کتاب‌هایی برای کشف مین‌های التقاطی

علی‌الله سلیمی- روزنامه‌نگار

جریان‌های دین‌ورزی در جامعه شیعی ما چه جایگاهی دارند و برای ورود به مباحث مطرح در این زمینه باید از چه راهکارهایی استفاده کرد. همچنین چگونه می‌توان جایگاه برتر و ممتاز جریان دین‌ورزی حجت (امام)‌محور نسبت به 2جریان احکام‌محور و اخلاق‌محور را مطرح و اثبات کرد. مجموعه 4جلدی «محور مقدس» نوشته علیرضا مؤذن با عناوین «سه نامزد»، «آدم خوبه»، «یگانه دوران» و «بزرگ ‌استراتژیست دوران» که به‌تازگی از سوی انتشارات کتاب نیستان منتشر شده، در پی پاسخ به مباحث یادشده و سؤال‌های مشابه است. با علیرضا مؤذن، نویسنده مجموعه حاضر درباره مباحث مطرح شده در هریک از جلدهای این مجموعه و اهداف و انگیزه‌های نگارش این آثار گفت‌وگو کرده‌ایم.

مجموعه کتاب‌های 4جلدی «محور مقدس» براساس چه ضرورتی در جامعه امروزی ایران تألیف و منتشر شده است؟
این مجموعه کتاب‌ها بخشی از یک پروژه بزرگ با عنوان «دوران ما» است که گستردگی به‌مراتب بیشتری دارد؛ مجموعه‌ای که هدف آن، شناخت دنیای جدید و یافتن روش‌های زیستن بهتر و مؤثرتر در این زمانه است. البته یکی از زیرمجموعه‌های دوران ما، بخش«مرزبانی اعتقادی» است که با هدف شناخت جریان‌های بزرگ دین‌ورزی در هزاره سوم به‌ویژه در جامعه اسلامی ما، طراحی و تولید شده است. پرداختن به بخشی از گره‌های سخت و فراگیر فکری و همچنین شبهات پربسامد اعتقادی در دوران ما بخشی از این پروژه است. با این حال، مجموعه محور مقدس به‌گونه‌ای طراحی و نگاشته شده که به‌طور جداگانه هم می‌توان از آن استفاده کرد.

عنوان جلد اول از مجموعه «محور مقدس» را «سه نامزد» انتخاب کرده‌اید. این نامگذاری بر چه اساسی است و مطالب این جلد به چه موضوعاتی می‌پردازد؟
این عنوان«سه نامزد»، در اصل به 3نوع جریان‌ دین‌ورزی در جامعه شیعی ما اشاره دارد؛ احکام‌محور، اخلاق‌محور و حجت(امام)‌محور. در این جلد، دیدگاه‌های این 3نامزد مطرح و داوری می‌شود؛ شناسایی دیدگاه‌ها و بررسی تفاوت‌ها و داوری نگاه به این 3 جریان دین‌ورزی. به بیان دیگر، در نخستین جلد از مجموعه «محور مقدس»، «شبهات پایه دین‌شناسی» تجزیه و تحلیل شده است. همچنین در این جلد، «سه نامزد» احراز مقام بزرگ «محوریت دین اسلام»معرفی می‌شود و سپس در این جلد و جلد بعدی، شاهد رقابت این «سه نامزد» خواهیم بود.

مطرح کردن رقابت جریان‌های دین‌ورز در جامعه شیعی ما مستلزم شناخت دقیق این جریان‌ها و طبعاً تجزیه و تحلیل نقش هر یک از آنها در مباحث مطرح در جامعه است. جلدهای بعدی این مجموعه چقدر به این موضوع نزدیک است؟
جلدهای بعدی کتاب را می‌توان تلاشی برای به تصویر کشیدن امامت شیعی دانست. شناسایی التقاط‌های بزرگ و رایج اعتقادی، از اهداف مهم این مجموعه است. معتقدم آنچه در این دوران، برای فضای فکری جامعه ما خطر اصلی محسوب می‌شود، التقاط است؛ نه کفر. این مجموعه در اثبات این موضوع می‌تواند کمک زیادی بکند. درحقیقت این مجموعه دنبال آن است که بخشی از فراگیرترین و بزرگ‌ترین مین‌های التقاطی را کشف و خنثی کند. به این منظور، در جلد دوم با عنوان «آدم خوبه» با محکمات آیات و متواترات روایات، ایده امام‌محوری اثبات و مشخص می‌شود و جریان‌های احکام‌محور و اخلاق‌محور تنها ادعای این مفاهیم مقدس را دارند. درواقع آنها، نه احکام‌محورند و نه اخلاق‌محور؛ که اگر چنین بودند، با حجت عقل و نقل، می‌بایست بر پای حجت برگزیده خدا بوسه می‌زدند. از سوی دیگر مشخص می‌شود امام‌محوران هم با قبول افتراض طاعت امام بر خود، با دقت بسیار، باید هم احکام‌مدار باشند و هم اخلاق‌مدار.

در جلد سوم این مجموعه که «یگانه دوران» نامگذاری شده، محور مباحث به سمت تأکید بر ارجحیت حجت(امام)محوری پیش رفته است. مباحث مطرح شده در این بخش چه جایگاهی در کلیت مجموعه حاضر دارند؟
بعد از آنکه در جلدهای اول و دوم، جایگاه محوری حجت برگزیده الهی در دین‌ورزی شناخته می‌شود، در جلد سوم، ابعاد و حوزه‌های دیگر این جایگاه بررسی می‌شود و در نهایت، نقش آنها مهم‌تر، مؤثرتر و ارتقایافته‌تر و محوری‌تر یافت می‌شود. همچنین با تحلیل مبنای آفرینش الهی، جایگاه حضرات معصومین علیهم‌السلام به‌عنوان پیشه و زمینه موقعیت ویژه حجت الهی در دین‌ورزی مورد رضایت خداوند، تثبیت می‌شود. کسب معرفت بیشتر نسبت به مقام منحصربه‌فرد و جایگاه ویژه حضرات 14معصوم علیهم‌السلام نزد خداوند، موضوع و هدف این جلد است.

موضوع اصلی جلد چهارم به یک مانع در برابر آیین بندگی خداوند، یعنی«شیطان» اختصاص دارد. این بحث را چقدر برای ادامه مباحث قبلی مجموعه ضروری دانستید که یک جلد مجزا را به آن اختصاص دادید؟
برای این جلد، عنوان«بزرگ استراتژیست دوران» انتخاب شده و درواقع، این جلد به شیطان‌شناسی و برنامه استراتژیک شیطان در برابر امر آیین بندگی خداوند می‌پردازد. اهداف چندگانه‌ای هم مدنظر بوده است؛ اول اینکه شناخت بهتر و دقیق‌تر دوران ما در راستای مهندسی مناسب برای زندگی سعادتمندانه دنیوی و اخروی باشد. نکته مهم اینکه شناخت دوران ما بدون شناخت بزرگ استراتژیست دوران که همان شیطان باشد، ممکن نیست. هدف بعدی شناخت برنامه مدیریت استراتژیک بزرگ استراتژیست دوران بود. باید گفت که اصطلاح برنامه استراتژیک از فضای ارتش و جنگ اقتباس شده و بر این اساس، ما به‌دنبال شناخت این جنگ و دوطرف آن هستیم. نکته بعدی، مسئله رقیب‌شناسی است. رقبای ما در عصر جدید چه کسانی هستند. آنها، چه راهبردها و چه راهکارهایی را در مبارزه با امر هدایت و سعادت به‌کار می‌بندند و از همه مهم‌تر، کشف راز بزرگ هستی که درحقیقت «شناخت» تنها اسم رمز نجات است.

یکی از ویژگی‌های مجموعه «محور مقدس»، بهره‌گیری از زبان ساده و قابل فهم برای عموم افراد در جامعه است. با توجه به اینکه مباحث مطرح شده در این آثار، اغلب مفاهیم عمیق اعتقادی و روان‌شناختی است، چگونه به این مهم رسیدید که زبان ساده‌ای را برای مفاهیم نسبتاً عمیق‌تر انتخاب کنید؟
واقعیت آن است که وقتی برخی از استادان دانشگاه و حوزه، تولید دانش انجام می‌دهند، بین آن دانش تولید شده و مخاطبانی که باید این دانش به‌دست آنها برسد، معمولاً فاصله است. متأسفانه استادان یادشده احساس می‌کنند که وظیفه‌شان تمام‌شده است؛ درحالی‌که باید دانش تولید شده به مصرف عمومی هم برسد. در غرب هم روی این روش کار کرده‌اند؛ مطالب سنگین را با زبان ساده برای مصرف عموم آماده می‌کنند. من هم در مجموعه محور مقدس سعی کرده‌ام از زبان ساده که برای ‌درصد بالایی از مخاطبان قابل فهم باشد، استفاده کنم. برای این کار از عناصری مانند کمیک و زبان طنز بهره‌ برده‌ام.