امید شمال‌غرب به گردشگری پساکرونا
بسیاری از مشاغل مرتبط با گردشگری در آذربایجان‌شرقی، آذربایجان‌غربی، اردبیل و زنجان پس از همه‌گیری کرونا از دست رفت اما این استان‌ها برنامه‌های زیادی برای جبران ضرر در آینده دارند
گردشگری سلامت، زمستانی، طبیعت‌گردی، بومگردی، گردشگری تاریخی و بسیاری از انواع دیگر گشت و‌گذار همه قابلیت‌هایی هستند که می‌توانند انبوهی از مسافران را به شمال غرب بکشانند؛ ظرفیت‌هایی که جز معدودی، مغفول مانده‌اند و در همه سال‌های گذشته بارها مسئولان استان‌های این خطه تصمیم گرفتند شرایطی را برای رونق گردشگری منطقه، اشتغال‌زایی و توسعه فراهم کنند. 2سال پیش هم با همین هدف قرار شد طرحی با عنوان طرح جامع گردشگری 7استان شمال‌غرب کشور شامل آذربایجان‌غربی، آذربایجان‌شرقی، اردبیل، کردستان، قزوین و زنجان تدوین شود؛ هرچند از چند و چون این طرح و سرانجام آن اطلاعی در دست نیست اما در این پرونده به بررسی مهم‌ترین ظرفیت‌ها و ویژگی‌های گردشگری، وضعیت آمادگی زیرساخت‌ها برای پذیرایی مناسب از گردشگران، بررسی آماری اشتغال ایجاد شده در حوزه گردشگری تا قبل از کرونا، پایداری شغل‌ها و تأثیر همه‌گیری کرونا بر اشتغال گردشگری آذربایجان‌شرقی، آذربایجان‌غربی، اردبیل و زنجان پرداخته‌ایم.
وعده 6هزار شغل پایدار در آذربایجان‌شرقی
چهره گردشگری آذربایجان‌شرقی در یک دهه گذشته تفاوت‌های زیادی کرده است. تا همین چند سال قبل این استان ظرفیت‌های زیادی برای گردشگری نداشت اما به اذعان گردشگرانی که از اوایل دهه90به این منطقه سفر کرده‌اند زمینه‌های گردشگرپذیری آن تفاوت زیادی با گذشته کرده است. مسافران در گذشته با سفر به استان فقط می‌توانستند از ائل‌گلی و بازار تبریز دیدن کنند اما در سال‌های گذشته جاذبه‌های زیادی برای گردشگران ایجاد شده و به اذعان کارشناسان، هنوز پتانسیل زیادی در این زمینه وجود دارد.
ارتقای منطقه آزاد ارس در سال‌های گذشته و تبدیل آن به مجموعه‌ای کم‌نظیر از جاذبه‌های گردشگری موجب شده است موجی از مسافران از مرکز و مناطق مختلف کشور راهی آذربایجان‌شرقی شوند. خودروهای لوکس خارجی و جولان آنها در خیابان‌های چهاربانده و جدید ارس برای مسافران جوان و علاقه‌مند به خودروهای خارجی جذابیت زیادی دارد و علاوه بر آن، امکان سفر راحت و یک‌روزه به نخجوان از جلفا برای مسافرانی که قصد خرید و گردش در یک کشور خارجی را دارند، جذاب است.
در کنار همه این جذابیت‌ها، زیبایی جنگل‌های ارسباران موجب شده است این منطقه در سال98و درست قبل از همه‌گیری کرونا پدیده گردشگری کشور معرفی شود تا در ادامه و با آغاز ساخت هتل، اماکن اقامتی و مجتمع‌های تفریحی برای گردشگران نیاز به نیروی کار در این زمینه در استان بیشتر شود. راه‌اندازی رشته‌های مربوط به گردشگری در دانشگاه‌های علمی-کاربردی استان با جدیت مطرح شد و بیش از 3هزار نفر در این زمینه مشغول به‌کار شده‌اند. برگزاری تورهای گردشگری زمینی رونق را برای مینی‌بوس‌داران و اتحادیه‌های مربوطه هم به همراه داشت و مینی‌بوس‌های فرسوده هم برای خدمات‌دهی به گردشگران به خط شدند اما با آغاز کرونا همه این فرصت‌ها محدود شد؛ با این حال فعالان گردشگری برای دوران پساکرونا آماده می‌شوند.
در شهرهای مختلف استان ازجمله شهر محروم آبش‌احمد، مجموعه‌های آب درمانی به‌وجود آمده است و کارشناسان پیش‌بینی میکنند این شهر بتواند در آینده نزدیک با توجه به ظرفیت‌های منحصربهفرد منابع طبیعی و زیبایی‌های خدادادی و خواص درمانی آب‌های معدنی آن رقیب جدی برای سرعین در اردبیل باشد. در 2سال گذشته با وجود مشکلاتی که برای بخش گردشگری به‌وجود آمده است حدود 200پروژه گردشگری و مسافرتی در استان به بهره‌برداری رسیده و آماده دوران پساکرونا هستند.
هرچند اشتغال در این بخش تا حدود 70درصد آسیب جدی دیده و اشتغال گردشگری استان به زیر هزار نفر رسیده است اما مسئولان قول داده‌اند برای دوران پساکرونا در استان حداقل برای 6هزار نفر اشتغال پایدار در حوزه گردشگری ایجاد شود.
هرچند در 2سال گذشته ضریب اشغال تخت هتل‌ها در استان بسیار کم شده است و در برخی موارد شاهد کاهش 95درصدی مسافران ورودی به این هتل‌ها هستیم اما هتل‌ها، مراکز اقامتی، رستوران‌ها و آژانس‌های مسافرتی با وجود تعدیل نیروی 70درصدی همچنان فعال هستند و سرمایه‌گذاری گسترده در این حوزه موجب ایجاد اشتغال پایدار در حوزه‌های گردشگری شده است.
اشتغال‌زایی برای 2هزار نفر در آذربایجان‌غربی
مسافرانی که به آذربایجان‌غربی سفر میکنند همه بر این موضوع اذعان دارند که از نظر داشتن ظرفیت‌های گردشگری با هیچ استانی قابل مقایسه نیست و ظرفیت‌های گردشگری آن نه‌تنها در سطح ملی بلکه در سطح بین‌المللی حرف‌های زیادی برای گفتن دارد.
قرار گرفتن بزرگ‌ترین دریاچه شور جهان در این استان به تنهایی می‌تواند برای هر گردشگری جذاب باشد؛ دریاچه‌ای که کسی را غرق نمی‌کند و می‌توان به‌راحتی و بدون دانستن اصول شنا روی آن شناور ماند. برای درک جذابیت بالقوه این دریاچه می‌توان آن را با همتای خود، وان در ترکیه مقایسه کرد؛ دریای بحرالمیت سالانه هزاران گردشگر خارجی دارد، افرادی که مشتاقند بدانند چگونه می‌توان روی سطح آب دراز کشید و غرق نشد. ظرفیت‌های منحصر به‌فرد آذربایجان‌غربی از نظر جذب گردشگر منحصر به دریاچه ارومیه نیست.
در آن سوی دیگر استان، مقبره شمس‌تبریزی در خوی و بنای معروفی که کنار این مقبره قرار دارد یکی از جاذبه‌های منحصربهفرد گردشگری در استان است.
با وجود ظرفیت‌های منحصربهفرد گردشگری در آذربایجان‌غربی در سال‌های گذشته توجه به توسعه زیرساخت‌های گردشگری در این استان همچنان مغفول مانده و متناسب با ظرفیت‌های آن رشد نکرده است. فرودگاه ارومیه به‌عنوان تنها فرودگاه استان، پروازهای محدودی به شهرهای داخلی کشور دارد و در زمینه پروازهای خارجی نیز عملکرد چندان مطلوبی نداشته است.
گردشگران بین‌المللی برای سفر به این استان و دیدن جاذبه‌های آن باید از فرودگاه بین‌المللی تبریز یا تهران اقدام کنند و گردشگران داخلی هم برای رسیدن به مکان‌هایی چون تخت‌سلیمان و آرامگاه شمس راه‌های چندان ساده‌ای در پیش ندارند.
در سال‌های قبل از کرونا برنامه‌ریزی‌هایی برای جذب گردشگر در استان صورت گرفته بود و مجموع شاغلان حوزه گردشگری در استان حدود 2هزار نفر بودند. با وجود اینکه تعداد دفاتر خدمات گردشگری و مسافرتی استان حدود یک‌سوم استان مجاور خود یعنی آذربایجان‌شرقی بود اما فعالان گردشگری و مسئولان برای توسعه گردشگری و افزایش دفاتر مسافرتی در استان برنامه‌هایی داشتند.
با شیوع کرونا و محدودیت‌های سفر به استان تا 80درصد این اشتغال‌ها از بین رفت ولی در ماه‌های اخیر اقدامات بیشتری صورت گرفته و درحالی‌که در استان‌های همسایه دفاتر مسافرتی تعطیل بودند اما در آذربایجان‌غربی برای 13دفتر خدمات مسافرتی و گردشگری مجوز جدید صادر شده است.
همچنین با اقدامات صورت گرفته در دوران پساکرونا پیش‌بینی می‌شود برای حدود 2هزار نفر هم در حوزه گردشگری شغل ایجاد شود در صورتی که مسئولان استانی برای ساخت مجموعه‌های گردشگری و آب‌درمانی در کنار دریاچه ارومیه همچنین هتل در خوی و ساخت اقامتگاه مناسب در جوار تخت‌سلیمان اقدامات عملیاتی انجام دهند می‌توان به ایجاد اشتغال پایدار در این حوزه در استان امیدهای فراوانی داشت.
بومگردی نقطه روشن گردشگری زنجان
زنجان ظرفیت‌های زیاد گردشگری مانند آثار تاریخی و طبیعت زیبا دارد اما با وجود این صنعت گردشگری در این استان به حد ظرفیت مطلوب رشد نکرده است.
هم‌اکنون زنجان بیشتر از آنکه مقصد گردشگری باشد به‌عنوان معبری برای گردشگران تبدیل شده است و حضور گردشگران به توقف کوتاه در این استان محدود می‌شود. به‌گفته مسئولان، سهم گردشگری در اشتغال این استان فقط 5درصد و تلاش برای تحقق توسعه اشتغال‌زایی در بخش گردشگری نیازمند برنامه‌ریزی عملیاتی و اصولی است. یکی از دلایل توسعه نیافتن این صنعت بهره‌وری پایین در گردشگری عنوان می‌شود درحالی‌که با استفاده مناسب از ظرفیت‌ها می‌توان بهره‌وری را افزایش داد و اشتغال و اقتصاد استان را تقویت کرد. دلیل دیگر، نگاه سنتی به گردشگری در این استان است درحالی‌که امروزه صنعت گردشگری نگاه‌های مدرن و نوینی برای توسعه دارد که همراه با جذب گردشگر توسعه اقتصادی را نیز رقم می‌زند.
از زیرساخت‌های مطلوب توسعه گردشگری زنجان می‌توان به راه‌های متنوع حمل‌ونقل در این استان اشاره کرد. زنجان به شبکه ریلی کشور متصل است، از سوی دیگر علاوه بر فرودگاه، راه‌های ارتباطی بزرگراهی این استان امکان تردد گردشگران را تسهیل می‌کند. به عقیده کارشناسان، بومگردی نقطه روشن برای تقویت گردشگری زنجان است و این استان مقام پنجم کشور را در راه‌اندازی خانه‌های بومگردی دارد. اقامت ارزان‌قیمت و تجربه زندگی روستایی موجب جذب گردشگران زیادی به اقامتگاه‌های بومگردی در روستاها می‌شود و سرمایه‌گذاری در این ظرفیت می‌تواند گام‌های توسعه گردشگری زنجان را تسریع کند. در دوران همه‌گیری ویروس کرونا در زنجان نیز مانند سایر استان‌ها میزان حضور گردشگر به حداقل رسید و این کسادی حضور گردشگران، اشتغال در این حوزه را تحت‌تأثیر قرار داد. مراکز تاسیساتی با حداقل نیرو به ارائه خدمات می‌پردازند و اشتغال غیرمستقیم حوزه گردشگری تا حدود زیادی کاهش پیدا کرده است.
جای خالی برنامه‌ریزی در گردشگری اردبیل
اردبیل از مقاصد مهم گردشگری در کشور است. تاریخ کهن، طبیعت بکر و متنوع، آب‌های گرم دامنه سبلان و سرمایه‌گذاری‌های بی‌بدیل انجام شده از اردبیل مقصدی رؤیایی برای گردشگران ساخته است.
تنوع جاذبه‌های گردشگری در این استان را می‌توان ویژگی خاص آن نام برد. از طبیعت جنگلی فندقلو تا ساحل رودخانه ارس، از کوهستان‌های زیبا تا دشت‌های پرباغ و از مناظر بی‌نظیر مانند شیروان دره و دومولی تا پدیده‌های ناب مانند دریاچه نئور در ارتفاعات کوهستانی همه گوشه‌ای از جاذبه‌های منحصر به‌فرد گردشگری اردبیل هستند. آثار تاریخی مانند بقعه شیخ‌صفی که در میراث جهانی ثبت شده است یا بقعه شیخ حیدر و شهری به تنهایی می‌توانند برای توسعه گردشگری یک استان کفایت کنند و حال، قرار گرفتن این آثار در کنار آثار دیگر اردبیل را متمایز از همه مناطق گردشگری دیگر استان کرده است. مراکز اقامتی مهم‌ترین زیرساخت گردشگری هستند که اردبیل مقام دوم را از نظر میزان مراکز اقامتی در کشور دارد. از سوی دیگر سرمایه‌گذاری‌های انجام شده مانند پل معلق مشگین‌شهر و پل شیشه‌ای معلق هیر که به‌عنوان خاص‌ترین پل‌ها در کشور مطرح هستند موجب شده است اردبیل در گردشگری آوازه بلندی داشته باشد. اما این استان ویژگی خاص‌تری در گردشگری دارد؛ چشمه‌های آبگرم در دامنه سبلان که در شهرهای نیر، سرعین و مشگین‌شهر جاری شده‌اند و شهرت گردشگری اردبیل را جهانی کرده‌اند تا گردشگران از سراسر جهان تن را به آب‌های شفابخش این خطه بسپارند. با وجود این جاذبه‌ها اردبیل نقاط ضعفی در برنامه‌ریزی برای توسعه گردشگری داشته که مهم‌ترین آن غفلت از تنوع جاذبه‌های این استان است.
محدود شدن گردشگری به استفاده از چند آبگرم با وجود ظرفیت‌های بسیار متنوع جفایی در حق گردشگری این استان محسوب می‌شود که سال‌هاست پاشنه آشیل توسعه گردشگری اردبیل شده. برنامه‌ریزی کارشناسی و اصولی برای استفاده از همه ظرفیت‌ها نیاز حیاتی صنعت گردشگری اردبیل است که باید با تشکیل اتاق‌های فکر و مشاوره با کارشناسان و سرمایه‌گذاران اتفاق بیفتد. همه‌گیری کرونا را می‌توان تجربه تلخ برای گردشگری اردبیل دانست. در این ایام و زمانی که مجتمع‌های آبگرم برای پیشگیری از شیوع ویروس کرونا تعطیل شدند به‌دلیل نبود برنامه‌ریزی دیگر مانند گردشگری سلامت، توریسم ورزشی و گردشگری عشایری خسارت‌های زیادی به بخش صنعت گردشگری اردبیل وارد شد.
در همینه زمینه :
