جولان قاتل نامرئی در سرمای زمستان

مرضیه موسوی- روزنامه‌نگار

«قاتل خاموش» تعبیری است برای گاز مونوکسیدکربن که با انتشار در فضای بسته، هر سال جان صدها نفر را در کشور می‌گیرد؛ گازی بی‌رنگ و بی‌بو که تنفس آن با کم‌شدن سطح هوشیاری همراه است و همین موضوع احتمال مرگ و میر ناشی از این مسمومیت را بالا می‌برد. 926 نفر در سال99 در ایران جان خود را بر اثر مسمومیت مونوکسیدکربن از دست دادند. طبق آمارهای سازمان پزشکی قانونی کشور این آمار در هفت‌ماهه نخست امسال به 223نفر رسیده است؛ در حالی که می‌دانیم مرگ و میرهای ناشی از این مسمومیت در شروع فصل سرد به اوج خود می‌رسد. آگاهی از چند و چون این مسمومیت نقش مهمی در پیشگیری از آن دارد.

چالش مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن در هر فصلی از سال وجود دارد اما آنچه اغلب در حوزه شهری رخ می‌دهد ارتباط نزدیکی با سرد شدن هوا و استفاده از بخاری‌های گازی دارد. افزایش 15درصدی کشته‌های این مسمومیت در سال گذشته نشان از اوج گرفتن این اتفاق در سال‌های اخیر دارد. مجید محمودی‌نیا، کارشناس پیشگیری و حفاظت از حریق سازمان آتش‌نشانی شهر تهران می‌گوید:«بخاری تنها عامل ایجاد این مسمومیت نیست. آبگرمکن‌های گازی، پیک‌نیک، وسایل گرم‌کننده و حرارتی دیگر که با گاز کار می‌کنند و در فضاهای بسته از آنها استفاده می‌شود هر کدام به تنهایی می‌توانند عامل ایجاد مسمومیت مونوکسیدکربن باشند. اغلب این وسایل در تابستان هم مورد‌استفاده قرار می‌گیرند اما در این فصل معمولا درها، پنجره‌ها و منافذ عبور هوا باز است و به همین دلیل مونوکسیدکربن در فضای بسته محبوس نمی‌شود. آنچه در زمستان این موضوع را به یک چالش بزرگ‌تر تبدیل می‌کند، بسته بودن اغلب راه‌های ورود و خروج هواست. به همین دلیل است که در زمستان‌ها با تعدد حوادث مسمومیت مونوکسیدکربن روبه‌رو هستیم». فوت 223نفر در کشور در هفت‌ماه نخست امسال به دلیل مسمومیت مونوکسیدکربن شاهد خوبی برای این ادعاست که خطر این مسمومیت در هر فصلی از سال وجود دارد و تنها مختص پاییز و زمستان نیست.

تهران؛ صدرنشین جدول مسمومیت گازی
تهران هر سال با اختلاف چشمگیری صدرنشین جدول مسمومیت‌های گاز مونوکسیدکربن در کشور است. سال گذشته بنابر آمار سازمان پزشکی قانونی کشور 189نفر تنها در تهران جان خود را بر اثر این مسمومیت از دست داده‌اند. به گفته کارشناس پیشگیری و حفاظت از حریق سازمان آتش‌نشانی تهران، هرچه به سمت صنعتی‌تر شدن و تراکم جمعیت بالاتر پیش می‌رویم، احتمال وقوع این حادثه هم بیشتر می‌شود. محمودی‌نیا می‌گوید:«صنعتی شدن و تراکم جمعیت در تمام دنیا با افزایش حریق و حادثه همراه است. برای همین هر سال همین که بتوانیم شیب وقوع این حوادث را پایین نگه‌داریم یعنی موفق بودیم؛ چراکه در کشور ما هر ساله شیب عوامل ایجاد کننده این حوادث در حال رشد است. آگاهی‌رسانی و آموزش مستقیم به مردم یکی از مهم‌ترین اقداماتی بوده که آتش‌نشانی در سال‌های گذشته انجام داده است. این روزها اغلب مردم با چنین مسمومیتی آشنا هستند». مرگ‌و‌میر، آخرین درجه آسیبی است که مسمومیت مونوکسیدکربن به قربانیان وارد می‌کند. با این حال هستند کسانی که از این مسمومیت جان سالم به در می‌برند اما عوارض رخ دادن آن گاهی تا پایان عمر همراه افراد است. محمودی‌نیا می‌گوید:«افرادی که برای مدت طولانی در معرض گاز مونوکسیدکربن قرار دارند، ممکن است به دلیل نوع گردش هوا در فضایی که هستند دچار مرگ نشوند اما بیماری‌ها و مشکلات مختلفی را تجربه می‌کنند. یکی از عوارض شایع آن سردردهایی است که تا پایان عمر، حتی بعد از دور شدن از محل آلوده به مونوکسیدکربن هم همراه این افراد است».
  بی‌رنگ و بو بودن این گاز باعث می‌شود اغلب افرادی که در معرض مونوکسید‌کربن هستند تا رسیدن به نقطه مسمومیت متوجه آن نشوند و همین موضوع آن را به اتفاقی خطرناک تبدیل می‌کند.

شیوع گازگرفتگی در بافت‌های فرسوده
پیشگیری از مسمومیت گاز مونوکسیدکربن به خصوص در زمستان راهکارهای ساده‌ای دارد. استفاده از بخاری‌های استاندارد و سالم، چک کردن مسیر دودکش و اطمینان از بسته نبودن خروجی دودکش، استفاده از کلاهک در انتهای دودکش، قرار دادن خروجی دودکش روی سقف عایق‌بندی شده از جمله راه‌هایی است که آتش‌نشانی برای کم‌شدن خطر مسمومیت مونوکسیدکربن به آن اشاره می‌کند. کارشناس پیشگیری و حفاظت از حریق سازمان آتش‌نشانی می‌گوید:«استفاده از بخاری در اتاق‌های کوچک 9متری و 12متری به خودی خود می‌تواند عامل مسمومیت گازی شود. مگر اینکه درهای این اتاق همیشه باز باشد و با فضای بیرونی تبادل هوا انجام بگیرد. این روزها در محلات پرتراکم و شلوغ تهران و خانه‌هایی که جمعیت زیادی در فضای کوچکی در آن زندگی می‌کنند، خطر وقوع این حوادث بیشتر است. در بافت فرسوده تهران معمولا این حوادث را بیشتر می‌بینیم. اتاقک‌های نگهبانی به دلیل در دسترس نبودن بخاری استاندارد، ممکن است برای گرم شدن از پیک‌نیک و زغال استفاده کنند؛ این یکی دیگر از دلایل رایج گاز‌گرفتگی است یا راننده‌های کامیون و خودروهایی که شب در مسیر مبدا و مقصد هستند، برای گرم شدن از پیک‌نیک و وسایل دیگر استفاده می‌کنند که باعث خفگی و گاز‌گرفتگی می‌شود».

شناسایی قاتل خاموش
قاتل خاموش مونوکسید‌کربن که رنگ و بویی هم موقع انتشار از خود به جا نمی‌گذارد، تنها از طریق سنسورهای مونوکسیدکربن قابل‌شناسایی هستند؛ حسگرهای کوچکی که در صورت انتشار مونوکسیدکربن و افزایش آن در فضای بسته، هشدار می‌دهند. محمودی‌نیا می‌گوید:«سنسورهای مونوکسیدکربن در حال حاضر تنها راهی است که می‌توان برای شناسایی این گاز در محیط‌های بسته از آن استفاده کرد. این دستگاه‌ها در محیط اداری، سالن‌ها و خانه قابل‌نصب است». گرچه این روزها با بیشتر شدن تورم و افزایش قابل‌توجه قیمت کالاهای اساسی، اغلب مردم در سبد هزینه خانوار خود جایی برای وسایل دیگر ندارند اما در صورت امکان به خرید این وسیله و نصب آن در خانه‌ها توصیه می‌کند:« توصیه می‌کنم در صورت امکان این سنسور را نصب کنند. برای خرید این حسگرها هزینه‌ای بین 500 هزار تا یک‌میلیون تومان نیاز است؛ گرچه فکر می‌کنم اغلب مردم این روزها به دلیل دغدغه‌های معیشتی درگیر تامین اولویت‌های ضروری‌تری برای خانواده خود هستند».