چالش‌های پساعالم‌گیری

هدا عربشاهی - روزنامه‌نگار

همه‌گیری‌شناسان مدت‌هاست که گزینه محوشدن کامل ویروس کرونا یا ریشه‌کنی قطعی آن را از چشم‌انداز آینده جهان حذف کرده‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند که این ویروس در اثر ایمنی گله‌ای ناشی ‌از واکسیناسیون عمومی جامعه جهانی درنهایت می‌تواند به حالت پایدار بومی‌شدن (اندمیک) برسد و همانند ویروس سرماخوردگی بین مردم به بقا ادامه دهد. بومی‌شدن و ایجاد سطح خفیف کووید-19به این معنی است که این بیماری می‌تواند از وضعیت عالم‌گیری خارج شود و مردم به زندگی عادی بازگردند؛ اتفاقی که بنابر پیش‌بینی آلبرت بورلا، مدیرعامل شرکت داروسازی فایزر می‌تواند تا پایان سال 2022 و به‌گفته پروفسور ژان‌فرانسوا دلفرایسی، مشاور دولت فرانسه تاسال 2022یا حتی 2023رخ دهد. اما بازگشتن به زندگی عادی با چه چالش‌هایی همراه خواهد بود و جوامع بشر با چه تغییراتی مواجه خواهند شد؟

گزارش سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد که تا پایان‌ماه سپتامبر حدود 6.5میلیارد دوز واکسن ضدکووید در سراسر جهان تزریق شده و تقریبا یک‌سوم جمعیت کل دنیا به‌طور کامل واکسینه‌ شده‌اند. باوجوداین، نابرابری واکسن همچنان ادامه دارد به‌طوری‌که کشورهای با درآمد بالا و متوسط 75درصد از کل واکسن‌های تولید‌شده را استفاده کرده‌اند و فقط کمتر از نیمی از یک‌درصد دوزها به کشورهای کم‌درآمد رسیده است، برای‌مثال، در آفریقا کمتر از 5درصد مردم به‌طور‌کامل واکسینه شده‌اند. این‌درحالی‌است که هدف سازمان جهانی بهداشت برای رسیدن به وضعیت بومی‌شدن و بازگشت به زندگی عادی، واکسینه‌شدن 40درصد از مردم دنیا تا پایان سال  2021و 70درصد جمعیت جهان تا نیمه‌نخست سال 2022است.

  چالش‌های پساعالم‌گیری
به‌هررو، با این چشم‌انداز امیدبخش که تا پایان سال 2022جهان می‌تواند به روال عادی خودش بازگردد، این سؤال مطرح می‌شود که این عالم‌گیری چگونه جوامع ما را دگرگون می‌کند؟ برای پاسخ به این پرسش، طبیعی است که فکر کنیم هیچ جامعه‌ای از گزند آسیب‌های عالم‌گیری کووید-19در امان باقی نخواهد ماند. باوجوداین، نگاهی سریع به عالم‌گیری‌های قرن‌بیستم نشان می‌دهد که این‌دست پیش‌بینی‌های منفی اغلب بسیار اغراق‌آمیز است. هرچند عالم‌گیری‌های قبلی به تغییر در معماری و شهرسازی و افزایش سلامت عمومی منجر شد اما تأثیرات روانی و اجتماعی آنفلوآنزای اسپانیایی که به‌عنوان بدترین عالم‌گیری قرن بیستم شناخته می‌شود، بعدها کمتر از آنچه پیش‌بینی می‌شد به شکل جدی درآمد. زیگموند فروید، روانشناس اتریشی، از آنفلوآنزای اسپانیایی با اصطلاح «موضوع فرعی» (Nebenschauplatz) یاد می‌کند؛ یعنی اتفاقی حاشیه‌ای که در زندگی‌اش رخ داده بود. بیشتر مردم جهان، عالم‌گیری‌های بعد از آنفلوآنزای اسپانیایی را که در سال‌های 1957، 1968و حتی 2009رخ دادند، به یاد نمی‌آورند. همچنین نتایج پژوهش اخیر نشان می‌دهد که باوجود آسیب‌های جدی روانی کنونی، با روند روبه‌رشد واکسیناسیون بسیاری از این آسیب‌ها کاهش یافته است. مجله Greater Good زیرنظر دانشگاه کالیفرنیا در برکلی با انجام گفت‌وگوهایی با دانشمندان و آینده‌پژوهان اثرات مثبت و منفی تغییرات اجتماعی و روانشناختی را که ممکن است پس‌از عالم‌گیری رخ دهد، بررسی کرده و به فرصت‌های مثبت و خطرات پیش‌رو در دوران پساکووید رسیده است.

 فرصت‌های مثبت
اتحاد و همبستگی: بیشتر کارشناسان در این مطالعه پیش‌بینی کرده‌اند که مبارزات و تجربیات مشترکی که ما به‌دلیل عالم‌گیری با آنها روبه‌رو هستیم می‌تواند همبستگی را تقویت و ما را هم در جوامع و هم در سطح جهانی به یکدیگر نزدیک کند و فرصتی باشد تا بیشتر از قبل به حمایت و کمک به یکدیگر متعهد بمانیم. مونیکا آردلت، جامعه‌شناس دانشگاه فلوریدا، به این احتمال اشاره می‌کند که «متوجه می‌شویم که این نوع رویدادهای جهانی فقط درصورتی حل می‌شوند که ما به‌عنوان یک جامعه جهانی کنار هم کار کنیم. هویت‌های اجتماعی- ازجمله عضویت در گروه‌ها یا اتحادهایی که در واکنش به رویدادهای مهمی چون عالم‌گیری‌ها یا بلایای طبیعی شکل می‌گیرند- در تقویت اقدامات جمعی نقش مهمی ایفا می‌کنند. تجربه مشترک عالم‌گیری می‌تواند به پرورش یک هویت جهانی و فراگیر کمک کند و همبستگی بین‌المللی را ارتقا دهد.»

 تغییرات ساختاری و سیاسی
 عالم‌گیری از آغاز شیوع کووید-19تاکنون نابرابری‌ها و بی‌عدالتی‌های بسیاری را هم در سطح اقتصادی و هم در سطح سیاسی فاش کرده است. آناند منون، عضو انستیتوی سلطنتی بریتانیا در امور بین‌الملل می‌گوید: «این عالم‌گیری ممکن است به افزایش آگاهی نسبت به نابرابری اقتصادی در کشورهای مختلف منجر شود و این مسئله می‌تواند به توجه عمومی و سیاسی بیشتر به نابرابری بینجامد». آیسه اوسکو، روانشناس فرهنگی از دانشگاه کنت انگلستان در این‌خصوص می‌گوید: «آگاهی از این نابرابری ما را ترغیب می‌کند تا مبارزه قوی‌تری را دربرابر توزیع ناعادلانه منابع و حقوق نه‌فقط در محل زندگی خودمان که بسیار بیشتر در سطح جهانی آغاز کنیم».

 تجدید روابط اجتماعی
 شایع‌ترین نتیجه مثبت بازگشت به زندگی عادی پساعالم‌گیری این است که می‌توانیم شاهد افزایش آگاهی درباره اهمیت ارتباطات اجتماعی باشیم. این عالم‌گیری توانایی ما را در برقراری ارتباط رودررو با دوستان و خانواده محدود کرد و نشان داد بعضی از اعضای خانواده و همسایگان ما چقدر آسیب‌پذیر هستند. داچر کلتنر، استاد دانشگاه کالیفرنیا در برکلی می‌گوید: «عالم‌گیری ممکن است به ما بیاموزد که بهترین روابط ما چقدر مقدس‌ هستند و درنتیجه، قدر و ارزش این روابط در جهان پساعالم‌گیری بسیار بیشتر خواهد شد». داگلاس کنریک، رئیس سابق انجمن تکامل و رفتار انسانی آمریکا هم با پیش‌بینی اینکه «روابط خانوادگی مستحکم‌تر، مثبت‌ترین نتیجه این عالم‌گیری خواهد بود» با این نظر موافق است.

 اثرات منفی و خطرات پساعالم‌گیری
فرصت‌های مثبتی که این کارشناسان از چشم‌انداز پیش‌روی پس‌از عالم‌گیری به تصویر کشیده‌اند، فقط یک روی سکه است و روی دیگر آن خطراتی است که می‌تواند جوامع را تهدید کند. بی‌شک تا زمانی‌که به زندگی عادی بازنگردیم، نمی‌توانیم مشخص کنیم که دقیقا با چه موقعیتی روبه‌رو خواهیم شد. اما نکته‌ای که نباید از یاد برد این است که انسان خردمند درطول 100هزار سال تکامل آموخته است که چگونه بحران‌ها را پشت‌سر بگذارد و به‌صورت جمعی به بقا ادامه دهد.

 افزایش تعصب و نژادپرستی
یکی از معضلاتی که ممکن است جوامع را با خطر جدی مواجه کند این است که عالم‌گیری باعث شده بسیاری از مردم فقط بر گروه‌های نزدیک به‌خودشان تمرکز کنند و افراد خارج از محافلشان را نادیده بگیرند. اینچئول چوی، استاد روانشناسی فرهنگی از دانشگاه ملی سئول می‌گوید که نگرانی اصلی او این است که کلیشه‌ها‌ و پیش‌داوری‌هایی علیه سایرگروه‌ها به‌وجود بیاید. لیزا فلدمن بارت، عضو آکادمی علوم و هنرهای آمریکا و انجمن سلطنتی کانادا هم با این عقیده موافق است و خاطرنشان می‌کند که عالم‌گیری‌های گذشته نشان داد‌ه‌اند که مردم بیشتر از قبل در باورهای درون‌گروهی غرق شده‌اند.

 ناآرامی سیاسی
بسیاری از کارشناسان معتقدند که تمرکز بیشتر روی گروه‌های خاص می‌تواند شکاف‌های سیاسی موجود را تشدید کند. رئیس سابق انجمن فلسفه و روانشناسی پل‌بلوم درباره افزایش بی‌اعتنایی به کشورها به دیگر می‌گوید: «در آینده ممکن است کشورها یکدیگر را متهم ‌کنند که به‌اندازه کافی حاضر به همکاری در رفع چالش‌های سیاسی نیستند». دیلیپ ژسته، رئیس سابق انجمن روانپزشکان آمریکا هم می‌گوید: « قطب‌بندی سیاسی‌ای که ما امروز در ایالات‌متحده و جهان مشاهده می‌کنیم، ممکن است افزایش یابد».