کم‌آبی را باور کنیم

محمد بیاتی | روزنامه‌نگار

 آب در کشور ما ارزان است و همین موجب می‌شود انگیزه‌ای برای صرفه‌جویی در مصرف آن وجود نداشته باشد. طی سال‌های گذشته در مدیریت منابع آب کشور اشتباه‌هایی صورت گرفته است که اگر هر چه سریع‌تر فکری به حال آن نشود، با بحران روبه‌رو خواهیم شد.  بر اساس آمارها، در مقاطع مختلف، متوسط بارندگی در کشور حدود ۲۷۵ تا ۲۸۰ میلی‌متر است، اما در ۱۰ سال اخیر این میزان به ۲۱۰ میلی‌متر رسیده. همچنین ورودی آب به سدهای کشور در سال 95 تقریبا ۱۴ میلیارد متر مکعب بود که در سال 96 با 27 درصد کاهش به حدود ۱۰ میلیارد متر مکعب رسید. از سوی دیگر، ۳۵۵ دشت از 609 دشت کشور به دلیل افت سطح آب سفره‌های زیرزمینی، در برداشت آب ممنوعه اعلام شده‌اند. حدود ۴۵ درصد چاه‌های موجود در ایران غیرمجازند و وابستگی مصرف کشور به آب‌های سطحی و زیرزمینی هم به ترتیب ۴۵ و ۵۵ درصد تخمین زده می‌شود. ایران با مصرف بیش از ۸۰ درصد منابع آب تجدیدپذیر از خط قرمز جهانی عبور کرده است. با وجود خشکسالی اما وزارت نیرو برنامه‌ای برای جیره‌بندی آب ندارد. جدیدترین آمارهای وزارت نیرو نشان می‌دهد در فارس، خراسان‌جنوبی و اصفهان سفره‌های زیرزمینی آب تهی شده‌اند و ذخایر سدها هم ۲۵ تا ۵۰‌ درصد نسبت به سال گذشته کاهش نشان می‌دهد. با این‌که در برخی استان‌ها مثل البرز بارش‌ها نسبت به سال قبل افزایش یافته، اما منابع سفره‌های زیرزمینی همچنان کم‌آب است و بارش‌های موردی تنها سدها را، آن هم تا حدی پر می‌کند.  عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، گفته است اگر روند فعلی مصرف آب در کشاورزی ادامه داشته باشد، ظرف کمتر از ۲۵‌ سال، شرق و جنوب کشور کاملا خالی از سکنه خواهد شد. وی همچنین هشدار داده است اگر فکری برای بحران آب نکنیم ۲۵‌ سال دیگر، باید ۵۰‌ میلیون ایرانی از کشور مهاجرت کنند.  نکته پنهان مانده در بروز بحران این است که حتی اگر در سال‌های آینده میزان بارش افزایش یابد، باز از نظر منابع زیرزمینی با مشکل جدی مواجه خواهیم بود، زیرا به دلیل فرونشست دشت‌ها در نتیجه خشکسالی فضای ذخیره آب در سفره‌های زیرزمینی از میان رفته است و جایی برای انباشت آب نیست. از سوی دیگر به دلیل تغییر اقلیم، متوسط دمای سالانه بسیاری از شهرها در ۱۵ سال اخیر نسبت به متوسط بلندمدت حدود  ۶/۰  درجه سانتی‌گراد افزایش یافته است. همچنین میزان آب تجدیدپذیر در سال‌های اخیر نسبت به متوسط بلندمدت حدود ۳۲ درصد کاهش یافته که رقم چشمگیری است. وضع در برخی استان‌ها وخیم‌تر از دیگر نقاط است. در کرمان با 2/76 درصد کاهش بارندگی مواجهیم.  با این همه گویا هنوز برخی مسئولان برنامه‌ای برای مدیریت منابع آب ندارند. در این شرایط و با توجه به این‌که از موانع مهم مدیریت مصرف آب در کشور همخوانی نداشتن اسناد بالادستی مانند برنامه‌های جامع توسعه کشور با وضع موجود است، به نظر می‌رسد باید  در قوانین برنامه توسعه، بی‌آبی  به صورت جدی مطرح و راهکارهای موثری برای مقابله با این چالش اتخاذ شود.