قهوه‌خانه و کمپ‌های ترک اعتیاد جای درختان کن را تنگ کرده‌اند
زوال سبزینه باغ‌ها
مهین قاسمخانی| خبرنگار:
منطقه 5
در روزگاری نه چندان دور وقتی نام «کن» به میان می‌آمد، تصویری زیبا از باغ‌های انبوه و چنارهای تنومند و سر‌به‌آسمان ساییده در ذهن‌ها تداعی می‌شد. کن بود و چنارهایش. کن بود و باغ‌هایش؛ باغ‌هایی بدون حصار و در و پیکر با درختانی درهم تنیده که پسرکان بازیگوش، چست و چالاک، از شاخ و برگ آن بالا می‌رفتند تا طعم خوش توت و خرمالوهای رسیده را زیر زبان مزمزه کنند اما حالا از آن همه طراوت و زیبایی چیز زیادی باقی نمانده است.
نسیم بهاری هم نتوانسته برخی از درختان کن را از خواب زمستانی بیدار کند که برای دوباره جوانه زدن فقط آمدن بهار کافی نیست که آب هم باید باشد. در کوچه باغ‌های کن که قدم می‌زنی، بلاتکلیفی این محدوده بین سنت و مدرنیته کلافه‌ات می‌کند. اتومبیل‌های آخرین مدل و گرانقیمت که تو در توی این محله قدیمی هستند، ساختمان‌های نوساز با نماهای امروزی، در میان خانه‌های نما آجری قدیمی، وصله‌های ناجوری هستند بر پیکره محله‌ای که زمانی تفرجگاه پایتخت‌نشین‌ها بود و امروز برای حفظ هویت خود در تقلایی بی‌پایان است.
باغ‌های کن دیگر طراوت گذشته را ندارند و در این بین نگاه‌های طمع‌ورزانه بسازوبفروش‌ها هم بر این باغ‌ها سنگینی می‌کند. باغداران هم برای حفظ میراث نیاکانشان با موانع زیادی مواجه هستند و حالا این پرسش مطرح است که آیا نسل‌های بعدی هم چشمشان به سرسبزی باغ‌های کن روشن خواهد شد؟
نسل اندر نسل باغدار بوده‌اند و کشاورز. هنوز روزهایی را به یاد می‌آورد که برای کمک به پدر، با پیت‌های ۲۰ لیتری، از رودخانه کن آب می‌آورد تا پای درختان باغ بریزد و هر پیت ۲۰ لیتری را که پای درختی خالی می‌کرد نگاهی به قد و بالای آن می‌انداخت تا رشد میلیمتری‌اش را نظاره‌گر باشد. درختان بزرگ و بزرگ‌تر و باغ‌ها انبوه‌تر شدند اما آب رودخانه کن کم و کمتر شد تا جایی که حالا هیچ دل و دماغی برای اکبر حاج‌ولی، یکی از باغداران قدیمی کن باقی نمانده است و از بی‌توجهی مسئولان به مشکلات باغداران کن گله دارد.
می‌گوید: «در گذشته، آب رودخانه کن برای آبیاری باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی کافی بود اما رفته‌رفته در بالادست کن، ویلاها و باغ‌هایی ایجاد شد و آب رودخانه کن را بی‌توجه به حقابه ما با پمپ کشیدند و امروز برای توسعه که چه عرض کنم، برای حفظ همین باغ‌ها هم با مشکل جدی مواجه هستیم.» اما همه مشکل حاج‌ولی و هم‌صنفانش کم‌آبی نیست. در گذشته، به فراخور شرایط زندگی در کن و دور‌افتاده بودن این محدوده و فاصله زیاد آن با تهران، بیشتر باغ‌های کن حصار و در و پیکر نداشتند.
محدوده باغ‌ها مشخص بود و همه اهالی یکدیگر را می‌شناختند. کسی متعرض باغ دیگری نمی‌شد اما کم‌کم بافت مسکونی پایتخت پیش رفت و پیش رفت تا به حریم باغ‌های کن رسید و باغ‌های کن به فضاهای بی‌دفاعی تبدیل شدند که وقت و بی‌وقت مورد تعرض قرار می‌گیرند. حاج ولی می‌گوید: «بعد از ساخت بوستان جوانمردان رفت و آمدها به این محدوده خیلی بیشتر شد. اغلب افرادی که به بوستان جوانمردان می‌آیند تصور می‌کنند باغ‌های کن هم بخشی از بوستان است. وارد باغ‌ها می‌شوند، شاخ‌وبرگ درختان را می‌شکنند و میوه‌هایش را می‌چینند بی‌آنکه بدانند این میوه‌ها قرار است معاش یک سال خانواده‌ای را تأمین کند.»
ورود افراد بی‌مبالات و سهل‌انگار به باغ‌های کن فقط یکی از مشکلات باغداران این محدوده است. آنها با مشکل بزرگ‌تری به نام سرقت‌های شبانه هم مواجه هستند. حاج‌ولی می‌گوید: «دزدان با کلاه‌هایی شبیه به کلاه معدنچی‌ها که بالای آن چراغ قوه دارد شبانه وارد باغ می‌شوند و میوه‌ها را به سرقت می‌برند. تنها راه مقابله با این تعرض‌ها ایجاد دیوار و حصار در اطراف باغ‌هاست که متأسفانه اجازه چنین‌کاری را به ما نمی‌دهند.»
کن از گذشته‌های دور منطقه‌ای خوش آب‌و‌هوا و با طراوت بوده است. این را می‌توان نه فقط از توتستان‌ها و باغ‌های این منطقه که از چنارهای پرصلابتش دریافت. چنارهایی که برخی از آنها عمری بیش از هزار سال دارند. کهنسال‌ترین چنار کن درست روبه‌روی بقعه امامزاده شعیب(ع) قرار دارد که سن آن را هزار و ۱۰۰سال تخمین زده‌اند. اگر بررسی‌های بعدی هم بر این نظر مهر تأیید بزند، در این صورت چنار امامزاده شعیب(ع) کن، عنوان قدیمی‌ترین موجود زنده پایتخت را به خود اختصاص خواهد داد و از این نظر جای چنار امامزاده صالح(ع) را خواهد گرفت.
تعداد چنارهای کهنسال کن که قدمت بیش از ۵۰۰ سال داشته باشند به تعداد انگشتان ۲ دست هم نمی‌رسد اما چنارهای ۲۰۰ یا ۳۰۰ ساله بسیارند. کافی است در کوچه‌ها و کوچه باغ‌های کن قدم بزنید، آنگاه چنارهای تنومندی را خواهید دید که‌گاه نیمی از فضای کوچه را اشغال کرده‌اند. این شاهدان خاموش امروز در معرض خطر هستند.
علیرضا محبعلی، دبیر شورایاری محله کن، سخت دل‌نگران این چنارهاست. می‌گوید: «خوشبختانه برخلاف باغ‌های کن که به عناوین گوناگون مورد تعرض افراد و نهادهای مختلف قرار گرفته‌اند، به چنارهای کن تعرض نشده است اما آفتی که چنارهای خیابان ولی‌عصر(عج) تهران را تحت تأثیر قرار داد، به چنارهای کن هم آسیب زده است که باید مسئولان هرچه سریع‌تر برای حفظ این چنارهای ارزشمند‌کاری بکنند.» محبعلی می‌گوید: «سال۱۳۹۱جمعی از مسئولان خدمت مقام معظم رهبری رسیدند که در آن دیدار ایشان بر حفظ باغ‌های تهران به‌عنوان ریه پایتخت تأکید کردند. اگر ما با توجه به بیانات مقام معظم رهبری قبول داریم که موضوع حفظ و نگهداشت باغ‌های کن یک موضوع ملی است، بنابراین باید بودجه و عزم ما هم برای حفظ این باغ‌ها ملی باشد. راهکار نخست این است که شهرداری تمامی این باغ‌ها را تملک و برای احیا و توسعه و تبدیل آنها به باغ ملی تلاش کند که گویا در این زمینه نبود بودجه کافی مانعی جدی بر سر راه اجرای طرح است. اگر شهرداری بودجه کافی در اختیار ندارد در این صورت راهکار دیگری مطرح می‌شود و آن ارائه مشوق‌هایی به باغداران برای حفظ این یادگاران کهن است.»
او اضافه می‌کند: «نخستین مشکل باغداران کمبود آب است که مسئولان باید منابع آب مورد نیاز آنها را تأمین کنند. ایجاد نهر و شبکه‌ای برای آبیاری، همچنین صدور مجوز برای ایجاد حصار و دیوار در اطراف باغ‌ها هم بی‌شک سبب تشویق باغداران خواهد شد. بسیاری از باغ‌های کن سند ندارند و تلاش‌های باغداران هم برای گرفتن سند تاکنون بی‌نتیجه مانده است. همچنین سند‌دادن به باغداران انگیزه آنها را برای حفظ این منابع ارزشمند صدچندان خواهد کرد.»
محبعلی با اشاره به طرح‌های گوناگونی که در چند سال گذشته برای ساماندهی باغ‌های کن مطرح شده و در نهایت همگی بی‌نتیجه مانده است می‌گوید: «مسئولان از یک سو بودجه‌ای برای تملک و ساماندهی باغ‌های کن ندارند و از سوی دیگر حاضر نیستند هیچ‌گونه مشوقی به باغداران ارائه کنند. همین بلاتکلیفی باغداران، سبب شده تا هر روز شاهد تخریب باغ‌های کن باشیم، به‌طوری که امروز در دل بسیاری از باغ‌های کن، به‌صورت جزیره‌ای کارگاه‌های چوب‌بری، قهوه‌خانه‌های سنتی، مراکز تفکیک زباله، مراکز ترک اعتیاد و... ایجاد شده که در اغلب موارد دور از چشم مسئولان فعالیت می‌کنند و هیچ نظارتی هم بر آنها نیست.»
درست زمانی که مشغول تهیه این گزارش بودیم، مطلع شدیم جمعی از باغداران کن مقابل مجلس شورای اسلامی تجمع کرده‌اند. سیدمحسن اسدی، شهردار منطقه ۵ می‌گوید: «دلیل تجمع و اعتراض باغداران موضوع بافت فرسوده کن و صدور مجوز برای ساخت‌وساز محدود در باغ‌هاست.» اما یکی از باغداران کن که خود در این تجمع حضور داشته می‌گوید: «هدف ما از تجمع در مقابل مجلس شورای اسلامی اعتراض به بی‌توجهی نسبت به بافت‌های فرسوده کن و موضوع ساماندهی باغ‌ها بود. ما برای حفظ باغ‌ها به یکسری مشوق نیاز داریم و مسئولان نباید نسبت به این موضوع بی‌توجه باشند.»
سید محسن اسدی شهردار منطقه ۵، از دغدغه‌های اهالی بی‌اطلاع نیست و به همشهری محله می‌گوید: «اتفاق‌های خوبی برای کن افتاده است. از جمله آنها اخذ موافقت اولیه وزارت مسکن برای قرار گرفتن بافت مسکونی کن در پهنه بافت فرسوده است که در نتیجه اهالی کن برای ساخت‌وساز در محدوده بافت مسکونی می‌توانند از تسهیلاتی که برای بافت‌های فرسوده در نظر گرفته شده است استفاده کنند.»
اسدی درباره نگهداشت و ساماندهی باغ‌های کن می‌گوید: «اسفندماه سال۱۳۹۳، شورای عالی شهرسازی و معماری کشور مصوبه‌ای را به تصویب رساند که براساس آن اراضی کن باید به پارک‌عمومی تبدیل شود. بعداز آن مصوبه، یک سال و نیم زمان صرف شد تا طرحی با نظر کارشناسان و معتمدان محلی آماده شود. در این طرح، که اکنون در شورای عالی شهرسازی است، تمام ضوابط و مقررات مربوط به نگهداری باغ‌ها با رعایت حقوق مالکانه و همچنین مشوق‌های لازم برای نگهداری باغ‌ها توسط باغداران پیش‌بینی شده است.»
شهردار منطقه۵ می‌گوید: «از یک سال گذشته تاکنون هیچ‌گونه مجوز ساخت‌وساز در محدوده باغ‌های کن داده نشده و هرجا متوجه ساخت‌وسازهای غیرمجاز شدیم سریعاً برای تخریب آنها اقدام کردیم.» او اضافه می‌کند: «تمام ساخت‌وسازهای انجام شده در حریم باغ‌ها مربوط به سال‌های گذشته است. در چند سال اخیر طرح تفصیلی مربوط به اراضی کن بارها دستخوش تغییر و قوانین مرحله‌به‌مرحله سختگیرانه‌تر شد تا امروز که قوانین سفت و سختی برای جلوگیری از ساخت‌وساز در حریم باغ‌ها وجود دارد.»
آن‌گونه که شهردار منطقه ۵ می‌گوید گویا بسیاری از مشوق‌های مورد درخواست باغداران، در طرح جدید دیده شده است.
