خانه رحیم‌خان در معرض تخریب

ستاره حجتی | سرخنکلاته ـ خبرنگار:‌

انتشار خبری در یکی از خبرگزاری‌های داخلی مبنی بر فروریختن خانه تاریخی رحیم‌خان مقصودلو در شهر سرخنکلاته گلستان توجه همه را به خانه‌های تاریخی در محدوده یکی از محله‌های این شهر جلب کرد. خانه‌هایی که یکی از آنها سال گذشته به ثبت ملی هم رسیده بود. 
خبر از فروریختن این خانه حکایت می‌کرد اما در بازدید همشهری مشخص شد که این خانه هنوز سرپاست و فقط بخشی از پوشش بام این عمارت در ضلع شرقی کوشک در وسط صحن خانه فروریخته است. با این همه، بحرانی بودن شرایط این خانه آشکار است. 

علاوه بر انبوهی از علف‌های خودرو و گیاهان که در صحن خانه روییده‌اند، هر 2 ساختمان اصلی و کوشک در بخش سازه‌ای بنا آسیب جدی دیده‌اند. ترک‌های عمومی که از پی شروع شده و به سمت سقف در حرکت است، جدا شدن بخشی از درها و پنجر‌ها و ریزش بخشی از تالار عمارت کلاه‌فرنگی و احتمال سقوط سقف بخشی از آسیب‌های این بناست. 


اعتبارات مرمت خانه رحیم‌خان کافی نیست

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گلستان در مورد وضعیت بحرانی این خانه به همشهری می‌گوید: باید در اعتبارات سال گذشته برای این خانه اعتباراتی در نظر گرفته می‌شد اما متأسفانه محقق نشد. کاری که توانستیم برای این خانه انجام دهیم تأمین اعتباری نزدیک به 20 میلیون تومان بود در حالی که این خانه اکنون برای انجام مرمت اضطراری و نجات‌بخشی به رقمی حدود 200 میلیون تومان نیاز دارد اما این عدد در حال حاضر قابل تخصیص نیست. 

«جاوید ایمانیان» در مورد اینکه آیا مجموعه خانه‌های تاریخی که در مجاروت خانه رحیم‌خان مقصودلو قرار دارند، قرار است ثبت شوند و یا اداره کل میراث فرهنگی برنامه ویژه‌ای برای آنها دارد پاسخ منفی می‌دهد و می‌گوید: تعداد خانه‌های آن محوطه تاریخی از انگشتان یک دست تجاوز نمی‌کند.

بنابراین به عنوان بافت تاریخی در نظر گرفته نمی‌شوند اما همه آن خانه‌ها می‌توانند مستند‌سازی شوند، چراکه خانه‌های ارزشمندی‌اند. نکته بسیار مهم این است که همه این خانه‌ها مالک خصوص دارند و در گذشته محل زندگی خانواده بزرگ مقصودلو در آن منطقه بوده‌اند. بنابراین یکی از گزینه‌های میراث فرهنگی استفاده از توان خود ورثه است. 


آینده نامعلوم خانه

با وجود اینکه ایمانیان بر استفاده از توان ورثه تأکید می‌کند اما به نظر اقدام مؤثری از سوی این اداره کل در این خصوص انجام نشده است. کارشناسان مرمت بافت بر این اعتقادند که اگر برای خانه رحیم‌خان مقصودلو و خانه‌های اطراف آن اقدام عاجلی نشود، این خانه و خانه‌های اطراف به زودی فرومی‌ریزند. 

«زینب کریمی» کارشناس مرمت و احیای بافت‌های تاریخی به همشهری می‌گوید: خانه رحیم‌خان نیازمند مرمت اضطراری و نجات فوری است. این خانه مالک خصوصی دارد و به گفته اهالی محله ورثه آن نیز در گرگان یعنی در دسترس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هستند. بنابراین انتظار می‌رود که معاونت میراث تا به امروز با مالکان برای مرمت و نگهداری آن رایزنی‌هایی انجام می‌داد. از سوی دیگر این خانه در مکان‌های مشرف به گذرها دارای یک در ورودی و در سایر نقاط فنس‌کشی شده است. هر 2 عمارت اصلی و کلاه‌فرنگی در وسط صحن خانه قرار دارند، یعنی نمای خارجی مشرف به کوچه ندارند و از نظر شهرداری خطر فروریختن این بنا برای شهروندان وجود ندارد. اینکه شهرداری سرخنکلاته در نگهدری این بنا مشارکت نمی‌کند چندان عجیب نیست، چراکه گمان می‌رود میراث فرهنگی هم به عنوان متولی اصلی درخواستی از شهرداری نداشته است. 


میراث با مالک رایزنی نکرده است

کریمی ادامه می‌دهد: موضوع مهم دیگری که انتظار می‌رفت میراث فرهنگی در زمینه آن اقدام کند، تدوین طرحی مشارکتی یا برگزاری نشست و گفت‌وگو با مالک بنا بود. مالک می‌تواند در بسیاری از موارد از حقوق مالکیت خود در این بنا استفاده کند اما میراث فرهنگی هم باید با استفاده از اختیاراتی که قانونگذار به او داده است، ضوابط حفظ و نگهداری از یک اثر ملی را برای مالک تبیین می‌کرد ولی به نظر این اتفاق هم رخ نداده است. 
او می‌گوید: این بنای تاریخی ثبت‌شده و مجموعه خانه‌هایی که در اطراف آن هستند برای شهر کوچک سرخنکلاته مانند یک گنجینه‌اند. انتظار می‌رود شهروندان، مدیران شهری و میراث فرهنگی در حفظ و استفاده بهینه از این دارایی کوشا‌‎تر باشند. به ویژه میراث فرهنگی که متولی مستقیم حراست از این خانه‌هاست. 


ویژگی‌های عمارت رحیم‌خان

عمارت رحیم‌خان مقصودلو 3 اتاق نسبتا بزرگ دارد. سطح اتاق‌ها و سکو حدود ۲ متر از زمین بالاتر است. تمام دیوارها با استفاده از آجر پخته و ساروج ساخته شده است. از همه اتاق‌ها در سال‌های فعال بودن بنا استفاده می‌شده است اما جایی به‌عنوان آشپزخانه، حمام و انبار در این عمارت وجود ندارد. یکی از اتاق‌ها که محل زندگی رحیم‌خان است 8 در کوچک و بدون پنجره دارد که به آن هشتی می‌گویند. 
جنس درها از چوب سرخدار است که در اصطلاح به آن چوب آهن می‌گویند. مردم محلی اعتقاد دارند که این چوب هرچه بیشتر رطوبت ببیند محکم‌تر می‌شود. 
جلو تمام اتاق‌ها یک سکوی بلند تقریبا 2 متری قرار دارد که برخلاف خانه‌های کومه‌ای همسطح اتاق‌هاست. 
روبه‌روی ساختمان اصلی یا همان اندرونی رحیم‌خان مقصودلو یک بنای بسیار زیبا و دیدنی قرار دارد که در اصطلاح محلی به آن تالار کلاه‌فرنگی می‌گویند. این بنا که دارای 2 طبقه و یک زیرزمین است در بخش‌هایی از پوشش بام آسیب دیده و در حال ریزش است.