نیازهای معلولان در عصر هوشمندی

مهدی آقابابایی- کارشناس حوزه شهری

مناسبت‌های مختلفی در طول سال برای حمایت از افراد دارای معلولیت وجود دارد که هر کدام از آنها بهانه‌ای است تا درخواست‌ها و مشکلات این قشر از جامعه مورد توجه بیشتر قرار گیرد؛ مناسبت‌هایی که برخی از آنها جهانی و برخی‌شان تنها در تقویم ایران، گنجانده شده‌اند. در همین راستا، سوم دسامبر مصادف با 12آذر، روز جهانی معلولان نامگذاری شده که یکی از مهم‌ترین مناسبت‌ها در همین خصوص به‌حساب می‌آید.
سازمان ملل متحد در سال1992 میلادی، روز سوم دسامبر را به نام روز جهانی معلولان نامگذاری کرد و از آن سال به بعد در کشورهای جهان، به مناسبت همین روز، برنامه‌هایی به اجرا درمی‌آید؛ برنامه‌هایی که بهانه اصلی‌شان، ارائه مطالبات افراد دارای معلولیت است و توجه مسئولان و شهروندان را بیش از پیش به آنها و نیازهای‌‌شان جلب می‌کند. البته که دائم گفته می‌شود، در رفتار اجتماعی با فردی که با معلولیت مواجه است، ترحم جایی ندارد. در این بین، یکی از مهم‌ترین مسائلی که در وضعیت فعلی شهرها مورد تأکید است، بهره‌برداری از فضای الکترونیک برای آسان‌تر‌کردن ارائه خدمات به معلولان است. از سوی دیگر سازمان ملل، شعار امسال را به‌خاطر درگیری جوامع با بیماری کرونا، «رهبری و مشارکت افراد دارای معلولیت به‌سوی جهانی فراگیر، در دسترس‌پذیری و توسعه پایدار روزگار پساکرونایی» انتخاب کرده است؛ موضوعی که نشان می‌دهد در شهرسازی و حوزه‌های شهری پساکرونا، لحاظ‌کردن نیازمندی‌های افراد دارای معلولیت از همه نظر اهمیت فراوانی دارد؛ از نظر تردد و حمل‌ونقل همگانی، مناسب‌سازی معابر، گرفتن خدمات از ادارات و گردشگری. این در حالی است که سرعت هوشمندسازی شهرها بسیار بالاست که در میان تمامی اقدامات نوین ارائه خدمات هوشمند به معلولان نیز، جایگاهی بس مهم دارد. با وجود این، در کلانشهرهای کشور هنوز اقدام ویژه‌ای صورت نگرفته است. درصورتی که با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و ایده‌های نخبگان، می‌توان نرم‌افزارها و درگاه‌های هوشمندی را برقرار کرد که هم از طریق آن، افراد دارای معلولیت قادر باشند خدمات را سهل‌تر دریافت کنند و هم ارتباط نزدیکی با مدیران شهری داشته باشند.
واقعیت آن است که در شهرهای ایران، معلولان نه‌تنها با مشکلات عدم‌مناسب‌سازی معابر روبه‌رو هستند بلکه مشارکت آنها در رفع مشکلات هم تاکنون چندان جدی گرفته نشده است. اگرچه مدیریت شهری تهران اعلام کرده که برای لحاظ‌کردن پیوست‌های مربوط به افراد دارای معلولیت، سالمندان، نابینایان و کم‌توانان برنامه‌ ویژه‌ای دارد و بر این اساس، می‌‌توان خوش‌بین بود که تهران در آینده برای همه افراد جامعه مناسب‌سازی شود. در این میان اما هوشمندسازی و استفاده مناسب از فضای مبتنی بر اینترنت نباید فراموش شود؛ کاری که در شهرهای توسعه‌یافته رخ داد و افراد دارای معلولیت از یک‌سو با استفاده از اپلیکیشن‌های مخصوص هم درخواست‌های خود را همراه با تصاویر، به مدیران اعلام می‌کنند و هم آنها می‌توانند در نقاط مختلف شهر به‌راحتی بسیاری از نیازهای خود را مرتفع سازند. به‌طور نمونه در انگلیس، هتل‌ها موظف شده‌اند که نه‌تنها در داخل ساختمان، بلکه محیط پیرامونی هتل را برای گردشگران مناسب‌سازی کرده و اپلیکیشن‌هایی را داشته باشند که هرکجا معلولی خارج از هتل به مشکل برخورد کرد، بتواند سریعا به مسئولان هتل، موضوع را اطلاع دهند. سامانه هدایتگر کم‌توانا‌ن و نابینایان هم امکان هوشمند دیگری است که در چند کشور ازجمله آلمان و مالزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این سامانه، فرد دارای معلولیت به محض نزدیک‌شدن به ساختمان اداری یا مرکز خدماتی و رفاهی مورد نظر خود، اعلام‌های صوتی خاصی را دریافت می‌کند. علاوه بر این، در کشورهای توسعه‌یافته بانک‌ها، فروشگاه‌ها، مراکز تفریحی و... هم در اپلیکیشن‌های خود، بخشی جدا را برای معلولان قرار داده‌اند. البته در تهران نیز طی سال‌های اخیر اقدامات فراوانی مرتبط با معلولان صورت گرفته اما تا سرمنزل مقصود، هنوز راه زیادی مانده است؛ راهی که در آن، جدا از بحث‌های مناسب‌سازی معابر، از هوشمندسازی نیز نباید غفلت شود؛ چراکه هوشمندی، هم هزینه‌ها در اجرا را کاهش می‌دهد، هم سرعت را بالاتر می‌برد و هم ارائه خدمات را راحت‌تر می‌کند. جدا از اینها، بحث نظارت هم بیشتر از هر زمانی امکان‌پذیر خواهد شد.