محمد بن‌زاید؛ امیر در سایه

ولیعهد 60ساله ابوظبی و جانشین فرمانده کل نیروهای مسلح امارات، متولد شهر العین است. رد پای سیاست از همان ابتدا در مسیر زندگی محمد و دیگر برادرانش پیدا بود؛ چرا که آنان فرزندان فاطمه بنت مبارک، سومین و مهم‌ترین همسر شیخ زاید هستند و هم‌اکنون، تمامی مناصب حساس در سطوح سیاسی، اقتصادی، امنیتی و حتی نظامی امارات را در اختیار دارند؛ شخصیت‌هایی نظیر خلیفه بن‌زاید حاکم کشور، عبدالله بن‌زاید وزیر خارجه یا طحنون بن‌زاید مشاور امنیت ملی. محمد‌ بن‌زاید تحصیلات اولیه را در شهرهای العین و ابوظبی به پایان رساند و در ادامه، عازم کالج سندهرست انگلیس به‌عنوان یکی از مشهورترین و گران‌قیمت‌ترین مراکز آموزش نظامی در سطح جهان شد. اگرچه محمد براساس ساختار قانونی امارات، صرفا ولیعهد است اما طی سالیان گذشته به‌دلیل بیماری برادر بزرگ‌ترش، عملا حاکم این کشور بوده است. اجتناب بن‌زاید از تعامل با رسانه‌ها و تمرکزش بر معادلات محرمانه و پشت پرده، او را در سطح رسانه‌های عربی به امیر یا شاهزاده در سایه مشهور کرده است.
محمد بن‌زاید پس از پایان تحصیلات تکمیلی و بازگشت به وطن، از سوی پدرش در سن 30سالگی به‌عنوان فرمانده نیروی هوایی و سپس جانشین فرماندهی ستاد کل نیروهای مسلح منصوب شد. این، نقطه آغاز نقش‌آفرینی بن‌زاید در سیاست خارجی امارات و حرکت وی به سمت رهبری این کشور در سال‌های آینده است. شبکه الجزیره در گزارشی آورده است که محمد بن زاید طی سال‌های دهه1990میلادی، ستاد کل نیروهای مسلح را به مقری مشابه دولت پنهان تبدیل کرده بود؛ جایی که سفرای خارجی و مشاورین عالی‌رتبه در تمام سطوح سیاسی، اقتصادی و امنیتی رفت‌وآمد دائمی داشتند. او به این ترتیب توانست پیش از فوت پدرش در سال2004، شبکه‌ای منسجم از متحدان داخلی و خارجی تشکیل دهد که در آینده، مسیر ولیعهد جوان برای حرکت به‌سوی رهبری امارات را هموار کنند. محور اصلی این روابط، مناسبات امنیتی و مخصوصا قراردادهای نظامی بود. روزنامه العربی الجدید در این‌باره می‌نویسد: قرارداد خرید جنگنده‌های اف-16برای امارات، یکی از مهم‌ترین نقاط عطف در زندگی سیاسی محمد بن‌زاید به‌حساب می‌آید. کنگره آمریکا به‌دلیل ملاحظات امنیتی نسبت به اسرائیل، با فروش این هواپیماهای پیشرفته (در آن زمان) به کشورهای عربی مخالف بود، اما بن‌زاید پس از مذاکراتی 2 الی 3ساله موفق شد مجوز خرید اف-16 را در سال1994 دریافت کند. بدون شک این موفقیت، نقش مهمی در کنار زدن رقبای او از سر راه رهبری امارات طی سال‌های آینده داشته است. اگرچه اطلاعات معتبری درباره جزئیات مذاکرات بن‌زاید با کنگره و چگونگی جلب موافقت آمریکا برای خرید اف-16تاکنون منتشر نشده اما به‌نظر می‌رسد تمایل او برای عادی‌سازی‌ روابط با رژیم صهیونیستی نقشی اساسی‌ در این زمینه ایفا کرده است. دوران ولیعهدی محمد بن‌زاید، مخصوصا از سال2007 تا‌کنون با تحولات بی‌سابقه‌ای برای شیخ نشین امارات همراه بوده است. این تحولات را با توجه به گرایش‌ها و تفکرات بن‌زاید می‌توان به 3دسته تقسیم کرد:

1- انقلاب اجتماعی: موج اجتماعی‌ که پس از ولیعهدی محمد بن‌سلمان در سعودی آغاز شد و توجه جهانیان را به‌خود جلب کرد، پیش از اینها در امارات آغاز شده بود. در واقع بسیاری معتقدند بن‌سلمان در تلاش برای تکرار تجربه اماراتی بن‌زاید در عربستان است؛ تحولاتی نظیر باز شدن فضای اجتماعی، تقویت حقوق زنان مطابق الگوی غربی و زمینه‌سازی‌ برای زندگی شهروندان غربی در یک کشور عربی- اسلامی، یکی از مهم‌ترین اهداف محمد بن‌زاید به‌عنوان حاکم حقیقی امارات در سال‌های اخیر بوده است. به گزارش شبکه الجزیره، بخشی از این گرایش‌های بن‌زاید، ریشه در ضدیت شدید او با اسلام سیاسی و جریانات منتسب به آن، نظیر اخوان‌المسلمین دارد.

2- بازیگری منطقه‌ای: در تصویر سنتی از خاورمیانه، جایی برای قدرت‌نمایی کشورهای کوچک نفتی همچون امارات وجود نداشت اما حالا همه‌‌چیز تغییر کرده است؛ امارات در دوران بن‌زاید به یکی از قدرت‌های منطقه‌ای تبدیل شده که از شمال آفریقا تا شرق دریای مدیترانه حضور دارد و شبکه‌ای از متحدان سیاسی، اقتصادی و حتی شبه‌نظامی برای خود ساخته است. البته این بلندپروازی‌ها برای اقتصاد امارات هزینه‌های سنگینی داشته است تا جایی که گفته می‌شود برخی دیگر از سران این کشور مانند محمد بن‌راشد، حاکم دبی از تداوم وضعیت فعلی ناراضی هستند. پایگاه میدل‌ایست‌آی سال2019 در گزارشی نوشت محمد بن‌زاید با تمرکز بر تقویت نیروهای هوایی- دریایی امارات و توسعه شبکه متحدان این کشور، به‌دنبال تکرار الگوی استعمار انگلیس در منطقه بحرانی خاورمیانه است.

3- رابطه با رژیم صهیونیستی: نام و چهره بن‌زاید برای افکار عمومی ملت‌های منطقه خارومیانه، بیش از هر چیز یادآور عادی‌سازی‌ روابط با رژیم صهیونیستی است. اگرچه کشورهای مصر و اردن سال‌ها پیش توافق صلح با اسرائیل را امضا کرده‌اند اما بدون شک سیاست‌های هیچ کشوری مانند امارات برای کاهش نسبی انزوای منطقه‌ای رژیم صهیونیستی مؤثر نبوده است. به گزارش شبکه الجزیره محمد بن‌زاید، گام‌های بزرگی برای ورود اسرائیل به مناسبات سیاسی جهان عرب، بازارهای منطقه و حتی عادی‌سازی‌ روابط گردشگری با این رژیم برداشته است. این در حالی است که به‌نظر می‌رسد بخش مهمی از دستاوردهای سیاسی- اقتصادی امارات در دوران بن‌زاید نیز، مرهون تلاش‌ وی برای اعطای امتیازات استراتژیک به رژیم صهیونیستی بوده است.