پدیده بیکاران صاحب درآمد

 آمار‌ها نشان می‌دهد 11میلیون نفر از جمعیت تهران را افراد بالای 15سال تشکیل می‌دهند که می‌توانند از نظر اقتصادی فعال باشند.
از این میزان 4میلیون و 379هزار نفر شاغل هستند، یعنی از کل جمعیت بالای 15سال تهران 39.7درصد شاغل هستند و بقیه این افراد را محصلان، افراد خانه‌دار، بیکاران و افرادی که شغل ثابت ندارند، اما درآمد دارند تشکیل می‌دهند. نکته حائز اهمیت این است که یک‌میلیون و 145هزار نفر از شهروندان تهران که 10درصد از جمعیت بالای 15سال تهران را تشکیل می‌دهند، بدون اینکه شغلی داشته باشند برای خود درآمد ایجاد می‌کنند. جمعیت این افراد نسبت به سال‌های قبل افزایش یافته است. در سال1399 جمعیت چنین افرادی نسبت به سال98 بیش از 84هزار نفر یعنی رقمی معادل 8درصد افزایش یافته است. به‌نظر می‌رسد این افراد درآمد خود را از محل واسطه‌گری در بازارهای مختلف ازجمله طلا، ارز، سهام، مسکن، خودرو یا فعالیت در سایر بازارها و همچنین اموری نظیر کارچاق‌کنی به‌دست می‌آورند.
طبق آمارهای رسمی در میان جمعیت بزرگسال تهران 3میلیون و 874هزار نفر، عمدتا زنان، به شغل خانه‌داری اشتغال دارند و یک‌میلیون و 39هزار نفر هم مشغول تحصیل هستند؛ یعنی 35.2درصد از جمیعت بالای 15سال تهران را عمدتا زنان خانه‌دار و 9.5درصد را محصلان تشکیل می‌دهند.

تغییر چهره اقتصاد تهران
استان تهران که پیش از این به‌عنوان صنعتی‌ترین استان ایران شناخته می‌شد، حالا از نظر اقتصادی تغییر ماهیت داده و فعالیت‌هایش مانند اغلب شهر‌های بزرگ جهان به سمت تولید خدمات تغییر جهت داده است. مطابق آمارهای موجود 80درصد از بار ارائه خدمات در حوزه اطلاعات و ارتباطات و 65درصد خدمات مالی و بیمه در کل کشور برعهده استان تهران است.
به گزارش همشهری، استان تهران در طول دهه‌های گذشته رکن اقتصاد ایران بوده و هنوز هم با 14میلیون نفر جمعیت، مهم‌ترین استان اقتصادی ایران محسوب می‌شود که سهم زیادی در تولید و اشتغال بر عهده دارد؛ با این حال آمارهای جدید نشان می‌دهد اقتصاد تهران در حال پوست‌اندازی است و برخلاف چند دهه گذشته که عمدتا به‌عنوان یک استان صنعتی شناخته می‌شد مانند بسیاری از شهرهای بزرگ جهان ازجمله کشورهای توسعه‌یافته، به سمت فعالیت‌های خدماتی پیش رفته است.
طبق آمارهای موجود، تولید ناخالص داخلی استان تهران در دهه90 با رشد قابل‌ملاحظه‌ای همراه بوده و تقریبا 8برابر شده و به 176هزار میلیارد تومان رسیده است. هم‌اکنون سهم استان تهران از تولید ناخالص داخلی ایران 22.4درصد است. این آمار‌ها نشان می‌دهد استان تهران نقش تعیین‌کننده‌ای در اقتصاد ایران دارد؛ با این حال بررسی‌های آماری نشان می‌دهد فضای اقتصادی تهران در حال تغییر است و این احتمال وجود دارد که اثر این تغییرات در سال‌های آینده به سایر استان‌ها هم سرایت کند. آنچه به تغییر ماهیت اقتصاد استان تهران منجر شده گذر به اقتصاد خدماتی است که در دنیای مدرن تأکید زیادی بر آن می‌شود.

تهران؛ یک شهر خدماتی
آنطور که گزارش اتاق بازرگانی تهران، برگرفته از اطلاعات مرکز آمار نشان می‌دهد؛ 72درصد از تولیدات استان تهران ناشی از انجام فعالیت‌های خدماتی است و سهم بخش‌های صنعت، معدن و کشاورزی نسبت به سال‌های گذشته به‌طور محسوسی کاهش یافته است. علت تغییر جهت اقتصاد استان تهران به سمت ارائه خدمات این است که تعداد ساختمان‌های مناطق شهری استان نسبت به سایر استان‌ها بیشتر است و به تبع آن سهم ارائه خدمات مربوط به املاک و مستغلات هم نسبت به سایر شهر‌ها بالاتر است. همچنین سهم ارائه خدمات در حوزه خرده‌فروشی و عمده‌فروشی با توجه به حضور اصناف گوناگون در این استان نسبت به سایر استان‌ها بیشتر است.
علت دیگر این است که تهران پایتخت ایران است و در نتیجه تمرکز ارائه خدمات بخش عمومی در این استان نسبت به سایر مناطق بالاتر است. این مجموعه عوامل موجب شده گروه خدمات، با اختلاف قابل توجهی نسبت به سایر فعالیت‌ها بیشترین ارزش افزوده را در استان تهران ایجاد کند. در واقع بخش عمده اشتغال در تهران شامل ارائه خدمات در بخش‌های مختلف است. اما این خدمات شامل چه مواردی است و تهرانی‌ها مشغول ارائه چه خدماتی به کشور هستند.

تهرانی‌ها مشغول چه کاری هستند
داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد بخش عمده خدماتی که تهرانی‌ها به جامعه ایران ارائه می‌کنند، در حوزه اطلاعات و ارتباطات، فعالیت‌های مالی و بیمه، املاک و مستغلات و فعالیت‌های حرفه‌ای، علمی و فنی متمرکز است.
طبق آمارهای رسمی، 79درصد از کل ارزش افزوده در حوزه اطلاعات و ارتباطات و 65درصد از ارزش افزوده فعالیت‌های مالی و بیمه در استان تهران تولید می‌شود. بعد از آن 44درصد فعالیت‌های حرفه‌ای، علمی و فنی را تهرانی‌ها انجام می‌دهند. استان تهران همچنین به‌دلیل گسترده‌تر بودن فضای شهری و تعداد زیان ساختمان‌هایش سهم 44درصدی از ارائه خدمات در بخش املاک و مستغلات کشور دارد.
کمترین سهم استان تهران مربوط به استخراج معدن با سهم 0.7درصد و بخش کشاورزی با سهم 4.4درصدی از کل ارزش افزوده بخش‌های مرتبط در کشور است؛ با این حال پارسال نقش فعالیت‌های مربوط به تامین برق و گاز استان تهران برجسته‌تر شده و سهم آن از کل ارزش افزوده کشور 9.4واحد درصد در مقایسه با ابتدای دهه1390 افزایش یافته است.

مکث
روند تولید در استان تهران
در 8سال نخست دهه90 روند عمومی تولید ناخالص داخلی واقعی استان تهران با روند کل کشور مشابه و از روند عمومی افزایشی برخوردار بود اما با تشدید تحریم‌ها در سال1397 و همراه‌شدن آن با همه‌گیری کرونا در 2سال اخیر، روند تولید در کشور مختل شد و بر فعالیت‌های اقتصادی استان تهران نیز تأثیر گذاشت و موجب شد روند تولید در استان تهران در سال گذشته با نزول مواجه شود؛ به‌طوری که تولید ناخالص داخلی واقعی استان تهران در سال قبل به 176هزار میلیارد تومان رسید که تقریبا معادل مقدار تولید در سال1396 است. روند عمومی رشد واقعی تولید ناخالص داخلی استان تهران در طول دهه1390، مثبت بوده و میانگین رشد سالانه این استان در این دهه 2.3درصد است. این رقم از متوسط رشد سالانه تولید ناخالص داخلی کل کشور بالاتر است. ضمن اینکه ماندگاری دوره رکود در استان در مقایسه با کل کشور، کوتاه‌تر است. ارزش افزوده فعالیت‌های اقتصادی استان تهران از سال 1396 تا 1398، با سرعت بیشتری نسبت به متوسط ارزش افزوده فعالیت‌های اقتصادی کل کشور رشد کرده اما در سال1399 رشد اقتصادی استان تهران منفی 0.03درصد بوده؛ در حالی ‌که رشد اقتصادی کل کشور یک‌درصد بوده است. مطابق آمار‌ها انتظار می‌رود رشد اقتصادی استان تهران در سال آینده به 7.6درصد برسد.