زیاده‌روی در توسعه شهری

عباس ثابتی‌راد/ خبرنگار
دیوید هاروی در کتاب ارزشمندش با عنوان «معمای سرمایه» از بحران اقتصادی سال 98-1997 در جنوب شرق آسیا به‌عنوان بحران «زیاده‌روی در توسعه شهری» نام می‌برد؛ بحرانی که اقتصادهای بزرگ جهان را به چالشی جدی کشید و یک دهه بعد اقتصاد سرمایه‌داری را به زمین زد. این سخن‌ هاروی بسیار درست است چراکه بنا به تخمین صندوق بین‌المللی پول تنها در سال2009 بیش از 50تریلیون از ارزش دارایی‌ها در جهان از بین رفت (این رقم بسیار نزدیک به ارزش کل تولیدات کالا و خدمات در سطح جهان بود). در‌واقع مبنای اولیه این افول، بحرانی بود که از شرق آسیا آغاز شد و یک دهه بعد در ایالات متحده به «بحران املاک» بدل شد. سال‌هاست در ایران نیز رکود مسکن علاوه بر اینکه اقتصاد ملی را دچار چالش جدی کرده، باعث شده ‌است بحران اقتصادی دامن مدیریت‌های شهری کشور را بگیرد. در واقع مسکن به عنوان موتور محرک اقتصاد هر کشور در ایران نیز با چالشی جدی روبه‌رو بوده است. طی سال‌های 1385تا 1390 و در عرض 5سال افزایش ساخت‌وساز در شهرهای ایران باعث شد اقتصاد کشورمان رشدی قابل توجه به‌خود ببیند. اما این رشد اقتصادی بیشتر شبیه حباب بود. در واقع این رشد ساخت‌وساز در شهرهای ایران در طول سال 87 یعنی در اوج رونق ساخت‌وساز، به تولید سالانه 300هزار واحد مسکونی منجر شد اما بلافاصله رکود عجیبی شروع شد که تا کنون ادامه یافته است.

این رکود بیش از هر چیز دامن مدیریت شهری کشور را گرفته‌است؛ مجموعه‌ای که ‌منبع عمده درآمدش ساخت‌وساز بود و تولید واحدهای مسکونی زیاد بدون توجه به تقاضای بازار و افول ساخت‌وساز در سال‌های پس از آن  باعث شده‌است این روز‌ها روزگار ناخوشی را سپری کند. انبوهی از واحدهای مسکونی خالی در شهرهای کشور و به‌ویژه در تهران باعث شده رکود بزرگ همچنان ادامه‌ داشته باشد. گاه‌گاه ارقام حیرت‌آوری از تعداد خانه‌های خالی و بدون سکنه در کشور منتشر می‌شود. تعداد این خانه‌ها در سال 1385 حدود 633هزار واحد بود. این رقم در سال90 به یک‌میلیون و 600هزار واحد و در سال95 با یک‌میلیون افزایش به 2میلیون و 600هزار واحد رسید. این روند افزایشی در حالی ادامه می‌یابد که تعداد واحدهای مسکونی کشور طی این دوره با متوسط رشد سالانه معادل 7/3درصد از 15میلیون و 900هزار واحد مسکونی در سال85 به 19میلیون و 900هزار واحد در سال90 و 22میلیون و  800هزار واحد در سال95 افزایش یافته ‌است. اگر دنبال تعبیر درستی برای این رشد حیرت‌آور بلااستفاده باشیم دقیقا به همان سخن دیوید هاروی می‌رسیم؛ «زیاده‌روی در توسعه شهری». مدیریت شهری کشور طی سال‌های گذشته تا می‌توانسته مجوز ساخت‌وساز صادر کرده‌است؛ از فروش تراکم در شهرهای بزرگ مثل تهران، مشهد، تبریز، اصفهان و شیراز گرفته تا زمین و عرصه باز در شهرهای کوچک‌تر. از این‌رو این حجم سرمایه‌گذاری در اقتصاد بدون توجه به نیاز بازار باعث شده‌است بسیاری از این سرمایه‌گذاری‌ها نتواند وارد چرخه اقتصاد شود. عجیب و حیرت‌آور اینکه در جایی مثل پردیس که یکی از شهرک‌های اقماری تهران است در این بازه زمانی بالغ بر 40هزار واحد مسکونی ساخته شده‌است که هم‌اکنون تقاضایی برای تملک آنها وجود ندارد. این زیاده‌روی در توسعه شهری و این رکود بزرگ، نه‌تنها امسال که تا چندسال آینده گریبان کشور را رها نخواهد کرد و به‌نظر می‌رسد که ساخت‌وساز طی چند سال آینده نتواند از سایه سنگین این رکود فرار کند.