاید برای مخاطبان ایرانی جالب باشد که بدانند نه‌تنها جزایر سه گانه به امارات تعلق ندارد، بلکه در نتیجه ضعف و سستی حکمرانان قاجار و پهلوی و با چراغ سبز انگلیسی‌ها، 2جزیره ایرانی به نام‌های «آریانا» و «زرکوه» تحت‌اشغال این کشور است. برای اینکه بدانیم این دو جزیره چگونه و براساس کدام زد‌و‌بند سیاسی از مام میهن جدا شدند، باید تاریخچه نفوذ انگلستان به خاورمیانه را بررسی کرد.

غفلت قاجارها
2جزیره آریانا و زرکوه که در مجموع ۲۰کیلومترمربع مساحت دارند به‌طورغیرقانونی و بدون هیچ معاهده بین‌المللی، از بدو تأسیس امارات در سال۱۹۷۱ تاکنون در اشغال دولت ابوظبی است. قبل از تأسیس کشور امارات، شیخ‌نشین شارجه که آن موقع کپرنشین بود، به واسطه نزدیکی به جزایر آریانا و زرکوه، از آنها به‌عنوان جایی برای پهلوگیری قایق‌های ماهیگیری و کمپ استراحت غواصان استفاده می‌کرد اما کشف نفت در این جزیره و غفلت حکمرانان دوره قاجار آنها را برای تصاحب 2جزیره ایرانی به صرافت انداخت. در سال1351و به‌خاطر بده‌و‌بستان‌های سیاسی بین رژیم پهلوی و انگلیسی‌ها که بر این دو جزیره تسلط داشتند و تحولاتی که منجر به اتحاد شیخ‌نشین‌های حاشیه خلیج‌فارس و تأسیس امارات متحده عربی شد، جزیره زرکوه که حدود ۸ کیلومترمربع و جزیره آریانا با حدود ۱۲ کیلومترمربع به امارات تعلق گرفت. آن موقع آریانا و زرکوه به‌عنوان جزایری که ارزش اقتصادی چندانی نداشت، شناخته می‌شد اما با گذشت زمان، موقعیت استراتژیک پیدا کرد و کشف انبوه چاه نفت در این دو جزیره به اهمیت آنها افزود. این نکته‌ای بود که مورد‌غفلت رژیم پهلوی قرار گرفت و حالا برای پس‌گیری آریانا و زرکوه باید وارد دعاوی حقوقی پیچیده و البته طولانی شد.

اشغالگران اماراتی
طبق نقشه‌ها و اسناد موثق تاریخی و بین‌المللی، 2جزیره کوچک اما حیاتی یعنی آریانا و زرکوه متعلق به ایران است و دولت امارات که می‌داند احتمالاً در آینده دور یا نزدیک بازنده دعاوی حقوقی خواهد بود، به ترفندهای مختلفی متوسل شده تا حاکمیتش بر این 2جزیره به‌خصوص جزیره آریانا را که منابع نفتی و موقعیت استراتژیک خوبی دارد تثبیت کند. آنها بالغ بر 500میلیون درهم برای ساخت هتل‌های مجلل، فرودگاه بین‌المللی، ساحل تفریحی و کمپ‌های گردشگری در جزیره آریانا هزینه کرده‌اند تا این جزیره به قطب گردشگری بدل شود. اماراتی‌ها در دومین گام 3هزار نفر را در این جزیره که خالی از سکنه بود، اسکان دادند تا ماهیت مسکونی پیدا کند؛ چیزی شبیه پروژه شهرک‌سازی که صهیونیست‌ها در سرزمین‌های اشغالی اجرا می‌کنند. این دو جزیره ۸۰کیلومتر با ابوموسی و ۱۵۰کیلومتر با کیش فاصله دارند و اماراتی‌ها برای جلوگیری از نفوذ بومیان کیش و ابوموسی، این دو جزیره را به‌طور کامل عرب‌نشین کرده‌اند.

ادعای واهی
طبق اسناد موثق تاریخی، 2جزیره آریانا و زرکوه که ابتدا توسط انگلیس و سپس توسط امارات به اشغال درآمدند، به ایران تعلق دارند. ازجمله این اسناد می‌توان به نقشه دریانوردی ترسیم شده توسط انگلیسی‌ها در اوایل قرن بیستم اشاره کرد که محدوده جزایر مورد‌ادعای امارات و به‌طور کلی همه کرانه‌های خلیج‌فارس را با رنگ شناسه ایران مشخص کرده است. اگر از منظر قانونی هم به این ماجرا نگاه کنیم، آریانا و زردکوه به ایران تعلق دارند. اصول تقسیمات دریایی بین‌المللی می‌گوید هر کشور تا فاصله ۲۴‌مایل (حدود ۴۴ کیلومتر) از ساحل خود به طرف دریا حق مالکیت دارد که به آن آب‌های داخلی و دریای سرزمینی می‌گویند، اما فاصله زرکوه و آریانا با ساحل اماراتی‌ها بیش از ۶۰ کیلومتر است. بنابراین ادعای مالکیت شیخ‌نشین امارات بر این 2جزیره ایرانی باطل است و به ضرس‌قاطع می‌توان گفت اماراتی‌ها 2جزیره ایرانی را اشغال کرده‌اند. در متون جغرافیایی و تاریخی نه‌تنها کرانه‌های مورد ‌ادعای امارات بلکه محدوده جغرافیایی که این کشور در آن تأسیس شده، متعلق به ایران بوده و از آن به‌عنوان استان «جلفاوه» ایران یادشده است.

رد‌پای انگلیس
با ورود نیروی دریایی انگلستان به خلیج‌فارس و انعقاد پیمان‌های متعدد با برخی شیخ‌نشین‌ها، جزایر آریانا و زرکوه به همراه جزایر سه‌گانه ابوموسی، تنب کوچک و تنب بزرگ در اوایل قرن 20به اشغال نیروی دریایی انگلستان درآمد. انگلیسی‌ها به‌تدریج قوای نظامی‌شان را از خلیج‌فارس خارج کردند اما همیشه به این منطقه استراتژیک چشم طمع داشتند و این احتمال که اماراتی‌ها با چراغ سبز انگلیس جزایر ایرانی را اشغال کرده باشند دور از ذهن نیست. اماراتی‌ها با صرف هزینه‌های هنگفت، نام 2جزیره ایرانی را تغییر داده و با بهانه‌های واهی ازجمله دور‌بودن این دو جزیره از ایران برای اثبات مالکیتش می‌کوشد. چنین ادعای مخدوشی در مجامع بین‌المللی کارکرد نخواهد داشت و دوری از خاک یک کشور موجب تملک یا عدم‌تملک نمی‌شود؛ چنان‌که 2جزیره «سقطری» و «کیلمیا» در مجاورت سومالی قرار دارند و با اینکه بیش از 200کیلومتر با یمن فاصله دارند متعلق به این کشور است.

نام جعلی
جزایر آریانا و زرکوه تا چند‌دهه قبل خالی از سکنه بوند و هیچ‌کدام از طرفین این دعوای حقوقی به اهمیت اقتصادی و موقعیت استراژیک آنها واقف نبودند اما این دو جزیره به موازات توسعه اقتصادی امارات، پیشرفت کردند و هم‌اکنون ارزش اقتصادی قابل‌اعتنایی دارند. جزیره زرکوه مملو از چاه نفت است و در آب‌های اطراف آن روزانه ۵۵۰ هزار بشکه نفت استخراج می‌شود. تاسیسات بزرگ نفتی شیخ‌نشین ابوظبی هم در این نقطه استقرار یافته و شرکت ملی نفت ابوظبی در آن تأسیسات نفتی دایر کرده است. جزیره آریانا هم که اماراتی‌ها نام جعلی «صیر ابونُعَیر» را برای آن انتخاب کرده‌اند به یک قطب گردشگری بدل شده و به واسطه داشتن طبیعت خاص و گونه‌های جانوری کمیاب از سال2012 در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت. قریب به اتفاق کارشناسان داخلی ازجمله علی‌رضا تقوی‌نیا، کارشناس مسائل غرب آسیا، بر این باورند که آریانا و زرکوه در تمام نقشه‌ها و اسناد تاریخی جزو سرزمین ایران بوده‌اند و طرف اماراتی فاقد هرگونه سند حقوقی برای اثبات حق حاکمیتش بر این جزایر است اما معلوم نیست چرا وزارت خارجه ایران برای طرح دعاوی حقوقی در مجامع بین‌المللی درنگ می‌کند. تنها اظهارنظر رسمی درباره حق حاکمیت ایران بر این دو جزیره در اسفند سال1395توسط مسعود گودرزی، عضو سابق کمیسیون امنیت ملی مجلس صورت گرفته که وعده پیگیری‌های لازم از سوی وزارت امور خارجه ایران را داده بود و بعد از آن خبر تازه‌ای درباره این دعوای حقوقی مخابره نشده است.

توافق غیررسمی
جزایر سه‌گانه در سال ۱۹۴۸ به‌طور کامل تحت‌اشغال امپراتوری بریتانیا به‌عنوان قیم رسمی امارات درآمد اما در سال۱۹۷۱ و چند روز قبل از تأسیس کشور امارات، جزیره ابوموسی به همراه تنب بزرگ و تنب کوچک پس از نزدیک به ۷۰سال به ایران برگردانده شد. در این میان یک نکته پراهمیت وجود دارد؛ اینکه جزایر سه‌گانه در 30نوامبر1971یعنی 2روز قبل از تأسیس کشور امارات متحده عربی به ایران برگردانده شد و جزایر آریانا و زرکوه از همان موقع به خاک این کشور تازه‌تأسیس ضمیمه شده است. به‌نظر می‌رسد این معامله غیررسمی بین حکومت وقت ایران و بریتانیا انجام شده غافل از اینکه 2جزیره ایرانی با انبوه چاه نفت و جاذبه‌های گردشگری در آینده ارزش صد‌چندانی پیدا خواهند کرد. جالب اینکه کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس این توافق نیم‌بند و غیررسمی را هم برنتابیدند و همین خصومت‌ها به پایه‌های درگیری نظامی بین ایران و عراق بدل شد. براساس یک سند سری که سال‌ها قبل سفارت بریتانیا در بغداد منتشر کرد، اولویت‌های صدام در آغاز جنگ، تصرف آبادان و خرمشهر، پیشروی به‌سوی اهواز، گذر از قصرشیرین و پیشروی به‌سوی جاده کرمانشاه، تصرف اراضی نوار شمال و جنوب مندلی و در نهایت دریافت کمک از حاکم رأس‌الخیمه برای حمله به جزایر سه‌گانه و تحت فشار قرار‌دادن تهران برای آغاز مذاکره بر سر جزایر ایرانی خلیج‌فارس بوده که صد البته هیچ‌کدام از آنها محقق نشد. کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس در قالب اتحادیه عرب هنوز هم بهترین دفاع را در حمله می‌بینند و طرح ادعای مخدوش مالکیت ابوموسی و تنب کوچک و تنب‌بزرگ لابد چنین فلسفه‌ای دارد.