یادداشت
توقف ساخت و آبگیری سد چم‌شیر
حسین آخانی - استاد دانشگاه تهران
سد چم‌شیر در 25کیلومتری گچساران روی سازنده گچی-نمکی گچساران آخرین مراحل ساخت خود را بر رودخانه زهره می‌گذراند. بعد از رسوایی ساخت سد نمکی گتوند انتظار این بود که وزارت نیرو ساخت سدهای پر‌مسئله را متوقف کند. اما با کمال تأسف در دولت قبل، ساخت سدی در فاصله کمی از گتوند چراغ خاموش روی رودخانه‌ای پی‌گرفته شد که شرایط آن به‌دلیل شوری خود رودخانه و جریان چشمه‌های شور در داخل و خارج سد می‌تواند به‌مراتب از سد گتوند خطرناک‌تر باشد. گزارش‌های اولیه زمین‌شناسی و همچنین گزارش‌های تکمیلی کیفیت آب در مرحله ساخت سد(1398) و همچنین اعتراضات برخی از کارشناسان دلسوز در بدنه مشاوره‌ای شرکت‌های مربوطه موید این بوده است که هرگز نباید زخم دیگری به پیکر رنجور و به‌شدت حساس زیست‌بوم کشور و منابع آبی آن، به‌خصوص در منطقه بحرانی دشت خوزستان وارد کرد. مدارک و شواهد نشان می‌دهد که از همان ابتدای ساخت سد، کارشناسان متعددی با آن مخالف بودند و آنطور که یکی از مدیران وقت به نگارنده منتقل کرد، اراده سیاسی و علایق منطقه‌ای بر اراده کارشناسی غلبه کرد و ساخت سد را جلو بردند.
خودم به محل احداث سد رفتم و با اندازه‌گیری شوری رودخانه و همچنین مشاهده بستر به‌شدت آسیب‌پذیر مخزن - که بخش عمده آن از سازند تبخیری و انحلال‌پذیر گچساران با شمار زیادی فروچاله تشکیل شده است - متعجب شدم که چگونه ممکن است ساخت این سد با توجه به تجربه گتوند از فیلترهای نظارتی عبور کرده باشد؟ آنچه برای من گیاه‌شناس بیش از همه آشکار بود وجود جنگل انبوه رودخانه‌ای از میلیون‌ها درخت و درختچه‌های گز و پده است که ضمن تأیید شوری رودخانه، آبگیری سد باعث از بین بردن این زیست‌بوم و منشأ تولید گاز گلخانه‌ای متان می‌شود. نگاهی به تأثیرات وحشتناک سدسازی افراطی در ایران و تبعات اجتماعی آن که منجر به اعتراضات متعدد در اصفهان، چهارمحال و بختیاری و قبل از آن خوزستان شد، نشان می‌دهد که برای برون‌رفت از بحران، بدون کوچک‌ترین اغماض باید کرکره رویکرد سازه‌ای در مدیریت آب را پایین کشید. چون هیچ راه‌حلی برای ایجاد عدالت در توزیع آب بین مردم و زیست‌مندان، بهتر از حفظ حقوق رودخانه‌ها نیست. خشک شدن جریان طبیعی رودخانه‌ها در اثر سدسازی عامل تشدید سیل، تشدید اختلافات منطقه‌ای، نابودی تالاب‌ها، گسترش کانون‌های ریزگرد، ممانعت از تقویت سفره‌های آب‌های زیرزمینی، از بین رفتن منابع آبی در اثر تبخیر و یا مانند مورد سدهای گتوند و چم‌شیر، شور شدن آب می‌شود. تردیدی نیست که اقدام دولت آقای رئیسی در توقف ادامه ساخت و آبگیری سد چم‌شیر و پیگیری خطاهای مربوطه برگ سبزی می‌شود در تاریخ حکمرانی آب و خاک ایران. این اقدام نه‌تنها طبق اصل 50قانون اساسی وظیفه دولت و آحاد ملت است، بلکه سبب بازگشت اعتماد و امید به مردم و جلوگیری از حیف و میل سرمایه‌های ملی می‌شود.
