انرژی
تهاتر یا رفع تحریم؛ کدام سناریو محقق می‌شود؟
چشم‌انداز 10ساله صنعت نفت و گاز ایران
همشهری گزارش مؤسسه بین‌المللی فیچ درباره آینده صنعت نفت ایران را تحلیل می‌کند
همزمان با شکل‌گیری انتظارات برای شروع دوباره مذاکرات هسته‌ای، دولت در عین حال که به رفع گره تحریم‌ها در مسیر تولید و صادرات گاز امیدوار است، همزمان برنامه‌ای جایگزین را برای روزهای سخت‌تر طراحی کرده و مصمم است طرح تهاتر نفت را به اجرا گذارد. محسن رضایی، معاون اقتصادی رئیس‌جمهوری به‌تازگی در بخشنامه‌ای مجوز تهاتر نفت در برابر کالاها را صادر کرد و قرار است این کار با محوریت وزارت نفت انجام شود. درحالی‌که جواد اوجی، وزیر نفت از تهاتر نفت برای اجرای قراردادهای نفت و گاز خبر داده، براساس آخرین خبرها، پرونده برخی پروژه‌های اکتشاف و تکمیل میادین نفتی در اختیار کمیته‌ای ویژه در وزارت نفت قرار گرفته تا در چارچوب پروژه‌های تهاتری اولویت‌بندی شوند. هر چند هنوز وزارت نفت اعضای کمیته تهاتر را اعلام نکرده اما وزیر نفت در هفته گذشته در حاشیه نشست کمیسیون صنایع و معادن مجلس به شکل تلویحی این خبر را تأیید کرده و گفت: به‌زودی خبرهای خوبی در زمینه تنوع قراردادهای نفت خام و میعانات گازی و تهاتر نفتی اعلام می‌شود.
چالش‌های صنعت نفت ایران
به گزارش همشهری، هر چند صنعت نفت و گاز ایران، تحت تأثیر تحریم‌های ثانویه آمریکا و البته همه‌گیری کرونا با افت تقاضا مواجه است اما پیشبینی می‌شود با کاهش تنش در فضای سیاست خارجی این شرایط تغییر کند و تقاضا برای نفت و گاز ایران در یک افق 10ساله تا سال2030 افزایش یابد. چنان‌که مؤسسه بین‌المللی فیچ در ارزیابی چشم‌انداز آینده صنعت نفت و گاز ایران می‌گوید: هرچند ذخایر عظیم نفت و گاز، هزینه اندک استخراج و موقعیت جغرافیای استراتژیک ایران یک نقطه قوت به شمار می‌رود اما تحریم‌های بین‌المللی، نبود دسترسی به نظام بانکی مبتنی‌بر دلار، فقدان سرمایه‌گذاری کافی و فقدان دانش فنی پیشرفته یک نقطه ضعف به‌حساب می‌آید؛ درحالی‌که فرصت‌های مهمی ازجمله طرح‌های متعدد نفت و گاز، امکان افزایش تولید، پتانسیل بالای رشد در بخش تولید گاز مایع و محصولات پتروشیمی و سرمایه‌گذاری در بخش پالایشگاهی پیش‌روی ایران قرار دارد که با لغو تحریم‌ها زمینه شکوفایی صنعت نفت و گاز ایران را هموار می‌سازد. برآورد این نهاد بین‌المللی نشان می‌دهد احتمال شکست در توافق هسته‌ای در کنار جذاب نبودن قراردادهای نفتی و ظرفیت محدود سرمایه‌گذاری شرکت ملی نفت به‌دلیل فشار مالی و چالش در یافتن بازارهای صادراتی جدید یک تهدید خواهد بود.
آمار فیچ چه می‌گوید
در گزارش مؤسسه بین‌المللی فیچ آمده است: ایران دارای بیش از 180میدان کشف‌شده نفتی است که نیمی از آنها توسعه یافته است. ایران با در اختیار داشتن 163.1میلیارد بشکه نفت پس از کانادا، ونزوئلا و عربستان‌سعودی دارای چهارمین ذخایر قابل استخراج نفت در دنیاست. افزون بر این حجم منابع گاز طبیعی ایران 33.5تریلیون مترمکعب برآورد شده که پس از کانادا و روسیه در رتبه سوم جهان قرار دارد. پیشبینی می‌شود در سال2021 تولید نفت خام و میعانات گازی ایران با رشد 3.9درصدی نسبت به سال قبل مواجه شود که بخش عمده آن به تقاضای نفت‌خام چین مربوط می‌شود و انتظار می‌رود این رشد در سال آینده میلادی به 4.9درصد برسد. اما تولید نفت با نرخ کم استخراج باعث افت تولید می‌شود که نتیجه مدیریت مخازن نفتی، فقدان زیرساخت‌های کافی و دسترسی محدود به فناوری خارجی است. از سوی دیگر به‌دلیل افت صادرات و همچنین نوسان قیمت نفت ایران به‌دلیل تحریم‌ها، کرونا و توانایی محدود شرکت ملی نفت ایران برای سرمایه‌گذاری و تکیه صرف روی پیمانکاران داخلی در کنار احتمال به تعویق افتادن توافق هسته‌ای تا پایان سال2022 و حتی 2023، انتظار می‌رود بخش عمده صادرات نفت ایران در سال‌های 2023 به بعد رخ دهد.
افق صادرات گاز و فرآورده‌ها
یکی از مزیت‌های مهم اقتصاد ایران، به حضور در بازار جهانی گاز و فرآورده‌های نفتی و پالایشی برمی‌گردد. مؤسسه فیچ پیشبینی می‌کند تولید گاز طبیعی در ایران در سال2021 رشدی 5درصدی داشته باشد و هرچند وجود منابع عظیم گاز، زمینه پیش‌بینی‌های خوش‌بینانه را تقویت می‌کند اما رشد بلندمدت تولید گاز ایران به میزان کسب سود سرمایه‌گذاران خارجی و ایجاد منابع جدید تقاضا و همچنین بهبود زیرساخت‌های صادراتی بستگی دارد. افزون بر اینکه راه‌اندازی فازهای جدید پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس کیفیت و سطح دسترسی ایران به انواع سوخت‌ها را بهتر می‌سازد اما پیشبینی می‌شود به‌رغم کاهش 8درصدی تولید بخش پالایشی در سال2021، میزان سوخت پالایش‌شده نسبت به سال قبل 7درصد رشد کند.
طبق این گزارش ایران تصمیم دارد تا صادرات گاز خود را تا مارس2022 به 16میلیارد مترمکعب برساند و انتظار می‌رود تا آغاز به کار فازهای جدید میدان گازی پارس‌جنوبی در فاصله سال‌های 2018 تا 2020میلادی، ظرفیت صادرات گاز ایران بیشتر شود. هم‌اکنون عراق، ترکیه و به میزان کمتر افغانستان مهم‌ترین واردکننده گاز از ایران هستند اما لازمه افزایش صادرات گاز، افزایش حجم تولید، توسعه زیرساخت‌ها ازجمله خطوط لوله گاز خواهد بود و یافتن مقاصد تازه صادراتی هم بستگی به حداکثرسازی بهره‌وری در ظرفیت‌های جدید تولیدی دارد. در این صورت انتظار می‌رود ایران به یک صادرکننده مهم گاز مایع در منطقه تبدیل شود مشروط به اینکه به بازارهای عمده مصرف گاز راه پیدا کند.
البته این یک روی سکه است و به‌رغم امتیاز بالای ایران به منابع قابل توجه نفت و گاز، ریسک سرمایه‌گذاری همچنان بالاست و رتبه ایران در بین 12کشور منطقه پنجم و در میان 72کشور دنیا هم بیستم است. در بخش پایین‌دستی صنایع نفت و گاز اما ایران با چالش دولتی، اعطای یارانه سنگین سوخت و بی‌ثباتی سیاستی مواجه است و در شاخص ریسک بازده بخش پایین‌دستی ایران در منطقه در رتبه دوم و در بین کشورهای منتخب دنیا در رتبه هفتم جای دارد.
مسیر دشوار فروش نفت
مؤسسه فیچ می‌گوید: پیشبینی مثبت از به نتیجه رسیدن توافق هسته‌ای، انتظار احیای صادرات نفت خام ایران را تقویت می‌کند. براساس داده‌های شرکت رهگیری نفتکش‌های بلومبرگ، میزان صادرات نفت ایران از سال2018 تا پایان سال2019 کاهشی بوده و شیوه کرونا هم بر وخامت وضع افزوده، اما در پی پیروزی بایدن در انتخابات آمریکا اکثر مراکز ردیابی نفتکش‌ها، گزارش داده‌اند که صادرات نفت ایران رشد کرده و پیشبینی می‌شود صادرات نفت در سال‌های 2021 تا 2023 به‌صورت تدریجی بیشتر هم بشود اما رشد بلندمدت صادرات نفت ایران به‌دلیل مشارکت نداشتن سرمایه‌گذاران خارجی و افزایش تقاضای داخلی محدود خواهد بود.
چشم‌انداز روشن و بیم و امیدها
مؤسسه فیچ همچنین می‌گوید: چشم‌انداز بخش نفت ایران در دوره ریاست‌جمهوری بایدن در آمریکا به‌صورت چشمگیری روشن است زیرا او می‌خواهد آمریکا به توافق هسته‌ای با ایران بازگردد و همین مسئله مسیر را برای رفع تدریجی تحریم‌های ثانویه و بازیابی 2میلیون بشکه در روز هموار می‌سازد اما چشم‌انداز بلندمدت تولید نفت ایران به‌دلیل ریسک بالای سرمایه‌گذاری در ایران و محدودیت‌های مالی شرکت ملی نفت ایران بدون تغییر می‌ماند و شاهد فضای محدودی برای رشد خواهیم بود. از سوی دیگر تولید گاز ایران به دلیل شمار زیاد میدان‌های در حال توسعه شامل فاز11 پارس‌جنوبی، بلال، فرزاد و کیش همچنان افزایش می‌یابد. برآورد می‌شود تولید نفت ایران و عرضه آن در بازارهای جهانی طی سال آینده میلادی به 6درصد برسد اما برای سال2023 این رشد 40درصد خواهد بود.
در همینه زمینه :
