اردبیل روی خط قرمز کم‌آبی

پوپک قاسمی | اردبیل- خبرنگار: 
  
دشت اردبیل از نظر منابع آبی در وضعیت نامطلوبی قرار گرفته است و آمار و ارقام اعلام شده نشان از چالشی غیرقابل تصور در آینده نه چندان دور دارد. علاوه بر تهدید زیست‌محیطی، فرونشست زمین نیز در کمین دشت اردبیل است.
خشکسالی‌، مصرف آب در کشاورزی با روش سنتی و راندمان پایین و برداشت بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی دلایل اصلی این وضعیت بغرنج در دشت اردبیل محسوب می‌شوند. در چنین شرایطی مدیریت درست منابع آبی و مطالعات کشاورزی می‌تواند تا حدودی سرعت وقوع این پدیده را کاهش دهد. در این راستا وزارت نیرو 15 طرح را برای احیا منابع آبی در 20 سال آینده مصوب کرده است.


مصرف ذخایر آبی 5سال آینده

مدیرعامل آب منطقه‌ای استان با اشاره به کسری شدید منابع آب زیرزمینی در منطقه می‌گوید: ذخایر آب 5 سال آینده دشت اردبیل مصرف شده است و این رقم به این معنی است که اگر هم‌اکنون به مدت 5 سال آب مصرف نکنیم، منابع آبی به وضعیت اولیه می‌رسد.
اصغر سلیمان‌زاده با بیان اینکه در دشت اردبیل با ۶۳۲ میلیون مترمکعب کسری منابع زیرزمینی آب مواجهیم، می‌افزاید: این وضعیت دشت اردبیل را در آستانه فرونشست قرار داده و این دشت یکی از ۳۵۵ دشت ممنوعه کشور است.
وی با بیان اینکه عوامل متعددی می‌تواند سبب بحران آب در دشت اردبیل شود، عنوان می‌کند: عامل اول کاهش محسوس بارش‌ها در سال‌های اخیر بوده است. عامل دوم می‌تواند برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و عامل سوم نیز حفر چاه‌های غیرمجاز و برداشت‌های اضافه از این چاه‌ها به منظور مصرف در کشاورزی باشد که در همین زمینه نیاز است هشدار جدی به کشاورزان داده شود.


اقداماتی برای احیای دشت اردبیل

سلیمان‌زاده احیای فوری دشت اردبیل را ضروری اعلام می‌کند و می‌گوید: راه‌اندازی دبیرخانه صیانت از منابع آب کشور می‌تواند در استان ثمرات مطلوبی به دنبال داشته باشد. صیانت از منابع آب در 4 کارگروه با 3 رویکرد اجتماعی، قضایی و فرهنگی دنبال می‌شود. وی با بیان اینکه اکنون 5 درصد آب در بخش آشامیدنی و 3 درصد در بخش صنعت استفاده می‌شود، تصریح می‌کند: 92 درصد آب‌های موجود در کشاورزی مصرف می‌شود. اگر کشاورزان مصرف درست را بیاموزند، بسیاری از مشکلات کنونی در حوزه آب رفع می‌شود. 
سلیمان‌زاده می‌افزاید: حفر چاه‌های غیرمجاز، نبود مدیریت آب در بخش کشاورزی و اضافه‌برداشت سبب نشست دشت اردبیل شده است. با ادامه این روند هر قدر هم تلاش کنیم با تزریق آب دشت اردبیل را به حالت اولیه بازگردانیم، موفق نخواهیم شد.


برنامه‌ریزی درحوزه پساب 

وی درباره برنامه‌های آب منطقه‌ای اردبیل در حوزه پساب می‌گوید: برای واحدهای صنعتی جدیدی که در اردبیل ایجاد می‌شود، ناگزیر به تزریق پساب‌های تصفیه شده برای ادامه فعالیت آنها هستیم.
سلیمان‌زاده به تعریف 15پروژه تعادل‌بخشی آب از سوی وزارت نیرو اشاره می‌کند و می‌افزاید: یکی از این پروژه‌ها نصب کنتورهای هوشمند است که با اجرای آنها می‌توانیم دشت اردبیل را به تعادل برسانیم. هدف اول این پروژه پیاده‌سازی برنامه 5 ساله ششم است. در این برنامه در نظر گرفته شده است با کاهش برداشت‌های اضافه از دشت اردبیل به صورت سالانه طی 20 سال حجم دشت اردبیل را به حالت تعادل برگردانیم که این برنامه اولویت‌دار است.

وی تصریح می‌کند: تاکنون برنامه و اقدامات اصلاحی مانند انسداد چاه‌های غیرمجاز و نصب کنتورهای هوشمند انجام شده و با تشکیل گروه‌های گشت و بازرسی جلوی برداشت‌های غیرمجاز گرفته شده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اردبیل با اشاره به نصب حدود هزار کنتور هوشمند برای چاه‌های موجود در دشت اردبیل می‌افزاید: تغذیه مصنوعی انتقال آب از قزل اوزن و استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری در بخش کشاورزی می‌تواند از راهکارهای نجات دشت اردبیل در احیای این دشت با فراگیری بسیار زیاد باشد.


تشویق به کشت کلزا 

فرماندار اردبیل نیز درباره وضعیت بحرانی دشت اردبیل و چالش آبی این دشت به دلیل سوء‌مصرف منابع آب هشدار می‌دهد.جواد زنجانی با بیان اینکه با این وضعیت نه تنها آب کشاورزی، بلکه آب آشامیدنی اردبیل نیز در آینده با مشکل مواجه می‌شود، اضافه می‌کند: کشت جایگزین و کاشت گونه‌های کم‌مصرف یک اجبار برای احیای دشت است و نمی‌توان در این زمینه غفلت کرد.

فرماندار اردبیل با اشاره به ضرورت ترویج کاشت کلزا به جای سیب‌زمینی در دشت اردبیل، سرعین، نیر و نمین می‌گوید: به دلیل مصرف آبی کم این محصول باید هرگونه اقدام تشویقی برای توسعه کشت اجرایی شود.
وی اظهار می‌کند: مصرف بی‌رویه آب در بخش کشاورزی سبب افت آب‌های زیرزمینی شده و به همین دلیل نیاز است همه دستگاه‌ها و مسئولان اجرایی با تعامل و همکاری‌های همه‌جانبه برای رفع این مشکلات گام بردارند.


تشکیل اتاق فکر برای تغییر الگوی کشت

در حالی که دشت اردبیل در وضعیت قرمز منابع آبی است، بیشترین کشت اردبیل را سیب‌زمینی که محصولی آب‌بر است، آن هم با روش سنتی آبیاری با راندمان 40 درصد به خود اختصاص داده است. این در حالی است که این محصول بعد از برداشت به دلیل مشکلات زیرساختی و نبود برنامه‌ریزی به زیر قیمت تمام‌شده فروش می‌رسد یا اینکه 30 درصد این محصول به دلیل نبود انبار و سردخانه فاسد می‌شود.
خلیل نیکشاد رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان می‌گوید: برنامه تغییر الگوی کشت در این استان با جدیت دنبال می‌شود.

وی می‌افزاید: تغییر الگوی کشت با استفاده بهینه از منابع آبی و کاهش اثرات تغییرات اقلیم انجام می‌شود. در استان برای دستیابی به این هدف اتاق فکر و هم‌اندیشی با ترکیب اعضای هیات‌علمی مراکز دانشگاهی و تحقیقات تشکیل شده است.
نیکشاد اظهار می‌کند: تاکنون برنامه پیشبرد الگوی کشت در محصولات زراعی و باغی برای 10 شهرستان استان تدوین شده و راهکارهای لازم برای گسترش سیاست تغییر الگوی کشت و همچنین موثرترین روش‌ها برای استفاده بهینه از آب کشاورزی ارائه شده است.