راهی برای تعامل با کودک بیش‌فعال

لیلا شریف-  روزنامه‌نگار

در این زمانه دیگر کمتر کسی است که با واژه«کودک بیش‌فعال» آشنا نباشد؛ به‌عبارت دیگر تا حدودی مسیر فهم و تعامل با کودکان بیش‌فعال مهیا شده است اما این شناخت هنوز کامل نیست. همانطور که برخی از سر بی‌اطلاعی نمی‌دانند چرا باید کودکی را به‌عنوان کودک بیش‌فعال بپذیرند، در سوی دیگر میدان، افرادی قرار دارند که هر کودک بازیگوش را در دسته کودکان بیش‌فعال قرار می‌دهند. کودکان دچار اختلال بیش‌فعالی رفتارهایشان با کمبود توجه و تمرکز همراه می‌شود. این کودکان 3دسته علائم دارند که این 3 دسته علائم ممکن است با هم یا به تنهایی بروز پیدا کنند. نداشتن توجه و تمرکز، ‌فعالیت‌های حرکتی بیش از حد معمول و عجول بودن(رفتار تکانشی) نشانه‌های بیش‌فعالی هستند. نسرین امیری، فوق‌تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان در گفت‌وگو با همشهری در رابطه با نحوه تعامل والدین با فرزندان بیش‌فعال توضیح داد:« والدین برای رفتار با فرزندانشان باید کودکشان را بشناسند؛ یعنی اگر کودکی میان صحبت کردن مادرش می‌پرد این به معنی بی‌تربیتی فرزندانشان نیست بلکه نشان‌دهنده رفتار تکانشی کودک است».

 چند توصیه به والدین
براساس گفته این روانپزشک، اگر فضای حرکتی کودک کم باشد و خانواده نیز از کودک بخواهند که کمتر فعالیت کند، شرایط برای بروز مشکلات رفتاری مهیا می‌شود؛«من به‌عنوان روانپزشک بخشی از آموزش‌هایم به خانواده‌ها را به این بحث اختصاص می‌دهم که گاهی اوقات والدین میان زمان نشستن بچه‌ها یک‌سری فعالیت‌های حرکتی را به آنها بدهند تا از این طریق مشکلات رفتاریشان شدت پیدا نکند.
والدین کودکی که علائم نداشتن‌توجه و تمرکز را از خود نشان می‌دهد نباید از کودکشان درخواست انجام چندکار با هم داشته باشند؛«به‌عنوان مثال اگر به کودک خود می‌گویند به اتاق برو و بشقاب، چنگال، قاشق را بیاور، این احتمال وجود دارد که کودک بیش‌فعال چند مورد را فراموش کند، به همین دلیل ما توصیه می‌کنیم که کارها را جداگانه به کودکشان بگویند یا اینکه از بچه بپرسند که متوجه حرف شده است یا خیر؟ چون همان موقع که کودک قاشق را می‌شنود، تمرکزش مختل می‌شود و باقی کلمات به گوش‌اش نمی‌رسد.»
خانواده‌ها می‌توانند با انجام چند توصیه به فرزندان بیش‌فعالشان کمک کنند؛«کودکان بیش‌فعال به فضای فیزیکی بیشتری نیاز دارند و در خانه‌های کوچک دچار مشکل می‌شوند، بر این اساس شاید با پارک بردن به شرایط کودکشان کمک کنند اما نباید گمان کرد که بردن کودکان به پارک یک راه درمانی است، بلکه بردن کودکان به فضای بزرگ‌تر شرایطی را مهیا می‌کند که این مشکل کمتر خودش را نشان بدهد. بنابراین تغییر سبک زندگی افراد و ساکن شدن در خانه‌های کوچک را می‌توان به‌عنوان یکی از علت‌های افزایش بیش‌فعالی ذکر کرد؛ چرا که زمانی انسان‌ها امکان زندگی در فضای بزرگ‌تر را داشتند، در آن زمان هم بیش‌فعالی بود اما کمتر خودش را نشان می‌داد اما الان وقتی کودکی در خانه آپارتمانی و کلاس‌های درس کوچک زندگی‌اش را می‌گذراند، بیش‌فعالی بیشتر خودش را نشان می‌دهد.»
از سوی دیگر نباید فراموش کرد که استفاده از راه‌حل‌هایی که به گمان برخی موجب تخلیه انرژی کودک می‌شود، درست نیست. چنین راه‌حل‌هایی حلال مشکل کودکان بیش‌فعال نیستند. براساس گفته امیری، در مورد کودکان بیش‌فعال این باور غلط وجود دارد که برخی گمان می‌کنند این کودکان انرژی بیشتری دارند، درحالی‌که درست است بگوییم که انرژی این کودکان کانالیزه نیست؛«شما در خانه‌تان یک کمد با قفسه‌بندی دارید و وسایلتان را در آن کمد می‌گذارید، زمانی هم هست که وسایل شما همان میزان است اما دیگر کمدی وجود ندارد که شما وسایلتان را مرتب کرده و در آن کمد بگذارید. بر این اساس درست است که بگوییم این کودکان انرژی‌شان بیشتر نیست و بلکه انرژی‌شان سازماندهی نشده است؛ بنابراین هر اندازه این کودکان را با بازی و بردن به پارک خسته کنید، وقتی به خانه بازگردند باز هم انرژی‌شان سازماندهی نشده و باز هم نشانه‌های بیش‌فعالی را مشاهده می‌کنیم.»

‌بیش‌فعالی ارثی است؟
سایت پزشکی «وب‌ام‌دی» در گزارشی به مهم‌ترین سؤال‌ها و نگرانی‌های والدین پاسخ داده است و در بخشی از این گزارش به تأثیر ژنتیک بر این اختلال تمرکز کرده است؛« برخی مطالعات نشان می‌دهند که این بیماری در خانواده‌ها رایج است و ممکن است ژن‌های خاصی وجود داشته باشد که احتمال ابتلای افراد به این اختلال را افزایش دهد.»

‌کودکان بیش‌فعال زیاد قند می‌خورند؟
بسیاری از مردم فکر می‌کنند که رابطه‌ای بین زیاده‌روی و خوردن قند وجود دارد اما براساس گزارش سایت پزشکی «وب‌ام‌دی» باید گفت که «تحقیقات این ادعاها را تأیید نمی‌کنند. چندین مطالعه، رفتار و یادگیری را در کودکانی که شکر دریافت کرده بودند در مقابل یک جایگزین قند مورد‌آزمایش قرار‌دادند و در نتیجه هیچ تفاوتی ایجاد نشد، البته این بدان معنا نیست که مصرف قند در کودکان ایده خوبی است اما حذف آن از رژیم غذایی کودک احتمالاً به مشکل پایان نمی‌دهد. برخی مطالعات نشان می‌دهد که درصد کمی از کودکان بیش‌فعال ممکن است به برخی از افزودنی‌ها حساس باشند. والدین اگر فکر می‌کنند که استفاده از این افزودنی‌ها ممکن است برای کودکشان حساسیت ایجاد کند، می‌توانند یک «رژیم غذایی حذفی» را امتحان کنند؛ به‌عبارت دیگر والدین می‌توانند منابع افزودنی‌های مصنوعی مانند آب‌نبات، نوشیدنی‌های میوه‌ای، نوشابه، غلات با رنگ‌های روشن و غذاهای ناسالم را حذف کنند و پس از آن تغییرات رفتاری فرزندانشان را بررسی کنند». در ادامه این گزارش آمده است که گاهی اوقات سر‌و‌صدای زیاد و فعالیت زیاد در خانه می‌تواند آرامش را برای فرزندتان سخت کند؛ به‌عنوان مثال، درگیری بیش از حد خانوادگی، مانند مشاجره، می‌تواند باعث استرس شود. پس به والدین توصیه می‌شود که تا حد امکان جو را آرام نگه دارند و در تقویم خود جایی برای اوقات‌فراغت خانواده بگذارند.