سفره خالی منابع زیرزمینی  در زنجان

پوپک قاسمی-خبرنگار

  دشت‌های استان زنجان ازنظر سطح آب سفره‌های زیرزمینی حال و روز خوشی ندارند و از 7دشت استان، 5دشت در فهرست «ممنوعه» برداشت آب‌های زیرزمینی قرار دارند. این درحالی‌است که زنجان از قطب‌های کشاورزی کشور به‌حساب می‌آید و بیش‌از 85درصد از آب مورد نیاز کشاورزی دراین استان از سفره‌های زیرزمینی تأمین می‌شود. درسال‌های اخیر برداشت بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی زنجان پیامدهای جدی، ازجمله تخلیه منابع زیرزمینی، کاهش کیفیت آب، فرونشست زمین، ایجاد فروچاله‌ها و نابودی آب‌خوان‌ها، شور شدن آب چاه‌ها و ازبین رفتن درختان، خاک و محیط زیست را به‌دنبال داشته است. کارشناسان هشدار می‌دهند اگر میزان برداشت آب‌های زیرزمینی به حداقل نرسد، عوارض جبران‌ناپذیری در انتظار محیط زیست زنجان خواهد بود و باید روال کشاورزی سنتی با ارزش‌افزوده کم و خسارت زیاد دراین استان تغییر کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد در استان زنجان نیز مانند دیگر نقاط کشور، مساحت اراضی زیرکشت بیش‌از دوبرابر ظرفیت منابع آبی موجود است و ازسوی دیگر حفر چاه‌‌های غیرمجاز و برداشت از چاه‌های مجاز بیش‌ازحد مجاز مورد اشاره در پروانه بهره‌برداری، سبب وخیم شدن وضعیت منابع آب زیرزمینی شده‌است.
  
ترویج مشاغل جایگزین
مدیرعامل شرکت آب‌ منطقه‌ای زنجان دراین باره می‌گوید: در بیش‌از 3دهه گذشته سطح آب‌های زیرزمینی در بیشتر دشت‌های استان به‌شدت افت کرده و درمعرض تخلیه کامل قرارگرفته است. «اسماعیل افشاری» می‌افزاید: ممانعت از توسعه سطح زیرکشت و ترویج مشاغل جایگزین برای کشاورزی، به‌ویژه اراضی «خرده‌مالک»، ازجمله اقدام‌های ضروری برای پیشگیری از وقوع بحران در منابع آبی استان است. وی به انسداد چاه‌های غیرمجاز هم اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز با جدیت پیگیری می‌شود و بیشترین چاه‌های مسدود شده غیرمجاز در منطقه «سجاس» شهرستان خدابنده قرار دارد. افشاری با بیان اینکه از ابتدای سال‌جاری تا ۲۰شهریورماه، ۲۵حلقه چاه در استان پر و مسدود شده‌است، عنوان می‌کند: در نتیجه این اقدام، ۶۵صدم میلیون مترمکعب آب زیرزمینی در استان صرفه‌جویی شده‌است. این موضوع نشان می‌دهد با اعمال جدیت بیشتر دراین زمینه، می‌توان نتایج امیدوارکننده‌ای به‌دست آورد. وی با بیان اینکه شاهد افت 10متری آب‌های زیرزمینی هستیم و از این میزان، تنها 45سانتیمتر افت جبران شده‌است، اظهار می‌کند: درحال‌حاضر در ۵دشت از ۷دشت استان، ممنوعیت برداشت آب وجود دارد و سطح تراز آبی دراین دشت‌ها کاهش دارد و برداشت بی‌رویه آب سبب می‌شود بیلان آبی منطقه روزبه‌روز کاهش یابد. این موضوع می‌تواند مشکلات بسیاری را برای استان به‌وجود آورد.

راه ناگزیر صرفه‌جویی
مدیرعامل شرکت آب‌ منطقه‌ای زنجان با تأکید بر ضرورت آگاهی‌بخشی دراین زمینه و مشارکت هرچه بیشتر کشاورزان و اهالی استان تصریح می‌کند: از مردم انتظار داریم با توجه به آغاز سال آبی کم‌بارش و تغییر نوع بارش‌ها از برف به باران، حداکثر صرفه‌جویی را در مصرف آب در بخش‌های مختلف داشته باشند. افشاری با بیان اینکه در دشت ابهر حدود ۳۰متر و در دشت سجاس حدود ۱۰متر افت سطح سفره‌های آب زیرزمینی اتفاق افتاده‌است، می‌گوید: درحال‌حاضر ۸۰درصد آب آشامیدنی و ۹۵درصد نیاز آب صنعت از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود که از هر منظر به این موضوع توجه شود، برای آینده استان خطرناک است. وی تصریح می‌کند: ۸۵درصد از آب مصرفی در استان زنجان، از حوضه آبریز رودخانه «قزل‌اوزن» و ۱۵درصد آن از حوضه آبریز مرکزی و قم است که از رودخانه قزل‌اوزن در شهرستان‌های ماه‌نشان و طارم تخصیص جدیدی انجام نمی‌شود و تخصیص‌های فعلی نیز در حوزه کشاورزی و صنعت است. افشاری اضافه می‌کند: آبخوان‌های آبرفتی استان شامل آبخوان دشت‌های زنجان، سجاس، بزینه‌رود، ابهر و قیدار و آبخواهای موضعی استان شامل آبخوان دشت‌های طارم- خلخال، ماه‌نشان -  انگوران و مناطق غیردشتی است.

توسعه کشاورزی علمی
یک کارشناس محیط زیست نیز دراین باره اظهار می‌کند: در سال‌های گذشته بر توسعه کشاورزی بدون توجه به ظرفیت‌های حوزه آب و خاک در کشور تأکید شد که اکنون این موضوع خسارت‌های زیادی، به‌ویژه در حوزه محیط زیست به‌همراه داشته‌است. این درحالی است که طراحی دقیق و اصولی سامانه‌های آبیاری تحت فشار و تلاش برای ترویج این روش، می‌تواند تاحدودی خسارت‌ها را به حداقل برساند. «تینا احمدیان» می‌افزاید: باید در انتخاب و طراحی سامانه‌های آبیاری تحت‌فشار نهایت دقت را اعمال کرد تا متناسب با نوع محصول، بافت خاک، شیب زمین، جهت و شدت باد باشد، چراکه درغیر این‌صورت، روش‌های غیرعلمی می‌تواند هدر رفت زیادی درمصرف آب، حتی به مراتب بیشتر از آبیاری سطحی، به‌همراه داشته باشد و درنهایت به عملکرد مطلوب محصول نیز خسارت وارد کند. وی معتقد است به‌جای تأکید بر توسعه زمین‌های کشاورزی، بهتر است کشت گونه‌های متناسب با اقلیم هر منطقه به کشاورزان آموزش داده شود، چراکه چند سالی است وضعیت بارندگی در استان زنجان به‌شدت کاهش داشته است و دیگر محصولات سنتی ثمردهی سابق را ندارند.