نم باران روی چهره خشکسالی

سال آبی 1400– 1399با جولان کم‌بارشی و تخلیه ذخایر آبی سدها، عنوان خشک‌ترین سال ایران در نیم‌قرن اخیر را به‌خود اختصاص داد، اما تا اینجای کار، سال آبی جاری (1401– 1400) نیز شرایط چندان متفاوتی نسبت به سال آبی گذشته نداشته و حتی از نظر ذخایر آبی، سدها با وضعیت بغرنج‌تری مواجه هستند.
به گزارش همشهری، حدود یک سال پیش، یعنی در اواخر پاییز 1399که نشانه‌های خشکسالی در حال ظهور بود، میانگین پرشدگی مخازن سدهای کشور به بیش از 50درصد می‌رسید. حالا، در شرایطی که یک سال بسیار کم‌ باران سپری شده و بارش‌های سال‌جاری نیز در مقایسه با میانگین بلندمدت چندان چنگی به دل نمی‌زند، میزان پرشدگی مخازن سدهای کشور فقط 34.6درصد است و همین مسئله، وخامت شرایط آبی امسال نسبت به سال قبل را پررنگ‌تر می‌کند.

سدها ۳۳ درصد خالی‌تر شدند
آمارهای دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور نشان می‌دهد در هفته سوم آذر امسال، مجموع حجم ذخایر آب موجود در مخازن سدهای کشور به حدود ۱۷ میلیارد و 480میلیون مترمکعب رسیده است که نسبت به‌مدت مشابه سال آبی گذشته بیانگر ۳۳ درصد کاهش است؛ این در حالی است که بررسی وضعیت سدهای کشور نشان می‌دهد، میزان حجم ورودی آب به سدهای کشور در سال آبی جاری (از اول مهر تا شامگاه 24آذر 1400) معادل 3میلیارد و 680میلیون مترمکعب بوده که بیانگر کاهش 44درصدی نسبت ورودی آب در دوره مشابه سال آبی گذشته است. به‌عبارت‌دیگر، میزان عقب‌ماندگی ورودی آب سدها بسیار بیش از میزان کاهش موجودی آب آنهاست و اگر مدیریت انقباضی وزارت نیرو در کاهش خروج آب سدها و پرداخت نکردن حقابه کشاورزی نبود، یقینا میزان کاهش موجود مخازن سدهای کشور از 33درصد بیشتر بود. در شرایط کنونی، از مجموع ظرفیت 50.5میلیارد مترمکعبی مخازن سدهای مهم کشور فقط 34.6درصد معادل 17میلیارد و 480میلیون مترمکعب آب دارند که این میزان در مقایسه با موجودی 26میلیارد مترمکعبی آب در مخازن سدهای کشور نشانگر خروج بلاعوض بیش از 8.5میلیارد مترمکعب آب از سدهاست. فارغ از تبعات وخیم خشکسالی و کم‌آبی در میانگین ذخیره آبی سدهای کشور، در برخی از سدهای کشور شرایط بسیار بدتر است؛ به‌گونه‌ای که طبق آمار دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور، میزان پرشدگی سدهای مهمی چون زاینده‌رود، شمیل و نیان و سفیدرود در شرایط فعلی حدود 13تا 20درصد است و میزان پرشدگی متوسط مخازن سدها در استان خوزستان حدود 38و در تهران بالغ‌بر 19درصد اعلام شده است.

باران مُسکن
در شرایطی که 3‌ماه از سال آبی 1401– 1400می‌گذرد، میزان بارش‌های جوی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه در 53سال اخیر بهبود پیدا نکرده و کشور همچنان در خشکسالی به‌سر می‌برد. البته از یک‌ماه پیش، زیرمجموعه‌های وزارت نیرو بدون اعلام دلیل، انتشار آمارهای بارندگی و ذخایر سدها در سایت‌های متبوع خود را متوقف کرده‌اند و آماری اگر نقل می‌شود، فقط به‌صورت مصاحبه به‌دست رسانه‌ها می‌رسد.
بررسی داده‌های آماری سازمان هواشناسی و همچنین اظهارات برخی کارشناسان و مسئولان حوزه آب نشان می‌دهد که بارش‌های پاییزی امسال، حتی در معدود مناطقی که بهبود نسبی نسبت به سال قبل داشته‌اند، قادر به رفع اثرات خشکسالی و جبران کم‌آبی نبوده و در بهترین حالت فقط نگرانی‌های کوتاه‌مدت در این حوزه‌ها را مرتفع کرده‌اند؛ چراکه از یک‌سو حجم اندکی از بارش‌های پاییزی به مخازن سدها راه می‌یابد و بخش قابل‌توجهی از آنها به‌دلیل بی‌توجهی به آبخیزداری تلف می‌شود؛ بر همین اساس حتی در مناطقی که بارندگی مطلوبی داشته‌اند، وضعیت ذخیره آب قابل استفاده اغلب سدهای کشور با شرایط نرمال فاصله زیادی دارد؛ به‌عنوان مثال، حجم مفید مجموعه سدهای کارون با بارندگی‌های اخیر به ۶۰۱ میلیون مترمکعب رسیده و آب ذخیره شده در این سدها همچنان ۷۴ درصد کمتر از مدت مشابه پارسال است. حجم ذخیره آب قابل استفاده در سد کرخه نیز اختلاف قابل‌توجهی با میانگین بلندمدت دارد. به گواهی مسئولان وزارت نیرو در استان خوزستان در شرایط فعلی فقط ۸درصد از «حجم مفید» سدهای خوزستان پر آب است که ۲درصد از این آمار مربوط به بارندگی‌های اخیر بوده است.

سدها؛ چشم به راه برف
رفع کسری آب در مخازن سدها و کمرنگ شدن بحران کم‌آبی، بیش از هر چیز نیازمند بارش برف در ارتفاعات مشرف به سدهاست که هم بخش عمده آب ناشی از آن به مخزن سد خواهد رسید و هم با ذوب تدریجی در فصل گرما، هدررفت آب از طریق تبخیر یا رسوخ در زمین را به حداقل می‌رساند. از آنجایی که بارش و انباشت برف در یخچال‌های کوهستان رابطه مستقیمی با دمای هوا دارد و این شاخص در سال‌های اخیر با رشد تصاعدی مواجه شده، احتمال برآورده شدن نیاز برفی سدها ضعیف‌تر از قبل شده است. به واسطه اینکه در سال آبی گذشته، ضریب ذوب ذخایر برفی سدها تا 5برابر افزایش پیدا کرده بود و تقریبا بخش عمده انباشت‌های برفی در بالادست سدها به‌صورت آب به مخازن وارد شد، درصورت نباریدن برف در سال آبی جاری، باید تمهیدات ویژه‌ای برای تأمین پایدار آب شرب در بهار و تابستان سال آینده اندیشیده شود.