سوم دسامبر؛ فرصتی برای دیده شدن

حمیدرضا صارمی؛ معاون شهرسازی و معماری شهردار تهران

هرساله، سوم دسامبر مصادف با روز جهانی معلولان، فرصتی است برای شنیدن صدای این عزیزان و تأکید بر مطالبات برحقشان؛ نباید فراموش کنیم حفظ کرامت انسانی افراد دارای معلولیت، برخورداری از حقوق شهروندی و فراهم کردن بستر مناسب برای حضور توأم با آرامش و امنیت در شهر از مؤلفه‌های قابل ‌توجه و مورد نیاز معلولان، جانبازان و سالخوردگان عزیز است؛ بر این مبنا در راستای «قانون حمایت از حقوق معلولان»، با مساعدت شهردار محترم تهران، قرار شده است هر هفته یک ستون از روزنامه همشهری باهدف ارائه راهکارهای عملی در اجرای قانون ذکرشده به انعکاس مطالبه جامعه معلولان، درج دیدگاه صاحب‌نظران، استادان دانشگاهی و کارشناسان دلسوز اختصاص یابد.
این همکاری را به فال نیک گرفته و از تمامی صاحب‌نظران، نخبگان، سمن‌ها، استادان دانشگاه و اهل‌قلم دارای معلولیت دعوت می‌کنیم یادداشت‌ها و نکته نظرات خود را به تحریریه روزنامه همشهری یا ستاد مناسب‌سازی شهرداری تهران ارائه کنند تا در عرصه نظارتی، در تحقق حقوق شهروندی و اجرای قانون جامع حمایت از حقوق معلولان، گام‌های مؤثری برداشته شود.
در این میان برای شروع این کار فرخنده به‌عنوان مقدمه، ذکر چند مورد را لازم می‌دانم؛
یکم- تغییر نگرش به مقوله معلولیت؛ آنچه مسلم است معلولیت، عارضه‌ای چندوجهی است و عوامل متعددی در آن دخیل هستند؛ از جانبازی و مجروحیت 8سال دوران دفاع ‌مقدس گرفته تا حوادث و سوانح رانندگی یا غفلت‌های فردی و اتفاقات پیش‌بینی‌نشده مانند زلزله و یا دوران سالمندی که فرد ممکن است ‌به ناتوانی جسمی و حرکتی دچار شود؛ لذا فرهنگسازی در اصلاح نگرش مدیران تصمیم‌ساز به مقوله معلولیت، امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. در اهمیت این آمار همین بس که طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت(WHO) حدود 6.5 تا 15درصد جمعیت کشورها در زمره افراد دارای معلولیت قرار دارند که مطابق این آمار سهم کشورهای درحال‌توسعه نسبت به کشورهای توسعه‌یافته چشمگیرتر است؛ بنابراین توجه به این اقلیت کثیر! هم بر ما و هم بر متولیان امری ضروری است که خود از مؤلفه‌های حکمرانی مطلوب ارزیابی می‌شود.
دوم- برخلاف رشد و توسعه شهری، در کلانشهری مانند تهران، برنامه‌های هوشمند‌سازی‌ در بیشتر موارد به آحاد جامعه هدف، نگاه کاملی نداشته است و اغلب فضاهای شهری و محیط های عمومی برای تردد اقشار خاص مناسب نبوده و دارای نواقص متعددی است. با وجود آنکه قانونگذار، دستگاه‌های اجرایی را ملزم به رعایت اصول مناسب‌سازی در فضاهای شهری کرده است تا جامعه هدف نیز بتواند در کنار سایر شهروندان از مواهب اجتماعی و تردد راحت، ایمن و پاک برخوردار شود، ولی فاصله زیادی تا رسیدن به تحقق کامل عدالت اجتماعی و توزیع متوازن مواهب اجتماعی داریم؛ اگر دقت کنیم با توجه به شرایط نامناسب شهری تردد مستمر معلولان را در شهر مشاهده نمی‌کنیم که خود دلیل بر عدم‌مناسب‌سازی کامل معابر، اماکن و فضاهای شهری برای این گروه خاص است؛ حال‌آنکه درصورت دسترس‌پذیر بودن معابر و اماکن در شهر تهران، آنان نیز در پی تردد برای تحصیل، اشتغال، تفریح و درمان خود در سطح شهر بر خواهند آمد. آنچه ما می‌بینیم تهران به لحاظ مناسب‌سازی محیطی، برای افراد با نیازهای خاص، وضعیت مطلوبی نداشته و فراهم نبودن زیرساخت‌های لازم برای دسترسی به منابع و امکانات شهر، این شهروندان محترم را با مشکل جدی مواجه کرده است.
سوم- سازمان شهرداری و بالطبع ستاد مناسب‌سازی مستقر در معاونت شهرسازی و معماری سال‌هاست در تلاشند حتی‌المقدور این موانع را برطرف کرده و با مشارکت و نظارت میدانی معلولان در قالب کارگروه نظارتی ستاد مناسب‌سازی نسبت به مرمت و بهسازی معابر قدیمی و همچنین الزام پیوست مناسب‌سازی در پروژه‌های جدید شهری اقدام کنند.

در ادامه با توجه به تغییرات مدیریتی در شهرداری تهران به مجموعه اقداماتی که تاکنون انجام ‌شده است به‌طور اجمالی اشاره می‌شود:
 الف-طرح اقدام جامع مناسب‌سازی در شهر تهران توسط معاونت شهرسازی و معماری تهیه شده که اقدامات سال‌های آتی در حوزه دسترس‌پذیری براساس این طرح اجرایی خواهد شد.
 ب- شیوه نامه اجرایی مناسب‌سازی که دارای تأییدیه از سازمان ملی استاندارد است که در محتوا به چگونگی مناسب‌سازی فضاهای شهری و اماکن عمومی اشاره ‌شده است و هم‌اکنون این شیوه‌نامه ملاک عمل برای مناطق 22گانه شهر تهران است.
ج- نظام کنترل و نظارت برای مناسب‌سازی و گواهی‌های ساختمانی مندرج در ظهر الزامات پروانه ساختمانی، مورد تأکید بوده و همچنین رعایت دقیق مقررات ملی ساختمان الزامی است.
ه‍- طبق سند کنترل مستندات پرونده جهت انجام تحویل موقت در بند نهم قرارداد پیمانکاران، ضرورت پیوست مناسب‌سازی برای معلولان جسمی و حرکتی مورد توجه قرارگرفته است.
و- براساس چک‌لیست کنترل ضوابط و مقررات معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران، ناظر معماری ملزم به کنترل و اجرای ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای افراد دارای معلولیت جسمی و حرکتی شده است؛ لذا بر این اساس می‌بایستی کدهای ارتفاعی در پیاده‌رو و سواره‌رو در زمان صدور پروانه ساختمانی به‌دقت کنترل شود تا از ایجاد پله در پیاده‌رو جلوگیری به عمل آید.
پرواضح است در حُسن اجرای قوانین مناسب‌سازی جاری، جای متولی واحد در شهرداری تهران خالی است؛ این موضوع باید در مدیریت جدید شهری مورد توجه جدی قرار بگیرد تا بتوانیم با مشارکت انجمن‌های فعال، سازمان‌های مردم‌نهاد، اهتمام جدی مدیران بالادست و کارشناسان اجرایی طی 4سال آینده به اهداف از پیش تعیین‌شده برسیم. / ان‌شاءالله