گفت‌وگو با ایوب آقاخانی، کارگردان و مجری برنامه«برگ اول» که کتابخوانی را ترویج می‌کند
دسترسی ایرانی‌ها به کتاب، راحت اما فرهنگ مطالعه کمرنگ است
سعیده مرادی- روزنامه‌نگار
ایوب آقاخانی، بازیگر، کارگردان و نمایش‌نویس تئاتر، رادیو و تلویزیون است و در حوزه کتاب و نویسندگی هم دستی برآتش دارد. او چند کتاب تألیف و ترجمه کرده و آنها را به شکل کتاب صوتی درآورده است. این روزها برنامه‌ای با عنوان «برگ اول» از شبکه‌ای فیلم، پخش می‌شود که به موضوع معرفی و خوانش کتاب اختصاص دارد؛ برنامه‌ای که آقاخانی، کارگردان و یکی از اجراکنندگان آن است. به همین بهانه گفت‌وگویی با او انجام داده‌ایم.
چه شد که تصمیم گرفتید با ساخت برنامه‌هایی مانند «برگ اول» در زمینه ترویج کتابخوانی فعالیت کنید و از کارهای دیگری که در این زمینه انجام داده‌اید برایمان بگویید؟
چند سالی می‌شود که در حوزه کتاب و کتابخوانی فعالیت دارم و ماحصل این فعالیت‌ها ساخت چند برنامه است که نخستین آنها برنامه «زورق خیال» در رادیو نمایش بود. همچنین من در صفحات شخصی‌ام در شبکه‌های اجتماعی هم تلاش می‌کنم تا در حد توان و بضاعتم فرهنگ کتابخوانی را ترویج کرده و مردم را به خواندن برخی عناوین و عنوان‌ها که خودم حس و تجربه خوبی از مطالعه آنها دارم توصیه کنم. همزمان با همه‌گیری ویروس کرونا، یعنی از اسفندماه 2سال پیش که قرنطینه و خانه‌نشینی آغاز شد، این کار را جدی‌تر گرفتم و مردم می‌توانند به‌صورت رایگان خوانش‌هایم را که به‌صورت کتاب گویا درآمده است، گوش دهند. در آن زمان نیتم این بود که مردم را به ماندن در خانه تشویق کنم و می‌خواستم مردم در دوران قرنطینه خوراک فرهنگی خوب و مناسبی داشته باشند. این اتفاق همینطور ادامه یافت تا اینکه خانم ضحی شهریاری، تهیه‌کننده تلویزیون با من تماس گرفتند و گفتند که با وجود اینکه شما چنین دغدغه‌هایی دارید، بنا داریم کار مشابهی برای ترویج کتابخوانی و آشنایی مخاطبان با ادبیات فارسی معاصر در تلویزیون بسازیم. این برنامه با همین سادگی و صمیمیت و با نیت ترویج کتابخوانی و توجه دادن مخاطب به ادبیات معاصر، به‌ویژه ادبیات پس از انقلاب ساخته شد و خوشبختانه در «برگ اول»، خروجی زحمت همکارانم در ذهن مخاطب، پژواک وسیعی پیدا کرده است.
ساخت برنامه‌هایی مانند «برگ اول» تا چه حد می‌تواند روی مخاطب تأثیرگذار باشد؟
به‌نظرم این برنامه بسیار تأثیرگذار و موفق بوده است و بازخوردهای خوبی از مردم گرفته‌ام. سال‌هاست که کار تصویری انجام می‌دهم، اما استقبال مردم از این برنامه نسبت به کارها و سریال‌هایی که بازی می‌کنم، بیشتر بوده است. این موضوع نشان می‌دهد که جامعه ما تشنه این قبیل برنامه‌ها هستند و باید با ساختن برنامه‌های خوب و قوی به بهترین شکل آنها را سیراب کرد.
کتاب‌هایی که در برنامه «برگ اول» معرفی و خوانش می‌شوند بیشتر چه نوع کتاب‌هایی هستند و ملاک برای انتخاب آنها چیست؟
کتاب‌هایی که در «برگ اول» خوانش می‌شوند در شاخه رمان و داستان و با موضوع و سوژه‌های متنوع هستند که در ۶۵ قسمت به مخاطبان معرفی می‌شوند. البته من نقشی در انتخاب این کتاب‌ها نداشتم. انتخاب کتاب‌ها براساس توجه به ادبیات معاصر ایران و معرفی ادبیات و نویسندگان پس از انقلاب صورت گرفته است. این کتاب‌ها براساس سیاستگذاری شبکه آی‌فیلم و پیشنهادهای سازمان تبلیغات اسلامی انتخاب شده است و ما گزیده‌ای از این کتاب‌ها را برای خوانش و معرفی به مخاطب آماده کردیم. وقتی ذات کتابخوانی مورد نظر و توجه است، دیگر درباره سلیقه‌های کتابخوانی خیلی اعمال نظر نمی‌کنم، چون در این مقطع زمانی، اصل ترویج کتابخوانی از دیگر موارد و مباحث جانبی اهمیت بیشتری دارد.
در مجموع ساخت برنامه‌هایی با مضمون ترویج کتاب و کتابخوانی در رسانه‌هایی مانند صدا و سیما بسیار کم است و کمتر به این مقوله پرداخته می‌شود. شما هم با این موضوع موافقید؟
متأسفانه هیچ برنامه مشابهی در هیچ‌یک از شبکه‌های تلویزیون پخش نمی‌شود و جای خالی برنامه‌هایی از این دست که در حوزه کتاب باشد، بسیار خالی است. کتاب‌های گویا و پادکست‌ها می‌توانند منجر به ایجاد علاقه‌مندی و کتابخوان شدن مخاطبان شوند و نمی‌توان منکر تأثیرگذاری این ابزار در حوزه فرهنگ شد. در نتیجه، مدیران فرهنگی و برنامه‌سازان باید روی اثرگذاری ابزارهای نوین رسانه‌ای سرمایه‌گذاری کنند. ضمن اینکه اقتضای جهان امروز این است و نمی‌توان با روش‌های قدیمی به جنگ با ابزارهای روز رسانه‌ای رفت.
در زندگی شخصی خودتان تا چه حد به مطالعه اهمیت می‌دهید و بیشتر چه نوع کتاب‌هایی را می‌پسندید؟
شیوه‌ای که من در خوانش کتاب دارم و به نوعی در این سبک خوانش خودم را صاحب امضا می‌دانم، نتیجه مطالعه زیاد است. در طول روز بین 2تا 5ساعت کتاب می‌خوانم و این حجم از مطالعه در کارم بسیار تأثیرگذار بوده است. اگر با کتاب بیگانه بودم هرگز نمی‌توانستم فعالیتی در این حوزه انجام بدهم. کتاب‌هایی را هم که آنها را مطالعه می‌کنم، طبیعتاً متنوع هستند، اما بیشتر کتاب‌هایی که می‌خوانم در حوزه تئوری سینما، رمان و شعر هستند.
از چه سنی شروع به مطالعه کرده‌اید و نخستین و آخرین کتابی که خوانده‌اید چه عنوانی داشت؟
به‌طور دقیق مطالعه را از 6سالگی با کمک خواهرم و با کتاب‌های مصور شروع کردم. من به کتاب‌های «ژول ورن» علاقه خاصی داشتم و خوب به یاد دارم که در کلاس پنجم هیچ کتابی از این نویسنده باقی نمانده بود که آن را نخوانده باشم. درباره آخرین کتابی هم که خواندم و به من حس و حال خوبی داد «در اتاق اتفاق افتاد» اثر «جان بولتون» بود. البته این کتاب را آنچنان دوست نداشتم، اما در مجموع خواندنش برایم جالب بود. البته قبل از این کتاب، کتاب «آدم برفی» اثر «یو نسبو» را خواندم که آن را بسیار دوست داشتم و برایم جذاب بود. از ادبیات ایران هم هر نوع کتابی را مطالعه می‌کنم.
شما به‌عنوان گوینده کتاب‌های صوتی، خودتان بیشتر دوست دارید کتاب را بشنوید یا بخوانید و اصولاً کتاب‌های صوتی می‌توانند جایگزین مناسبی برای کتاب‌های کاغذی باشند؟
مشخصاً بوی برگ‌های کاغذ را با هیچ‌چیز در دنیا عوض نمی‌کنم. من به جادوی کتاب‌های کاغذی اعتقاد دارم و هیچ‌وقت خودم را از لذت خواندن کتاب محروم نمی‌کنم. به‌نظرم، هم کتاب‌های کاغذی و هم کتاب‌های صوتی مخاطبان خودشان را دارند و نمی‌توان هیچ‌کدام را نفی یا هرکدام از آنها را جایگزینی برای دیگری دانست.
حال و روز این روزهای کتاب را چطور ارزیابی می‌کنید؟
در مجموع وضعیت کتاب در ایران خوب نیست و سرانه مطالعه به‌شدت پایین است و بودجه کمی برای این منظور اختصاص داده می‌شود. وقتی ایران را با کشورهایی مانند فرانسه که در آن مردم 10یا 15برابر ایرانی‌ها، مطالعه می‌کنند قیاس کنیم، به خوبی متوجه می‌شویم که در جامعه ما کتاب و کتابخوانی در جایگاه پایینی قرار دارد. البته باید به این نکته هم اشاره کنم که در کشور ما دسترسی به کتاب، خوب است، اما فرهنگ مطالعه وجود ندارد؛ بنابراین نیاز است تا هم تبلیغات بیشتری در این زمینه صورت بگیرد و هم در این عرصه با ساخت برنامه‌های مختلف، فرهنگسازی مناسب انجام شود.
