گزارش
پرسه در خیابان انقلاب و گپ‌و‌گفت با فروشندگان کتاب‌های دست دوم
بازار کم‌رونق کتاب‌های دست‌دوم
سعیده مرادی- روزنامه‌نگار
با توجه به بازگشایی برخی مدارس و دانشگاه‌ها و همچنین از‌سر‌گیری دوره‌های آموزشی، راسته خیابان انقلاب از آن سوت و کوری دوران اوج کرونا درآمده است. در این‌روزها دانش‌آموزان و دانشجویانی را می‌بینیم که برای رفتن به کلاس درس یا خرید کتاب در این محدوده رفت‌وآمد می‌کنند. با توجه به مشکلات صنعت چاپ و نشر، ازجمله گرانی کاغذ و زینک و ملزومات انتشار کتاب، چاپ کتاب‌های جدید بسیار محدود و در برخی موارد متوقف شده است. در نتیجه، علاوه بر انگیزه‌های اقتصادی و قیمت مناسب کتاب‌های دست‌دوم، یافتن کتاب‌هایی که نسخه تازه و چاپ جدید آنها درکتابفروشی‌ها نیست یا کمیاب شده نیز علاقه‌مندان به کتاب، دانشجویان و دانش‌آموزان را به مراکز خرید و فروش کتاب‌های دست‌دوم می‌کشاند که اغلب در ساختمان‌های قدیمی محدوده خیابان انقلاب به فروش کتاب مشغولند. سراغ تعدادی از این کتابفروشیها رفتیم، هرچند اغلب آنها صحبت‌کردن در این رابطه را به صلاح نمی‌دانستند و با دلایل و بهانه‌های مختلف ما را از سر خودشان بازمی‌کردند، اما بالاخره چند نفری حاضر شدند به سؤالات پاسخ دهند.
دست‌دوم‌های مقرونبهصرفه
خریداران کتاب‌های دست‌دوم فقط به قشر دانشجو محدود نمی‌شوند و طیف‌های مختلفی از مردم مشتری این نوع کتاب‌ها هستند، اما این روزها به دلایل مختلف که تورم و کاهش قدرت اقتصادی مردم از مهم‌ترین دلایل آن به‌حساب می‌‌آید، استقبال از کتاب‌های دست‌دوم نسبت به کتاب‌های نو بیشتر شده است، اما این بازار هم مانند بسیاری از مشاغل همچنان کساد است. قاسم بیگی، یکی از فروشندگان کتاب‌های دست‌دوم با بیان این جمله، به همشهری می‌گوید: «در گذشته و زمانی که کتاب ارزان بود و تا به این حد افزایش قیمت نداشتیم، بازهم کتاب‌های دست‌دوم و قدیمی مشتری‌های خودش را داشت. این روزها هم با افزایش قیمت کتاب، بازهم کتاب‌های دست‌دوم مشتری‌های خودش را دارد، اما اینکه بگوییم استقبال از کتاب‌های دست‌دوم نسبت به قبل از دوران کرونا بیشتر شده و به‌اصطلاح مردم برای خرید این کتاب‌ها صف بسته‌اند، نه اینطور نیست و استقبال از کتاب‌های دست‌دوم نسبت به سال‌های گذشته کمتر است. در واقع از یک‌سو توان اقتصادی مردم کاهش یافته و از سوی دیگر کتاب به‌شدت گران شده است. تا 3 یا 4سال پیش یک داوطلب کنکور تمام کتاب‌های مورد نیازش را با حدود 100 تا 150هزار تومان خریداری می‌کرد، اما اکنون هر کدام از این کتاب‌های کنکور در حدود 200هزار تومان شده است. خب، با این افزایش قیمت خرید کتاب‌های نو دیگر مقرونبهصرفه نیست.»
بیگی با بیان اینکه به‌دلیل افزایش قیمت کتاب‌های نو، خرید کتاب‌های دست‌دوم مقرونبهصرفه شده است، می‌گوید: «ما در مغازه کتاب دست‌دوم از جلدی 20هزار تومان تا 300 و 400هزار تومان داریم. با توجه به بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها، خریداری قیمت کتاب‌های دست‌دوم دانشگاهی که نسبت به نسخه جدید همان کتاب‌ها بسیار کم‌هزینه‌تر است و بین 30 تا 50درصد ارزان‌تر تمام میشود تا حدودی رونق گرفته است. البته این را هم باید بگویم که در بازار کتاب‌های دست‌دوم، فقط بحث قیمت پایین کتاب‌ها مطرح نیست. هستند کتاب‌هایی که تعدادشان کم است و در اغلب کتابفروشیها موجود نیست. یا چاپ جدید آنها با حذفیات منتشر شده و بسیاری اصرار دارند حتما چاپ قدیمی‌تر آن را پیدا کنند. خب، این قبیل کتاب‌ها در میان کتاب‌های دست دوم راحت‌تر پیدا میشود.»
فروشنده‌ها بیشتر از خریداران
استقبال از کتاب‌های دست‌دوم همیشه خوب بوده و 2سالی میشود که با شیوع ویروس کرونا و افزایش قیمت‌ها این استقبال بیشتر شده است. حسین صادقی، یکی دیگر از فروشندگان کتاب‌های دست‌دوم در این‌باره به همشهری می‌گوید: «خیلی وقت‌ها خریداران ترجیح می‌دهند کتاب‌ها را با قیمت پایین‌تر تهیه کنند و وقتی می‌بینند از همان کتابی که نیاز دارند دست دوم آن به قیمت پایین‌تر موجود است، از خرید کتاب‌های دست‌دوم تر و تمیز به خوبی استقبال می‌کنند. البته مدتی است که هزینه کاغذ و چاپ بسیار بالا رفته و در نتیجه قیمت پشت جلد کتاب‌ها نیز معمولا ماه به ماه بالاتر می‌رود. این در حالی است که قیمت کتاب‌های دست‌دوم، معمولا یک‌سوم قیمت کتاب‌های نو و چاپ جدید فروخته می‌شوند.
علاوه بر بحث قیمت، کسانی هم هستند که در این بازار دنبال کتاب‌های چاپ قدیم و کوتاه نشده یا کمتر کوتاه شده می‌گردند. برخی از کتاب‌هایی که دیگر مجوز چاپ نگرفته‌اند هم در لابه‌لای کتاب‌های دست‌دوم پیدا میشود. همچنین کتاب‌هایی هستند که دیگر تجدید چاپ نمی‌شوند و خریداران مجبورند در میان کتاب‌های دست‌دوم، دنبال نسخه‌های قدیمی‌تر آنها بگردند. در مجموع، این عوامل باعث شده تا مردم بیشتر به خرید کتاب‌های دست‌دوم تمایل داشته باشند.» حسین صادقی برخلاف برخی از همکارانش معتقد است که در یکی دو سال اخیر کتابخوانی رواج بیشتری پیدا کرده و اکنون علاوه بر مردم عادی، با بازگشایی دانشگاه‌ها، دانشجویان هم به جمع مشتریان کتاب‌های دست‌دوم اضافه شده‌اند؛ « این روزها علاقه جامعه به کتابخوانی بیشتر شده است، اما متأسفانه اغلب مردم به لحاظ اقتصادی وضعیت مناسبی ندارند که بخواهند کتاب خریداری کنند. با توجه به این موضوع همچنان تعداد کسانی که کتاب‌ها و کتابخانه خودشان را می‌فروشند، بیشتر از خریداران کتاب است. وقتی مردم تنگ‌دست می‌شوند، کتاب‌های خود را می‌فروشند تا پول آن را به زخم‌های دیگر زندگی‌شان بزنند.»
کمبود کتاب‌های چاپ جدید
قیمت کتاب‌ها به‌شدت افزایش پیدا کرده و تقریبا دو‌برابر شده است. حاتم بیات، یکی دیگر از فروشندگان کتاب‌های دست‌دوم در این خصوص به همشهری می‌گوید: «این روزها گرانی کاغذ و افزایش قیمت تمام‌شده کتاب باعث شده تا ناشران خیلی از کتاب‌ها را تجدید چاپ نکنند یا در تیراژ بسیار محدود منتشر کنند. مردم هم اگر کتاب‌هایی از این دست را بخواهند، باید در میان کتاب‌های دست‌دوم دنبال آن باشند. اما بازهم متأسفانه وضع اقتصادی موجود اجازه نمی‌دهد تا بسیاری از مردم آنطور که می‌خواهند برای کتاب هزینه کنند، حتی اگر کتاب دست‌دوم و قیمت آن ارزان‌تر باشد.»
بیات ادامه می‌دهد: «برای قیمت‌گذاری کتاب‌های دست‌دوم هم فاکتور‌های مختلفی درنظر گرفته میشود. مثلا سالم‌بودن کتاب و اینکه چاپ برای چه سالی است یا اینکه درحال حاضر این کتاب در بازار وجود دارد یا نه؟ اگر کتاب خیلی سالم باشد و هم‌اکنون هم چاپ جدید آن در بازار وجود داشته باشد، چیزی بین ۲۰ تا ۲۵درصد پایین‌تر از قیمت بازار به فروش می‌رسد و اگر کمی کهنه‌تر باشد تخفیف آن بیشتر است، اما اگر کتابی نایاب باشد، ممکن است خیلی قیمتی شود و آن وقت شرایط کاملا فرق می‌کند. در هر صورت مردم برای خرید کتاب‌های دست‌دوم خیلی چانه می‌زنند و البته اغلب خودشان می‌دانند کتابی که نیاز دارند، در بازار موجود هست یا نه. وقتی کتاب مورد نیازشان در بازار موجود باشد، تلاش می‌کنند تا به پایین‌ترین قیمت ممکن دست‌دوم آن را خریداری کنند و اگر هم کتاب در بازار موجود نباشد که دیگر مجبور هستند با فروشنده راه بیایند و خیلی چانه‌زنی نمی‌کنند. هم‌اکنون حدود 100 تا 150عنوان کتاب درسی و غیر‌درسی داریم که در بازار نیست یا به سختی پیدا میشود.»
