«دست خدا»؛ روایتی مردم‌نگارانه از فوتبال و هنر

محمد صادق عبداللهی- روزنامه‌نگار

نه به‌عنوان بیننده حرفه‌ای سینما که به کارگردانی، بازیگری، فیلمنامه و جزئیاتی از این دست توجه دارد، بلکه به‌عنوان مخاطبی عادی که چندان چیزی هم از این موارد نمی‌داند، باید بگویم که دیدن «دست خدا» صبر می‌خواهد اما اگر حوصله کنید و تا انتها ببینید و بعد هم یکی دو روزی صبوری نمایید تا به قول دریدا مطلب در درونتان بنشیند یا به قول آیت‌الله ستوده مطلب برایتان دم بکشد، آن وقت لذت دیدنش را می‌چشید. برای من که از قضا فوتبالی هم نیستم دست خدا اثری مردم‌شناسانه و قابل توجه است که علاوه بر آنکه از نزدیک حکایت‌گر ویژگی‌های خاص فرهنگی مردم ایتالیاست، روایتی دلنشین و رازگونه از نقش ستارگان فوتبال به‌خصوص مارادونا در زندگی‌های دهه ۱۹۸۰ دارد. دست خدا در جریان داستان زندگی نوجوانی اهل ناپولی و خانواده او، دوربین را به نزدیکی بافت فرهنگی و اجتماعی مردم ناپولی برده تا شاهد اهمیت زندگی خانوادگی نزد مردم شاد ناپولی باشیم و درک کنیم چطور دیگو مارادونا در زندگی مردم سومین شهر بزرگ ایتالیا به واقع دست خدا می‌شود تا به زیست‌ها، روح زندگی بدمد و در اوج ناملایمات و بی‌رحمی‌های زندگی همچون آب یخ بر سرشان بریزد تا حتی شدیدترین حمله‌های عصبی را آرام کند. مارادونا امید و انگیزه مردم ناپولی می‌شود، آنقدر که حتی در نیمه‌های شب به یکدیگر زنگ می‌زنند تا اخبار تازه کسب شده را به یکدیگر بدهند و آنقدر این اخبار مهم است که می‌تواند شدیدترین دعواهای زناشویی را متوقف کند. بلیت‌های بازی مارادونا بهترین هدیه سالروز تولد عمر جوانان و دیدن تمرین‌های او برایشان فلسفه زندگی‌ساز است و حتی کمک می‌کند تا پس از فوت پدر و مادر باز هم انگیزه زندگی بگیرند. مارادونا آنقدر در بافت زندگی مردم است که وقتی در جام‌جهانی ۱۹۸۶ گل معروف به‌دست خدا را با ضربه دست به انگلیس می‌زند، از زبان حقوق‌دان شکست خورده فیلم، این گل به انتقام از انگلیس تعبیر می‌شود و او فلسفه می‌بافد که مارادونا انگلیسی‌ها را تحقیر کرد و انتقام سال‌ها ظلم و استعمار را گرفت! وجه دیگری که در فیلم برجسته است مردم‌شناختی ناپولی ایتالیاست؛ فیلم شوخ و شنگی خانواده ایتالیایی، تفاوت سلیقه و ذهن نسل‌ها و اهمیت زندگی خانوادگی را در آن دهه به تصویر درآورده و از نوع لباس پوشیدن، شوخی‌های خانوادگی و دسته‌جمعی، روابط همسایگی، راز و رمزهای بین والدین، رابطه عروس‌ها و مادر شوهر، سبک مدارس و بازی‌های دسته‌جمعی دانش‌آموزان، روابط برادرانه، خودروها، چیدمان وسایل منزل، تفریحات دسته‌جمعی و سنت‌های معارفه افراد جدید در خانواده حکایت دارد. صحنه انتهایی فیلم و رویارویی فابیتو، نوجوان نقش اول، با کارگردانی با نام آنتونیو کاپوئانو نیز صحنه‌ای ویژه است که با توجه به دیالوگ‌های مطرح شده، می‌توان آن را به تلاش برای نشان دادن اهمیت نقش هنر در کنار فوتبال در ذهن و شخصیت مردم آن منطقه دانست. لذا می‌توانیم دست خدا را فیلمی مردم‌شناسانه بدانیم که از نقش فوتبال و هنر در زندگی‌ها حکایت دارد. در واقع فیلم به 3سؤال اساسی می‌تواند جواب بدهد:
 ۱) چرا فوتبال در برخی از مناطق دنیا اینقدر مهم است؟ ۲) چرا مارادونا در تاریخ فوتبال تکرار نشدنی است؟ و ۳) نقش هنر در پرورش روح زندگی چیست؟
دست خدا ساخته پائولو سورنتینو با بازی تونی سرویلو در سال ۲۰۲۱ در شبکه نتفلیکس منتشر شده است؛ این فیلم تاکنون جوایز ویژه‌ای را کسب کرده و نماینده سینمای ایتالیا در اسکار است. پائول سورنتینو گفته این فیلم شخصی‌ترین فیلم کارنامه اوست و به‌نظر می‌رسد نشانه‌های این حرف را می‌توان در موقعیت‌های نوستالوژیک فیلم همچون دیدن دورهمی فوتبال در تلویزیون‌های ۱۶ اینچی قدیمی و خوشحالی دسته‌جمعی مردم در بالکن‌ها پس از گلزنی مارادونا پی گرفت.