روایت تاریخ با زبان بازی و قصه

مرضیه موسوی

سالن‌های ساکت و فضای بی‌تحرک اغلب موزه‌های شهر، فرصتی برای حضور کودکان و آشنایی آنها با تاریخ و هنر فراهم نمی‌کند. کافی است یک روز دست کودک خردسال‌تان را بگیرید و او را به معروف‌ترین موزه‌های تهران ببرید تا خیلی زود متوجه کسالت و بی‌حوصلگی کودکان در این مکان‌های باارزش شوید. معدود موزه‌هایی در پایتخت وجود دارند که با برگزاری کارگاه‌ها و برنامه‌های تعاملی گاه ساده، کودکان را در دسته مخاطبان جدی خود قرار داده‌اند. «مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک» یکی از این موزه‌هاست که در میدان امام‌خمینی (ره)، خیابان امام‌خمینی(ره)، سردر باغ ملی، خیابان ملل متحد یا همان میدان مشق سابق جاخوش کرده است. برگزاری کارگاه‌های تعاملی با کودکان، روایتگری مخصوص کودکان و امکان بازی و نقاشی و... در بخش‌هایی از این موزه، باعث شده تا یکی از تخصصی‌ترین موزه‌های سکه و نسخه‌های خطی در ایران به گنجینه‌ای دوست‌داشتنی برای کودکان تبدیل شود.

کودکان فقط بازدیدکننده نیستند
کودکان در کتابخانه و موزه ملی ملک همان بخش‌هایی از موزه را بازدید می‌کنند که هر مخاطبی به آن سر می‌زند؛ سالن سکه‌های تاریخی، تالار نسخه‌های خطی و آثار لاکی، بخشی که به معرفی حاج حسین ملک، واقف و بنیانگذار موزه اختصاص دارد، تالار خاندان غفاری، بخش تمبرهای تاریخی و.... تفاوت بازدید کودکان با بازدید دیگر گروه‌های سنی در موزه ملک، روایتگری راهنمای موزه مخصوص گروه‌های سنی پایین است و دعوت این کودکان برای شرکت در برنامه‌های تعاملی در موزه. محمد نوروزی، کارشناس موزه‌داری و راهنمای موزه ملی ملک می‌گوید: «کودکان در موزه ملی ملک صرفاً تماشاکننده آثار موزه‌ای نیستند. روایتگری و قصه‌گویی ویژه کودکان، کاری است که برای جلب توجه کودکان به آثار موزه‌ای انجام می‌دهیم. تا جایی که سالن‌ها جوابگو باشد و امکانات موزه اجازه دهد، کارگاه‌هایی برای آشنایی هرچه بیشتر بچه‌ها با موضوعات تاریخی مرتبط با موزه برگزار می‌کنیم».

صحافان کوچک
کارگاه نقاشی و تذهیب، بعد از دیدن آثار خط و تذهیب‌های موزه، تجربه استفاده از رنگ‌ها و طرح‌های معمول در هنر تذهیب را به بچه‌ها می‌دهد. قصه‌های مولانا و شاهنامه و نقالی و...، اجراهای کوتاه و به یاد ماندنی‌ای از موزه در ذهن دانش‌آموزان به‌جا می‌گذارد. یا حتی کارگاه‌های صحافی سنتی که با نخ و سوزن و دوخت ورقه‌های کاغذ، بچه‌ها را با این هنر ریشه‌دار در ایران آشنا می‌کند. بچه‌های کوچک‌تر قطعات بزرگ پازل سکه‌ها را کنار هم می‌چینند و حین این تمرین، قصه تصاویر هک شده روی سکه را هم یاد می‌گیرند؛ قرار است هیچ کودکی از درهای این موزه دست خالی بیرون نرود و خاطره خوشی برای یادآوری موزه ملک در ذهنش به‌جا بماند.

بازدیدهای گروهی
مخاطب کارگاه‌ها و برنامه‌های تعاملی کتابخانه و موزه ملی ملک، همه کودکان هستند. با این حال برای اجرای هرچه بهتر این برنامه، لازم است قبل از اینکه عزم بازدید از این موزه را دارید، آن را با روابط‌عمومی موزه در میان بگذارید. طبیعی است که گروه هدف اصلی این کارگاه‌ها، بازدیدکنندگان گروهی‌ای هستند که از مدارس یا مهدهای کودک به موزه سر می‌زنند. اما بازدیدهای شخصی از این موزه هم با هماهنگی قبلی، کارگاه‌های کوتاه و فشرده‌ای برای بچه‌ها دربردارد. نوروزی می‌گوید:«برای برگزاری کارگاه‌ها نیاز به تهیه برخی اقلام و وسایل داریم. طبیعی است که اگر هماهنگی لازم از قبل انجام شده باشد، می‌توانیم کارگاه باکیفیت‌تری برای بچه‌ها برگزار کنیم. ترجیح ما بر این است که کودکان در بازدیدهای گروهی از این کارگاه‌ها استفاده کنند. چون برگزاری هر کدام انرژی زیادی از ما می‌گیرد. با این حال اگر خانواده‌ای به همراه فرزندان خود به موزه بیاید و درخواست اجرای برنامه‌های تعاملی را داشته باشد، حتماً این فرصت را در اختیار آنها می‌گذاریم».

بچه‌ها سکه ضرب می‌کنند
بازدید از بخش سکه‌های تاریخی این موزه، با شرکت بچه‌ها در کارگاه‌های مختلف ازجمله ضرب سکه همراه است؛ روی ورقه‌های سربی که از قبل در موزه خریداری شده به کمک مهرهای برجسته، سکه ضرب می‌کنند. گاهی هم سکه‌های سفالی را با دست خود می‌سازند و طرحی که دوست دارند را روی سکه نقاشی می‌کنند؛ درست مثل نقش‌هایی که روی سکه‌های تاریخی می‌نشینند. نوروزی می‌گوید:«وقتی بچه‌ها سکه‌های خودشان را درست می‌کنند، آنها را با سکه‌های موجود در موزه مقایسه می‌کنیم و داستان نقوش به‌کار رفته روی آنها را تعریف می‌کنم. بچه‌ها اینجا ساعات خوشی را می‌گذرانند و گذر زمان آنها را کسل و خسته نمی‌کند».

تعامل با مدارس

کتابخانه و موزه ملی ملک درصورت درخواست و همکاری مدارس، کارگاه‌های مناسبتی را با هماهنگی‌های مدارس هم برگزار می‌کند؛‌ کارگاه‌هایی که با موضوعات مشخص و از پیش‌تعیین شده، و با برنامه‌ریزی برای ارائه محتوای آموزشی و سرگرم‌کننده مناسب برای گروه‌های بازدیدکننده طراحی می‌شوند. مناسبت‌های آیینی و ملی و مذهبی می‌توانند بهانه خوبی برای شرکت در این کارگاه‌ها و بازدید از کتابخانه و موزه ملی ملک باشند. کتابخانه و موزه ملی ملک در محوطه میدان مشق، در هسته تاریخی شهر تهران قرار دارد. این کتابخانه و موزه، موقوفه حاج‌حسین ملک به آستان قدس‌رضوی است. در این موزه آثار منحصربه‌فردی از نسخه‌های خطی، سکه‌های تاریخی، تابلوخط‌ها، قلمدان و آثار لاکی، نقاشی‌های ارزشمند، فرش، اشیای عتیقه و... نگهداری می‌شود. بازدید از این موزه بعد از کرونا، منوط به قرمز نبودن شرایط شهر تهران است. در کتابخانه و موزه ملی ملک که یکی از پنج کتابخانه بزرگ نسخ خطی در ایران است، می‌توانید نمایشگاه حاج‌حسین ملک، بنیانگذار و واقف این موزه و کتابخانه را هم ببینید؛ فرزند ملک‌التجار که یکی از بزرگ‌ترین واقفان ایران به شمار می‌رود و علاوه بر این کتابخانه و موزه، املاک و دارایی‌های فراوان دیگری در تهران و مشهد را وقف آستان‌قدس رضوی کرده است.