گزارش
لبنان، قربانی دشمنی عربستان
فشارهای همه جانبه ریاض علیه لبنان طی ماه‌های اخیر، فرایند سیاسی و وضعیت اقتصادی این کشور را دچار بحران کرده است
تنش با عربستان به یکی از موضوعات ثابت در سیاست خارجی لبنان تبدیل شده است. این تنش‌ها اگرچه عناوین مختلف و متغیری دارند، اما به‌نظر می‌رسد هدف از تمام آنها یکی است؛ افزایش فشارهای سیاسی و اقتصادی بر لبنان. درحالی‌که بسیاری از رسانه‌ها و حتی سیاستمداران لبنانی پیش‌بینی می‌کردند با استعفای جورج قرداحی، وزیر اطلاع‌رسانی این کشور تنش‌ها با عربستان سعودی از بین می‌رود یا دست‌کم کاهش می‌یابد، اما گذر زمان نشان داد ریاض باز هم بهانه‌های دیگری را برای فشار بر بیروت مطرح می‌کند. ملک سلمان، پادشاه عربستان هفته گذشته و تنها چند روز پس از استعفای قرداحی (استعفایی که به نشانه حسن نیت نسبت به سعودی‌ها صورت گرفت) حملات بسیار تندی را علیه حزب‌الله و حاکمیت لبنان بیان کرد. او در جمع هیأت وزرای سعودی گفت: اگر حزب‌الله سلاح خود را زمین نگذارد هرگز روابط عربی با لبنان به حالت عادی برنمی‌گردد. او همچنین در تهدیدی آشکار و خلاف عرف‌های دیپلماتیک تأکید کرد: اگر حاکمیت لبنان به همکاری با این حزب ادامه دهد تمام ارتباطات اقتصادی میان کشورهای عربی با لبنان قطع خواهد شد. این سخنان سلمان در حالی بیان می‌شود که حزب‌الله علاوه بر حضور دمکراتیک در پارلمان و دولت‌ها، مورد حمایت بخش بزرگی از جامعه این کشور نیز قرار دارد؛ بخشی که البته محدود به شیعیان نیست.
ریشه بحران به کجا بر می‌گردد؟
عربستان سعودی نقش اساسی در ساختار جدید سیاسی لبنان داشته است. این کشور در کنار سوریه و آمریکا، یک ضلع از مثلثی بود که با حمایت از متحدان خود در لبنان، توافق طائف را شکل داد؛ توافقی که در سال1989 نظام سیاسی جدید لبنان پس از جنگ داخلی 15ساله بر پایه آن بنا شده است. حزب المستقبل به‌عنوان مهم‌ترین حزب اهل سنت که توسط رفیق حریری تاسیس شد و در ادامه رهبری آن به فرزندش سعد حریری رسید، همواره از حمایت‌های مالی چشمگیر سعودی‌ها برخوردار بود، اما این معادله به‌تدریج از سال 2017تغییر کرد. ریشه این تغییر به تحولات داخلی عربستان طی سال‌های اخیر بر می‌گردد؛ تحولاتی که در پی آن، بسیاری از چهره‌های شاخص در تعیین سیاست‌های منطقه‌ای ریاض حذف شدند و حلقه نزدیکان محمد بن‌سلمان، ولیعهد جوان سعودی قدرت را در اختیار گرفتند. روزنامه الاخبار در این‌باره می‌نویسد: درحالی‌که شخصیت‌هایی مانند محمدبن‌نایف یا خالد التویجری طرفدار حمایت همه جانبه از متحدان خود در لبنان مقابل حزب‌الله بودند، محمد بن‌سلمان معتقد است سعد حریری و حزب المستقبل کارایی لازم برای رویارویی با حزب‌الله را ندارند و به محلی برای هدر دادن منابع مالی ریاض تبدیل شدهاند.
براساس این دیدگاه ولیعهد جوان، به‌تدریج حمایت‌های مالی عربستان از حزب المستقبل کاهش یافت تا جایی که تلویزیون این حزب تعطیل شد، شرکت اوجیه (وابسته به خاندان حریری) ورشکسته شد و تعداد کرسی‌های المستقبل در پارلمان نیز به‌دلیل ناتوانی از برپایی کمپین انتخاباتی سراسری کاهش یافت. این رویکرد جدید با گروگانگیری چند روزه حریری در ریاض به اوج خود رسید؛ حادثه‌ای که نشان داد سعودی‌ها دیگر در پرونده لبنان هیچ اولویتی غیر از تضعیف حزب‌الله ندارند. وئام وهاب، رئیس حزب درزی وحدت عربی در این‌باره می‌گوید: مسئله ساده است؛ سعودی‌ها در مهار سیاسی حزب‌الله توسط متحدان خود ناکام بوده‌اند و حالا می‌خواهند کل لبنان را برای تضعیف این حزب به آتش بکشند.
اما سعودی‌ها برای فشار بر جامعه لبنان چه اهرم‌هایی در اختیار دارند؟ مهم‌ترین این اهرم‌ها عبارتند از:
1. سنگ‌اندازی در مذاکرات لبنان با صندوق بین‌المللی پول
2. عدم‌اعطای کمک‌های مالی جدید و خروج سرمایه‌گذاری‌های عمده از بانک‌های این کشور
3. توقف واردات محصولات کشاورزی از لبنان
4. ایجاد مشکل برای قریب به 500هزار شهروند لبنانی که برای کار در کشورهای عربی خلیج‌فارس اقامت دارند.
میقاتی زیر ذره‌بین سعودی‌ها
نجیب میقاتی، نخست‌وزیری که پس از یک سال بحران سیاسی سرانجام موفق شد رأی اعتماد پارلمان لبنان را کسب کند، از ابتدای تاسیس دولتش، نسبت به بهبود روابط با عربستان سعودی اظهار امیدواری می‌کرد. او در گفت‌وگو با شبکه تلویزیونی الشرق السعودی به‌عنوان نخستین مصاحبه رسانه‌ای خود پس از نخست‌وزیری گفت: اصلاح شرایط اقتصادی و عبور از بحران فعلی بدون کمک کشورهای عربی و مشخصا عربستان سعودی ممکن نیست؛ بنابراین بهبود روابط با ریاض در رأس اولویت‌های من برای سیاست خارجی قرار دارد. میقاتی حتی گفته بود که نخستین مقصد سفرهای خارجی او، عربستان خواهد بود. با این حال اما شرایط مطابق میل نخست‌وزیر جدید لبنان پیش نرفت؛ به‌گونه‌ای که نه‌تنها سعودی‌ها حاضر به استقبال از او نشدند، بلکه به سنگ اندازی در کار دولتش پرداختند. روزنامه الشرق الاوسط سعودی در این‌باره می‌نویسد: اگر میقاتی خواهان ارتباط با ریاض است، باید موضع خود را نسبت به حزب‌الله روشن کند. میقاتی پس از تاسیس دولت مواضع مثبتی نسبت حزب‌الله داشت و از این حزب به‌عنوان جزئی جدایی‌ناپذیر از بافت سیاسی و اجتماعی لبنان یاد کرد، اما طی روزهای اخیر و همزمان با تشدید فشارهای مالی عربستان سعودی، نجیب میقاتی هم برای نخستین بار انتقاداتی علنی را نسبت به حزب‌الله مطرح کرده است.
فروپاشی اقتصادی ادامه دارد
بحران‌های اقتصادی لبنان در سایه تعلیق جلسات هیأت دولت، بی‌نتیجه ماندن مذاکرات این کشور با صندوق بین‌المللی پول و افزایش فشارهای عربستان همچنان ادامه دارد؛ ازجمله نتایج این بحران، سقوط ارزش لیر مقابل دلار (هر دلار معادل بیش از 30هزار لیر)، تورم 170درصدی طی یک سال گذشته، افزایش نرخ بیکاری تا بیش از 45درصد و البته رشد جمعیت زیر خط فقر تا بیش از 70درصد بوده است. میقاتی روز گذشته با اشاره به این شرایط گفت: درصورت تداوم بحران‌های سیاسی و انفعال حاکمیت نسبت به بحران اقتصادی، فاجعه‌ای بزرگ در پیش است.
خط و نشان نصرالله برای ریاض
سیدحسن نصرالله، دبیر کل حزب‌الله لبنان در ساعات پایانی روز دوشنبه، سخنان تندی را علیه رهبران عربستان سعودی بیان کرد؛ سخنانی که در حقیقت، پاسخی بود به مواضع غیرمتعارف و تند ملک سلمان علیه لبنان و حزب‌الله. نصرالله در سخنان خود به مناسبت دومین سالگرد شهادت حاج قاسم سلیمانی و یارانش گفت: شرم‌آور است که سعودی‌ها از تروریسم سخن می‌گویند. شما هستید که به فرمان آمریکا تروریسم وهابی را به منطقه صادر کردید. شما هستید که به فرمان آمریکا، برای 5سال تمام زیرساخت‌های غیرنظامی را ویران و نابود کردید و کشتارجمعی در این کشور مظلوم به راه انداختید. او همچنین به عربستان هشدار داد دست از مداخله در امور داخلی لبنان بردارد و به حاکمیت ملی این کشور احترام بگذارد.