این قند پارسی...

طبق آخرین برآوردها به‌طور تقریبی رقم 70تا 110میلیون نفر به‌عنوان کسانی که در جهان به فارسی تکلم می‌کنند، ذکر می‌شود. برای اینکه بدانیم چرا زبان فارسی در دنیا طرفداران زیادی دارد، 2دلیل محکم را می‌توان برشمرد؛ نخست اینکه بسیاری از کاوشگران، باستان‌شناس‌ها و جهانگردها برای کشف و مشاهده آثار تاریخی که به ایران باستان یا سایر کشورهای فارسی‌زبان تعلق دارد، یادگیری زبان پارسی را در اولویت قرار می‌دهند و گروه دوم طرفداران زبان فارسی را شیفتگان شعر و ادبیات پارسی تشکیل می‌دهند که در بیشتر کشورهای دنیا ردی از آنها وجود دارد. این ویژگی منحصر‌به‌فرد زبان فارسی است که انسان را وارد دنیای فرهنگ و تاریخ و شعر و ادبیات می‌کند و خیلی‌ها ایرانی‌ها را انسان‌های خوشبختی می‌دانند که به چنین زبانی تسلط دارند. گزارش‌های گاه‌و‌بی‌گاه بسیاری منتشر می‌شود که از گسترش زبان فارسی در دنیا حکایت دارد و همین موضوع ایرانی‌ها را کنجکاو می‌کند تا بدانند به جز ایران در کدام کشورهای دنیا با زبان شیرین پارسی سخن می‌گویند.

از تاجیکستان تا چین

زبان فارسی از ایران و افغانستان و تاجیکستان گرفته تا ازبکستان، پاکستان، عراق، بحرین، ترکیه، قرقیزستان، قزاقستان و بخش بسیار کوچکی از چین گسترش یافته و به واسطه افزایش مهاجرت در یک‌قرن اخیر همچنان در حال گسترش است. با این حساب اگر بخواهیم به کشورهایی که جمعیت هر چند اندک فارسی زبان دارند اشاره کنیم به عدد قابل‌اعتنایی می‌رسیم که قدرت نفوذ زبان فارسی در دنیا را نشان می‌دهد.  تنها تفاوت اساسی شاید در گویش‌ها باشد؛ مثلاً در افغانستان با زبان دری صحبت می‌کنند که لغات و قواعد آن شبیه فارسی است یا زبان تاجیکی که به تاجیکستان تعلق دارد و وجه‌اشتراک‌های بسیاری با زبان فارسی دارد. طبق آخرین برآوردها، زبان فارسی در ۲۹ کشور رایج است و در رتبه ششم پرتکلم‌ترین زبان‌های دنیا قرار دارد.

جمعیت فارس‌ها
با تعریفی که از مختصات زبان فارسی وجود دارد راحت‌تر می‌توان درباره کشورهایی که چنین زبانی بین مردم آنها رواج دارد صحبت کرد. طبیعی است که در همه منابع اطلاعاتی، از ایران به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور فارسی‌زبان نام برده می‌شود؛ چرا که 60درصد مردم کشور یعنی حدود 40میلیون نفر را فارسی‌زبان‌ها تشکیل می‌دهند. بعد از ایران هم افغانستان با 15میلیون نفر فارسی‌زبان رتبه دوم را در اختیار دارد و در تاجیکستان بیش از 84درصد جمعیت این کشور یعنی حدود 5/7میلیون نفر به زبان فارسی صحبت می‌کنند. از بحث همه‌گیری زبان فارسی در کشورها که بگذریم، بسیاری از شهرهای جهان هم پیوندهای عمیق تاریخی با زبان فارسی دارند؛ شهرهایی مثل سمرقند و بخارا که پایتخت‌های ایران باستان و زادگاه بزرگانی همچون رودکی و ابن‌سینا بوده‌اند یا شهر سوران در عراق که به واسطه بازگشت مهاجران کرد از ایران، به شهری با اکثریت فارسی زبان بدل شده است.

شاخه تاجیکی
از زبان تاجیکی یا «فرارودی» باید به‌عنوان یکی از شاخه‌های مهم زبان فارسی نام ببریم که اقوام تاجیک مقیم کشورهای ازبکستان، قرقیزستان و قزاقستان با آن سخن می‌گویند. جالب اینکه تاجیک‌های مقیم ازبکستان، بزرگ‌ترین اقلیت پارسی‌زبان جهان را تشکیل می‌دهند و به‌رغم فشارهایی که به‌خاطر نژاد و فرهنگشان از سوی دولت ازبکستان متحمل می‌شوند، تاجیکی همچنان به‌عنوان زبان مادری آنها مورد‌استفاده قرار می‌گیرد. طبق سرشماری رسمی دولت ازبکستان، حدود 5درصد جمعیت این کشور، یعنی حدود یک‌میلیون نفر را جمعیت تاجیک تشکیل می‌دهند اما منابع مستقل این جمعیت را بین 4تا 6میلیون نفر برآورد می‌کنند. پس از فروپاشی شوروی، بسیاری از آنها به تاجیکستان مهاجرت کردند و اینگونه بود که فرصت شکوفایی برای نشریات فارسی‌زبان مهیا شد. هم‌اکنون بیش از 400نشریه در تاجیکستان منتشر می‌شود و در شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان یک روزنامه رسمی به نام «امروز‌نیوز» روی دکه‌ها می‌رود.

زبان محبوب کردها
زبان فارسی بین کردهای عراق هم شناخته‌شده است. به واسطه نزدیکی کردستان عراق به ایران، زبان فارسی همواره از محبوبیت و نفوذ خاصی در این منطقه برخوردار بوده و تا یک‌قرن پیش، فارسی به‌عنوان زبان ادبی در مدارس کردستان تدریس می‌شد. پس از سرکوب کردها در دوره حکومت بعثی‌ها، هزاران کرد عراقی به ایران مهاجرت کردند و کردهایی در ایران متولد شدند که فارسی را بهتر از زبان مادری صحبت می‌کنند.
 بعد از بازگشت مهاجران به کردستان، ساختار زبانی این منطقه به کلی تغییر کرد و هم‌اکنون این منطقه، فارسی زبان‌های بسیاری دارد که از فارسی به‌عنوان زبان اول یا دوم استفاده می‌کنند. سوران در کردستان عراق، شهری است که می‌توان فارسی را زبان اول آن دانست؛ چرا که بیش از 60درصد جمعیت آن را کردهایی تشکیل می‌دهند که از ایران بازگشته‌اند. جالب اینکه در منطقه بارزان کردستان، محله‌هایی با نام‌های اصفهان، یزد و دیگر شهرهای ایران وجود دارد که کردهای بازگشته از این شهرها آنها را نامگذاری کرده‌اند و این نشان‌دهنده عمق پیوند آنها با ایران و زبان فارسی است. زبان فارسی در مناطق عرب‌زبان عراق هم به‌طور گسترده مورد‌استفاده قرار‌می‌گیرد؛ چرا که از دوره صفوی و با رسمی شدن مذهب شیعه در ایران، موجی از کاروان‌های زیارتی برای دیدار از اماکن مذهبی عراق وارد این کشور شدند و کثرت زائران فارسی‌زبان باعث آشنایی مردم کربلا، نجف و کاظمین با زبان فارسی شد. حتی گفته می‌شود تعدادی از زائران ایرانی در عراق ماندگار شدند و نسلی از خانواده‌های فارسی‌زبان در چند‌صد سال گذشته در عراق به‌وجود آمد. 
در زمان حکومت صدام، عده‌ای از شیعیان عراقی هم به ایران پناهنده شدند و پس از سرنگونی صدام و بازگشت آنها به عراق، زبان فارسی بیشتر از گذشته بین عرب‌زبان‌های این کشور رایج شد.

اردو در پاکستان

فارسی، زبان رسمی در ایران و افغانستان و تاجیکستان است و در بسیاری از کشورهای دنیا به‌عنوان زبان دوم شناخته می‌شود؛ به‌طور مثال چیزی حدود 2میلیون نفر در پاکستان به زبان فارسی صحبت می‌کنند و ریشه آن را باید در پیوندهای ادبی این کشور با ایران جست‌وجو کرد. زبان فارسی در پاکستان سابقه‌ای طولانی دارد و بسیاری از بزرگان این کشور به فارسی صحبت می‌کنند. چنان‌که شاعر پارسی‌گوی بزرگ، اقبال لاهوری هم در این کشور می‌زیسته و بیش از 7هزار بیت شعر به فارسی سروده است. مردم پاکستان هنگام استفاده از زبان اردو، گاهی به ضرب‌المثل‌های فارسی متوسل می‌شوند و این ارتباط تنگاتنگ مردم این کشور با زبان فارسی را نشان می‌دهد. سرود ملی پاکستان نیز به‌گونه‌ای سروده شده که به هر دو زبان فارسی و اردو قابل‌فهم باشد که صرفاً به‌دلیل شباهت شگفت‌انگیز این دو زبان امکان‌پذیر بوده است.

در حال گسترش
تردیدی وجود ندارد که مهاجرت‌های گاه‌و‌بی‌گاه ایرانی‌هـــــا و سایر فارسی‌زبان‌های دنیا در چند دهه گذشته روی گسترش روز‌افزون این زبان تأثیر مستقیم داشته است.  در این میان باید نقش ویژه‌ای را برای ایرانی‌ها و افغان‌ها که یکه‌سوار مهاجرت به کشورهای دنیا بوده‌اند قائل شد. هم اکنون جمعیت قابل‌توجهی از فارسی‌زبان‌ها در آمریکای شمالی، اروپا، کشورهای حوزه خلیج‌فارس، شرق آسیا و استرالیا زندگی می‌کنند که طبق آخرین آمارهای رسمی تعداد آنها به حدود 5میلیون نفر می‌رسد. برخی آمارهای دیگر از وجود جمعیت 10میلیون نفری فارسی زبان‌ها در اروپا، آمریکا و آسیای میانه و استرالیا حکایت دارد و با احتساب زاد‌و‌ولدها در چند‌دهه آینده می‌توان روی بدل شدن زبان فارسی به یکی از 3 زبان پرتکلم‌تر دنیا شرط بست.

فارسی در چین

شاید برای خیلی‌ها قابل‌باور نباشد که در یکی از مناطق غربی چین به نام «تاشقرغان» یک گروه اقلیت به زبان تاجیکی صحبت می‌کنند و در روستای کوچکی به نام «بلدیر» که در همین منطقه واقع شده، قومی با ریشه ایرانی زندگی می‌کنند که به واسطه دوری از فرهنگ و زبان مادری و تحت‌تأثیر محیط، زبان و گویش فارسی را از یاد برده‌اند. البته همین که زبان فارسی به چین و شرق دور رسوخ پیدا کرده جای تعجب دارد. عجمی یکی دیگر از شاخه‌های زبان فارسی است که بیشتر در خاورمیانه رواج دارد و بخش قابل‌اعتنایی از واژگان فارسی عجمی، از لغات اصیل و قدیمی فارسی و بخش دیگری از کلمات آن از زبان عربی گرفته شده است. این گویش در مناطق جنوبی استان فارس و هرمزگان و کشور بحرین رواج دارد. بحرین در سال1971مستقل شد اما هنوز پیوندهای تاریخی با ایران دارد و شهروندان ایرانی‌تبار زیادی دارد که در این کشور به زبان فارسی صحبت می‌کنند.