احیای 4بنای قاجاری در پایتخت
مرمت چهارسوق چوبی، بازارچه نایب‌آقا، سقاخانه عزیزمحمد و بازسازی جداره مسجد مشیرالسلطنه محله فروزش تهران به روزهای پایانی نزدیک می‌شود
محمود مولایی - خبر‌نگار
محله‌های امیریه، منیریه، فروزش، سنگلج، تختی و پامنار، هسته اصلی تهران قدیم بوده‌اند؛ محله‌هایی باهویت که هنوز بناهایی با معماری ارزشمند دارند و تلاش می‌شود بخشی از آنها حفظ و احیا شوند. این بناها، تهران قدیم را به خوبی به تصویر می‌کشند. مانند چهارراهی که پدید آورنده بنای ارزشمند چهارسوق چوبی است و اکنون به مدد قرار گرفتن در بافت قدیمی و تاریخی محله فروزش تهران در حال مرمت است. این بنا در منطقه 11قرار دارد و به غیر از چارسوق چوبی، مرمت 3 بنای ارزشمند و تاریخی دیگر همچون بازارچه نایب‌آقا، سقاخانه عزیزمحمد و مسجد مشیرالسلطنه برای ماندگاری از معماری دوره قاجار در دستور کار شهرداری تهران قرار گرفته است. بناهای تاریخی در عین اینکه در گذر زمان دچار صدماتی می‌شوند، به بنایی ارزشمند تبدیل می‌شوند که حفظ و نگهداری از آنها ضروری به‌نظر می‌رسد؛ پابرجا ماندن یک سازه ارزشمند و تاریخی با معماری‌ای که متعلق به یک دوره خاص است، گویی زمان ایستاده و رهگذر ترجیح می‌دهد توقف کوتاهی کرده و در تونل زمان قدم بگذارد؛ چنان‌که هویت حفظ شده و به یک محله، منطقه و شهر هویت می‌دهد. در برنامه 5ساله سوم توسعه شهر تهران نیز روی احیا و حفظ بناهای تاریخی تأکید شده و اکنون مرمت 4بنای ارزشمند تاریخی در بافت قدیمی تهران در مراحل مختلف قرار دارد. برای هر کدام از این بناها طرحی درنظر گرفته شده و با دستور و نظارت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان تهران عملیات مرمت توسط شهرداری تهران صورت می‌گیرد.
تنها چهارسوق چوبی تهران
حوالی میدان وحدت اسلامی با ورود به محله فروزش، گنبد چوبی از دور پیداست و با نزدیک شدن به تقاطع این خیابان با خیابان میثم، چهارسوق چوبی عصر ناصرالدین شاه نمایان می‌شود. چهارسوق به واسطه گذر زمان، محصور ساختمان‌های 5طبقه است و بافت تاریخی و قدیمی آن آسیب دیده. این بنا نسبت به 3بنای ارزشمند دیگر منطقه 11بیشترین آسیب را دیده و به همین دلیل، هزینه بیشتری برای مرمت چهارسوق صورت می‌گیرد. چهارسوق یک چهارراه است که چهار بازار را به یکدیگر متصل می‌کند و اغلب سقف چهارسوق‌ها به شکل گنبد است. چوبی بودن گنبد چهارسوق اما مرسوم نبوده و این ویژگی خاصی است که چهارسوق چوبی دارد و تنها چهارسوق چوبی شهر تهران محسوب می‌شود. البته گنبد چوبی آسیب دیده و عملیات مرمت سقف چوبی انجام شده است. مرمت چهارسوق شامل جداره، کف و بام است و قرار است این بنا بدون تغییر نسبت به زمان ساخت آن، به هویت خود بازگردد. مرمت این بنا از مردادماه 1400شروع شده و آخر سال به پایان می‌رسد. جداره‌های چهارسوق چوبی در حال تخریب و مرمت است و پس از آن کف، سنگفرش شده و البته قرار است روی اسکلت چوبی سقف با کاهگل پوشانده شود. 3تیر این بنای ارزشمند نیز در سنوات گذشته به‌دلیل مرمت نامناسب، تعویض می‌شود و تابلوهای زیر بازارچه کوچک نیز تغییر خواهد کرد.
کاشی‌کاری نفیس سقاخانه عزیزمحمد
سقاخانه عزیزمحمد که 110سال قدمت دارد، به واسطه کاشی‌کاری‌های نفیس یک بنای تاریخی و ارزشمند از دوره قاجار به‌حساب می‌آید. سقاخانه در محله فروزش قرار دارد و عملیات مرمت این بنا رو به پایان است. شکستگی کاشی‌ها و تزئینات بنا، نمای فرسوده، الحاق زوائد و فرورفتگی ستون‌های آبخوری به زیر آسفالت مرمت شده است. رئیس اداره زیباسازی شهرداری منطقه 11به همشهری می‌گوید: «وجود کاشی‌کاری‌های نفیس و ارزشمند از ویژگی‌های معماری سقاخانه عزیزمحمد است. به همین دلیل، برای مرمت و حفظ هویت این بنا کاشی‌های شکسته مرمت شده است.» اشکان بیات اضافه می‌کند: «در واقع شهرداری برای هر یک از 4بنای ارزشمند منطقه، طرحی را تعیین کرده و براساس آن، عملیات مرمت شروع شده است. یکی از مشکلات این بود که کسبه چندان همکاری نمی‌کردند، ولی بعد از اینکه با آنها صحبت کردیم و در جریان موضوع قرار گرفتند، با شهرداری همکاری کردند.»
بازارچه نایب آقا در آغاز مرمت
برخلاف 3بنای دیگر، بنای ارزشمند و تاریخی بازارچه نایب آقا در آغاز مرمت قرار دارد. بازارچه‌ای که در محله فروزش قرار دارد و بیشتر از 100سال قدمت داشته و به دوره قاجار برمی‌گردد. این بازارچه کوچک تمام ویژگی‌های یک بازارچه قدیمی و تاریخی را دارد. این بازارچه با سازه خرما ساخته شده و در 4سوی آن 3یا 4طاق ضربی وجود دارد. مناقصه این پروژه به پایان رسیده و از این هفته مرمت آن شروع می‌شود. جالب اینکه بازارچه نایب آقا آسیب چندانی ندیده است و عملیات مرمت آن 6ماه دیگر به پایان خواهد رسید.
ساعتِ تاریخی مسجد مشیرالسلطنه
در نزدیکی چهارسوق چوبی و در خیابان مولوی بعد از چهارراه تشکیلات در کوچه تشکری موحد مسجد مشیرالسلطنه(اقصی) قرار دارد. میرزا احمدخان مشیرالسلطنه وزیر مظفرالدین شاه قاجار بود و در زمان ساخت این بنا او وزیر خزانه‌داری بود. البته علاوه بر مشیرالسطنه این بنا به مسجد ساعت نیز شناخته می‌شود زیرا ساعتِ تاریخی این مسجد دومین ساعت شهری پایتخت بعد از ساعت شمس‌العماره ارزش بسیاری دارد. این ساعت در همان دوره ناصرالدین شاه ساخته شد و بنا به مرمت مسجد، ساعت به کارگاهی منتقل شده است. البته ساعت نیز نیاز به مرمت دارد تا با اتمام مرمت مسجد، بار دیگر در جای قبلی نصب شود. مسجد مشیرالسلطنه دارای صحن کوچکی است که در سه طرف آن 8 ایوانچه وجود دارد. مرمت مسجد در 3 فاز انجام می‌شود؛ داخل، صحن و جداره. هم‌اکنون جداره و برج ساعت مرمت شده و تا یک ماه دیگر فاز دیگر مرمت به پایان خواهد رسید. مسجد مشیرالسلطنه نزدیک به 50سال تعطیل بوده است و البته بعد از مرمت، بار دیگر کاربری خود را خواهد داشت.
مکث
وضعیت بناها از زبان شهردار منطقه
بازسازی چهار بنای ارزشمند تاریخی در محله فروزش که به مراحل پایانی کار نزدیک شده‌اند از طرح ۴۴ پروژه توسعه محله‌ای منطقه 11به‌حساب می‌آیند. سیدمحمد موسوی در این رابطه می‌گوید: «با توجه به قرارگیری محله فروزش در بافت قدیمی و تاریخی شهر تهران، چهار بنای ارزشمند واجد ارزش میراث فرهنگی در این محله نیاز به مرمت و بازسازی داشتند که با برنامه‌ریزی در طرح پروژه‌های توسعه محله‌ای از سوی اداره زیباسازی نسبت به بازسازی و مرمت آنها اقدام شد.» به‌گفته او مرمت بازارچه نایب آقا که به مراحل پایانی نزدیک شده است، شامل جداره‌سازی، عملیات کف‌سازی، مناسب‌سازی پیاده‌رو و ایجاد نورپردازی است. محله فروزش در محدوده میدان وحدت اسلامی تا چهارراه مهدیه و پل امیر بهادر قرار دارد.او درباره مرمت جداره سقاخانه عزیزمحمد نیز می‌گوید: «بازسازی و مرمت جداره، تعمیر قسمت داخلی و نورپردازی بنا همراه با کاشی‌کاری، آینه کاری و حذف زوائد در مراحل پایانی است. همچنین بازسازی و مرمت جداره، مرمت برج ساعت، تعمیر گلدسته و ساعت تاریخی مسجد تاریخی مشیرالسلطنه انجام شده است.»به‌گفته موسوی مرمت چهارسوق چوبی نیز که تنها چهارسوق چوبی موجود در شهر تهران است و قدمت بالای یکصد سال دارد، در حال انجام است. بیش از ۵۰ درصد عملیات اجرایی این بنا هم انجام شده که شامل تعمیر سقف و جداره، بازسازی و سبک‌سازی سقف، تعویض چوب‌ها، خرید سنگ و جداره‌سازی می‌شود.
