دریاچه لوت جوانمرگ شد

شهره کیانوش‌راد- خبرنگار

فروردین سال۹۸ پس از بارش‌های بی‌سابقه،‌ دریاچه‌ای زیبا در دل کویر خشک و سوزان لوت تشکیل شد که خیلی زود به دریاچه جوان شهرت یافت و پای گردشگران را به بهانه‌ دیگری به دل کویر باز کرد. حتی پرندگان مهاجر نیز که جایی جدید پیدا کرده بودند به‌صورت غریزی به سمت این دریاچه فیروزه‌ای پرواز می‌کردند. دریاچه اما همانطور که پیش‌بینی شده بود،‌ عمر چندانی نداشت و بعد از گذشت 2سال حالا خشک شده است. با وجود این، کارشناسان محیط‌زیست معتقدند شکل‌گیری دوباره دریاچه دور از ذهن نیست. در این گزارش به داستان شکل‌گیری دریاچه جوان، تأثیر بر محیط‌زیست و استفاده از ظرفیت گردشگری‌ای که می‌توانست به اشتغال‌زایی مردم منطقه منجر شود، پرداخته‌ایم.

داستان تولد دریاچه
سال98 طغیان رودخانه شور در کلوت‌های شهداد کرمان دریاچه‌ای بی‌نظیر و زیبا در دل کویر به‌وجود آورد که به «دریاچه کلوت» شهرت یافت؛ دریاچه‌‌ای در مسیر شهداد، نهبندان و در میانه‌های کویر لوت و در منطقه‌ای با گرمای بالای 70درجه کویر. اگرچه شکل‌گیری این دریاچه پدیده‌ای به‌نظر عجیب می‌آمد، اما گفته می‌شود در گذشته نیز چنین اتفاقی در کویر لوت افتاده بود. برخی از گردشگران و اهالی کرمان برای ادامه حیات دریاچه به‌دنبال راهی برای انتقال آب به این منطقه بودند اما طبق آنچه کارشناسان محیط‌زیست می‌گفتند عمر دریاچه کوتاه است و به مرور خشک خواهد شد و حالا عکس‌های منتشرشده نشان می‌دهد هیچ اثر و نشانه‌ای از این دریاچه فیروزه‌ای‌رنگ باقی نمانده است.
مرجان شاکری، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست کرمان با بیان اینکه پدیده دریاچه جوان در اثر بارندگی‌های شدید و طغیان رود شور اتفاق افتاده است به همشهری می‌گوید: وقتی بارش نباشد طبیعی است دریاچه خشک شود و نمی‌توان برای احیای آن کاری کرد. وقتی از طریق نقشه‌های هوایی منابع آبی رصد شود به‌نظر می‌رسد کویر شهداد یک دریاست. مجاری آبی در این کویر وجود دارد و حتی در زمان‌هایی هم که خشکسالی اتفاق افتاده این منابع خشک نشده‌اند، اما خشک شدن دریاچه هم مانند شکل‌گیری آن پدیده‌ای طبیعی است. هر تغییر زیست‌محیطی ممکن است با تبعات مثبت و منفی همراه شود. دریاچه حاوی املاح و نمک بوده و اکنون که خشک شده می‌تواند به شکل‌گیری کانون ریزگرد منجر شود.

تشکیل دوباره دریاچه در صورت بارش
پرندگان مهاجر که در این 2سال‌ به سمت دریاچه می‌آمدند اکنون نیز طبق عادت به سمت دریاچه‌ای که خشک شده است پرواز می‌کنند و این احتمال وجود دارد که میزان تلفات آنها بیشتر از قبل باشد.
مدیرکل منابع طبیعی کرمان درباره آثار طبیعی تشکیل دریاچه و خشک شدن آن می‌گوید: جمع شدن آب به‌صورت دریاچه موقت، علاوه بر تأثیر روی منابع آبی بر مهاجرت‌پذیری پرندگان هم تأثیر دارد و حتی در این 2سال حرکت پرندگان محلی به این منطقه نسبت به دوره بی‌آبی بیشتر شد.
مهدی رجبی‌زاده با بیان اینکه به‌دلیل وجود کلوت‌های شهداد که به ثبت جهانی هم رسیده‌اند، می‌توان این رویداد را از نظر اکوتوریسم و گردشگری بررسی کرد، می‌افزاید: تشکیل دریاچه‌های موقت کاملا تابع بارندگی‌های زمستانی است که از بالادست به سمت این گودال سرازیر می‌شود و درصورت بارش‌های مجدد احتمال شکل‌گیری دریاچه در دشت و گودال‌های کویر لوت وجود دارد.

ظرفیتی که استفاده نشد
تشکیل دریاچه جوان از نظر کارشناسان زمین‌شناسی اتفاق عجیب و غریبی نبود، زیرا کویر شهداد نیز ماحصل معماری آب و باد است که طی میلیون‌ها سال پیش با خشکی اقیانوس تتیس اتفاق افتاده و لوت‌ها نیز تپه‌های موازی حاصل فرسایش رسوبات نرم و سخت‌نشده‌ باقی مانده از دریاها و دریاچه‌های درون قاره‌ای هستند.
بیابان لوت در عرصه‌ای به وسعت ۲۲هزار‌و۷۸۰کیلومترمربع گسترده است اما حریم آن ۱۷هزار‌و۹۴۱کیلومتر مربع محاسبه شده که شامل ریگ یلان (تپه‌های ماسه‌ای)، کلوت‌ها، نبکاها، رودخانه شور، هامادا (دشت ریگی) و پهنه بازالتی گندم بریان است اما در این میان کلوت‌ها در غرب و ریگ یلان در شرق با چشم‌اندازی زیبا و شگفت‌انگیز خودنمایی می‌کنند. بیابان لوت سال95یعنی 2سال قبل از تشکیل دریاچه جوان به‌عنوان بیست‌و‌هفتمین بیابان بزرگ جهان و بیست‌ویکمین اثر ثبت شده ایران در یونسکو به جهان معرفی شد.
رئیس صنفی راهنمایان گردشگری کرمان ثبت کویر لوت به‌عنوان نخستین اثر طبیعی کشورمان را رویداد خوبی می‌داند که می‌توانست به توسعه گردشگری و اشتغال‌زایی افراد بومی منجر شود اما تشکیل دریاچه جوان و انتشار عکس‌های فراوان از این مناظر زیبا در فضای مجازی هم نتوانست در رونق گردشگری تأثیرگذار باشد. مهران مظفری‌طباطبایی به همشهری می‌گوید: متأسفانه زیرساخت‌های گردشگری در این منطقه وجود ندارد و در شرایطی که تشکیل دریاچه می‌توانست اتفاقات خوبی را برای منطقه رقم بزند، اما این نگاه وجود نداشت.

تشکیل خانه‌های بوم‌گردی
همه‌گیری کرونا در یک‌سال گذشته موجب کاهش سفرها شد اما به‌گفته رئیس صنفی راهنمایان گردشگری کرمان، در همین سفرهای کم‌رونق، بومی‌ها با راه‌اندازی خانه‌های بوم‌گردی به رونق گردشگری و اشتغال‌زایی برای جوانان تا حدودی کمک کردند.
او ادامه می‌دهد:‌ بیشترین و مهم‌ترین جاذبه‌های لوت در بخشی از بیابان است که در مرزهای کرمان واقع شده اما با وجود تمایل گردشگران به تماشای این بیابان، تاکنون به تامین زیرساخت‌ها است و رفع کمبودهای آن کمک چندانی نکرد. بومی‌های منطقه در این مدت متوجه شده‌اند چگونه از مراکز گردشگری محافظت کنند اما نکته‌ای که باید فرهنگسازی شود این است که به گردشگران آموزش داده شود از آثار طبیعی و تاریخی به بهترین شکل ممکن مراقبت کنند.
داستان حضور گردشگران با رها کردن پسماندها و زباله‌ها در کنار دریاچه و به‌طور کلی در این بیابانی که به ثبت ملی رسیده هم به موضوع نگران‌کننده‌ای تبدیل شده است. مظفری در این‌باره می‌گوید: اهالی محلی به همراه گروه‌های دوستدار طبیعت داوطلبانه زباله‌های رها شده در اطراف کلوت‌ها و دریاچه را جمع‌آوری می‌کردند.
او در پایان تأکید می‌کند تشکیل دوباره دریاچه درصورت بارش‌های زمستانی اتفاق خوشایندی است و لزوم فراهم کردن زیرساخت‌های لازم برای توسعه گردشگری، حمایت از ساخت خانه‌های بوم‌گردی و حفاظت از این منطقه را از سوی استانداری و نهاد‌های مرتبط بیشتر می‌کند.

سفر به شهداد
برای دیدن مرتفع‌ترین و طویل‌ترین کلوت‌های دنیا باید خودتان را به شهداد کرمان برسانید و از شهداد نیز ۴۰کیلومتر رانندگی کنید. فراموش نکنید به هیچ‌وجه تنها و بدون بلد به این منطقه سفر نکنید. دیدن طلوع و غروب خورشید و ستاره‌نگری از لذت‌های این کلوت‌هاست. اگر خواستید در حوالی کلوت‌ها کمپ بزنید حتما با افراد باتجربه و تورلیدرها مشورت کنید.