حقوق اشخاص کم‌توان در فضاهای شهری
دکتر غلامرضا کامیار/ حقوق‌دان و وکیل دادگستری
ما شهرها را برای انسان‌های توانمند می‌سازیم. آیا سهم اشخاص کم‌توان در فرایند خلق فضای شهری درنظر گرفته می‌شود؟ آیا وضعیت جسمانی و کهولت سن در فرایند تهیه و اجرای طرح‌های شهری و برنامه‌های عمرانی از قبیل پل‌های عابر پیاده، بهسازی معابر، وسایل حمل‌ونقل عمومی و بوستان‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد؟ برخی از شهرها که تعداد آنها زیاد نیست با معلولان مهربانند و فرصت حضور را به آنان اعطا می‌کنند. در مقابل، برخی دیگر بدون توجه به حق برابری شهروندان در بهره‌مندی از امکانات شهری شکل گرفته‌اند. این شهرها معلولان را منزوی و امکان آمدوشد را از آنان سلب می‌کنند. چگونه می‌توان با صندلی چرخدار از ناهمواری‌های معابر و نرده‌های بلند خیابان عبور کرد؟ چگونه روشندلان می‌توانند از وجود چراغ قرمز آگاه شوند و در تقاطع‌ها منتظر توقف خودروها بمانند؟
چگونه سالخوردگان می‌توانند از پله‌های پل‌ها گذر کنند؟ شهرهایی که به معلولان حرکتی امکان حضور می‌دهند و موانع را برطرف می‌کنند در واقع به آنها کرامت، شخصیت و استقلال می‌دهند. در چنین شهرهایی که براساس انسان‌گرایی، نوع‌دوستی و عدالت‌محوری شکل می‌گیرند حضور معلولان مشهود و درجه رضایتمندی آنان بالاست. معلولان در برخی از شهرهای اروپایی قادرند بدون همراه به‌راحتی تا 50کیلومتر در شهر تردد کنند؛ از فروشگاه خرید کنند، به کتابخانه و دانشگاه مراجعه کنند، بلیت اتوبوس و مترو تهیه کنند و از بوستان‌های شهر بهره‌مند شوند. آنان در خانه حبس نمی‌شوند و از زندگی و حضور در جمع لذت می‌برند.
قوه مقننه ایران نسبت به حقوق معلولان بی‌توجه نبوده است. پیش از تصویب قانون حمایت از حقوق معلولان، قانون جامع معلولان در سال 1383 تصویب شده است و تا زمانی که قانون جدید در روزنامه رسمی چاپ نشده باشد قانون سال83 لازم‌الاجراست. براساس این قانون و در راستای حمایت از حقوق اشخاص کم‌توان در زمینه شهرسازی، حمل‌ونقل و بهره‌مندی از فضاهای عمومی الزاماتی برای دولت و شهرداری‌ها پیش‌بینی شده است:
کلیه وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و موسسات و شرکت‌های دولتی و نهادهای عمومی موظفند در طراحی، تولید و احداث ساختمان‌ها و اماکن عمومی و معابر و وسایل خدماتی به‌نحوی عمل نمایند که امکان دسترسی و بهره‌مندی از آنها برای معلولان همچون افراد عادی فراهم گردد (ماده 2قانون جامع معلولان).
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تربیت بدنی و شهرداری‌هاموظفند کتابخانه، اماکن ورزشی، پارک و اماکن تفریحی خود را به‌نحوی احداث و تجهیزنمایند که امکان بهره‌مندی معلولان فراهم گردد (تبصره ماده 4 قانون جامع معلولان).
شهرداری‌ها از صدور پایان‌کار برای ساختمان‌هایی که ضابطه‌های مربوط به آمد و شد آسان معلولان را رعایت نکرده باشند خودداری می‌کنند. سازمان بهزیستی نیز نظارت بر امر مناسب‌سازی ساختمان‌ها و اماکن دولتی و عمومی برای عبور و مرور معلولان را برعهده دارد.
افزون بر مراتب فوق، به‌منظور ارتقای سطح ایمنی معلولان در فضاهای شهری می‌توان چراغ‌های راهنمایی تقاطع‌های پرتردد را به آژیر صدا برای آگاهی روشندلان مجهز کرد و بستر مناسب را برای سوار و پیاده شدن معلولان با صندلی چرخدار به وسایل نقلیه عمومی فراهم و در نهایت موانع موجود در پیاده‌روها را برطرف کرد.
البته نگاه قانونگذار نسبت به حقوق معلولان پس از سال 1383 و تصویب کنوانسیون حقوق معلولان متحول شده و در قانون جدید جنبه‌های گوناگون دیگری از حقوق معلولان را مورد توجه قرار داده است.
