واکسن به دوردست‌ها رسید

 سیده زهرا عباسی- خبر‌نگار

 واکسیناسیون سراسری در ایران از بهمن سال گذشته شروع شد و تا امروز به استناد آمار اعلام شده از سوی کیانوش جهانپور، رئیس مرکز روابط‌عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت در مجموع 26میلیون و 941هزار و 260دوز واکسن کرونا تزریق شده است؛ 18میلیون و 551هزار و 964نفر دوز اول و 8میلیون و 389هزار و 296نفر هر 2دوز واکسن را دریافت کرده‌اند. در ماه‌های گذشته و با شروع واکسیناسیون گروه‌های سنی، تزریق واکسن کرونا علاوه بر شهرها و بیش از 17هزار خانه بهداشت روستایی، با حضور اکیپ‌های سیار در مناطق عشایری، روستاهای دورافتاده و صعب‌العبور و سایر مناطق جمعیتی هم در دستور کار قرار گرفت. در مجموع جمعیت هدف برای دریافت واکسن کرونا به 3گروه ساکن (شهری و روستایی)، عشایر و سیار تقسیم شده‌اند. گروه اول در مراکز ثابت معرفی‌شده واکسن خود را دریافت می‌کنند و واکسیناسیون گروه‌ دوم و سوم با حضور اکیپ‌های سیار شبکه‌های بهداشت و در برخی مناطق با کمک نیروهای داوطلب هلال احمر در حال انجام است.

واکسیناسیون عشایر تا پایان شهریور
آمار دقیقی از جمعیت روستاهای دورافتاده یا سیار در دست نیست، اما بنا بر اعلام سیاوش احمدی میرقائد، مدیرکل دفتر ساماندهی و هماهنگی سازمان امور عشایر ایران، عشایر کشور 2/1میلیون نفر جمعیت و 254هزار خانوار را تشکیل می‌دهند که در اکثر استان‌ها پراکنده‌اند و به‌دلیل همین پراکندگی و حضور در مناطق دورافتاده و صعب‌العبور اغلب دسترسی کافی به خدمات بهداشتی و درمانی ندارند.
مدیرکل دفتر ساماندهی و هماهنگی سازمان امور عشایر ایران به همشهری می‌گوید: با توجه به اینکه عشایر در 2مقطع از سال کوچ می‌کنند، هماهنگی‌هایی با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی انجام دادیم تا این جمعیت متفاوت از جمعیت شهری و روستایی دیده شوند و در نتیجه تصمیم بر این شد که جمعیت عشایری پیش از شروع فصل کوچ در پاییز واکسینه شوند.
احمدی میرقائد با بیان اینکه واکسیناسیون جمعیت بالای 18سال عشایری از اول مرداد با ابلاغ وزیر پیشین بهداشت آغاز شده است، می‌افزاید: اکیپ‌های بهداشتی در مناطق عشایر در حال انجام واکسیناسیون هستند و طبق گزارش‌های موجود تاکنون حدود 50درصد این جمعیت واکسینه شده‌اند و بقیه تا پایان شهریور واکسن را دریافت می‌کنند.
وی نوع واکسن تزریق‌شده به عشایر را برکت، سینوفارم و آسترازنیکا اعلام می‌کند و می‌گوید: واکسیناسیون عشایر به‌دلیل پراکنش جمعیتی و صعب‌العبور بودن مناطق کند پیش می‌رود، اما تصمیم این است که 50درصد باقیمانده هم تا پیش از فصل کوچ واکسن خود را دریافت کنند.

8ساعت پیاده‌روی در مسیرهای صعب‌العبور
با وجود اینکه مدیرکل دفتر ساماندهی و هماهنگی سازمان امور عشایر ایران تأکید می‌کند اداره‌های امور عشایری استانی در زمینه حمل‌ونقل و رساندن اکیپ‌های درمان به مناطق عشایری همکاری لازم را داشته‌اند، اما مسیرهای صعب‌العبور و نبود وسایل نقلیه مناسب و کافی مهم‌ترین چالش اکیپ‌های واکسیناسیون سیار در استان‌های مختلف است.
عبدالحسین حسینی، بهورز مرکز بهداشت دهدز، یکی از شهرستان‌های شمالی خوزستان است که در روزهای گذشته برای واکسیناسیون مناطق عشایری این شهرستان عازم مناطق صعب‌العبور بوده. او با بیان اینکه واکسیناسیون سیار در این شهرستان در 3مسیر منطقه منگشت، کوه‌سفید و روستای هوفل انجام شده است، به همشهری می‌گوید: در دهدز 2منطقه عشایری منگشت و کوه‌سفید را داریم، اما کوه‌سفید یک روستا به نام هوفل دارد که برای رسیدن به آن باید 2ساعت در مسیر یک پرتگاه خطرناک با ماشین طی کنیم و به روستای خواجه‌انور برسیم و از این روستا هم 8ساعت در مسیر مالرو از کوه صعب‌العبور با شیب تند پیاده‌روی کنیم تا به مقصد برسیم. روستای هوفل زمستان پوشیده از برف است و خدمات لازم با هلی‌برد به دست‌شان می‌رسد و از اردیبهشت تا آبان گروه‌های مرکز بهداشت می‌توانند برای خدمات‌دهی به آن از همین مسیر صعب‌العبور بروند.
وی زمان رسیدن به هریک از این 3مقصد را چند ساعت می‌داند و می‌افزاید: زمانی برای واکسیناسیون به این مناطق مراجعه می‌کنیم که پزشک از قبل در منطقه باشد، آمبولانس تا نزدیک‌ترین مسیری که می‌تواند بیاید یا اینکه با اورژانس هوایی اهواز هماهنگ کرده باشیم تا درصورت نیاز بالگرد ارسال کند.
حسینی با بیان اینکه واکسیناسیون افراد 38سال به بالا مناطق عشایری دهدز به پایان رسیده و زیر 18سال هم به‌زودی شروع می‌شود، ادامه می‌دهد: علاوه بر سختی ‌راه، صعب‌العبور بودن مسیر و وجود حیوانات درنده، تجهیزاتی ازجمله کوله‌پشتی، کفش، تجهیزات اسکان شبانه و... را نداریم درحالی‌که همکاری بیشتر و در اختیار گذاشتن تجهیزات انگیزه بهورزان را افزایش می‌دهد.

  تشنه و گرسنه بدون تجهیزات
جمعیت عشایری خوزستان علاوه بر دهدز در ایذه هم پراکنده هستند؛‌ هرچند برخی از عشایر این استان روزهای ییلاقی خود را خارج از مرزهای خوزستان و در چهارمحال‌وبختیاری می‌گذرانند و همانجا هم واکسینه می‌شوند، اما حدود 600نفر از جمعیت عشایری و 500نفر جمعیت سیاری که در مناطق مختلف پراکنده‌ هستند، طی روزهای گذشته به همت اکیپ‌های سیار مراکز بهداشت در 4مسیر صعب‌العبور واکسینه شده‌اند؛ مسیرهای صعب‌العبوری که دست کمی از شیب‌های تند کوه‌سفید دهدز ندارند.
کارشناس واکسیناسیون مرکز بهداشت ایذه توضیح می‌دهد که حدود 12-10نفر از کارکنان شبکه‌ بهداشت این شهرستان در روزهای گذشته برای واکسیناسیون عشایر و جمعیت سیار در 4مسیر صعب‌العبور تردد داشته‌اند.
محمد انصاری با بیان اینکه تاکنون حدود 264نفر از جمعیت عشایری واجد دریافت واکسن کرونا واکسینه شده‌اند به همشهری می‌گوید: نیروهای ما بالگرد در اختیارشان نیست و عموما با پای پیاده می‌روند یا از اهالی اسب و قاطر اجاره می‌کنند و در مسیرهای صعب‌العبور که عموما حیوانات وحشی و درنده هم دارند، عبور می‌کنند. تصور کنید در این مسیر سخت که عبور از آن چند ساعت زمان می‌برد، حتی نمی‌توانند موادغذایی با خود ببرند و ساعت‌ها تشنگی و گرسنگی و گرمای هوا را به جان می‌خرند تا به مقصد برسند.
او معتقد است، اگر امکانات لازم چون پوشاک و کفش مناسب در اختیار این اکیپ‌ها قرار می‌گرفت یا حداقل مشوق‌های مالی به‌ آنها اختصاص می‌یافت، انگیزه بیشتری داشتند.
انصاری پیاده‌روی طولانی با کفش معمولی را سخت‌ترین بخش کار بهورزانی می‌داند که برای واکسیناسیون سیار به مناطق صعب‌العبور می‌روند و توضیح می‌دهد: شاید یک بهورز برای واکسیناسیون هر نفر کیلومترها راه برود؛ زیرا خانه‌های روستایی مناطق صعب‌العبور عموما کنار هم نیست و فاصله زیادی دارند.
به‌گفته او، بهورزان در این مسیرهای سخت و طولانی واکسن‌ها را در کنار کیسه‌های یخ حمل می‌کنند و به همین دلیل نهایتا باید پس از رسیدن به نخستین نقطه جمعیتی طی 48ساعت واکسیناسیون را انجام دهند و امکان توقف و استراحت بین کار را هم ندارند.
رئیس مرکز بهداشت ایذه هم با بیان اینکه واکسیناسیون سیار عشایر زیرنظر مرکز روستایی جنگه، سوسن و سراک در حال انجام است به همشهری می‌گوید: عشایر هم‌اکنون در مناطق کوه‌سفید، سی سیدون، سر صحرا، خواجه انور و دیناروند مستقر هستند و همکاری نکردن مردم به‌دلیل اعتقاد نداشتن به واکسن و صعب‌العبور بودن منطقه مهم‌ترین چالش‌ واکسیناسیون این بخش از جمعیت است.
ایمان نوروزی‌منش تأکید می‌کند: تیم‌های آموزشی شبکه بهداشت برای آموزش و توجیه مردم به مناطق اعزام شده‌اند، اما در مجموع با همه مشکلات موجود هیچ ارگانی به کمک این مرکز نیامده یا اعتبار ویژه‌ای به این منطقه اختصاص نیافته است.

واکسیناسیون خانه به خانه
شاید هیچ استانی به اندازه خوزستان مسیرهای عشایری صعب‌العبور و دورافتاده نداشته باشد و همانطور که دانشگاه‌های علوم‌پزشکی در استان‌های دیگر اشاره می‌کنند اغلب فرایند واکسیناسیون از طریق خانه‌های بهداشت روستایی یا با استقرار کانکس‌هایی در حال انجام است. با وجود این در استانی مانند سیستان‌وبلوچستان واکسیناسیون سیار به شکل دیگری اتفاق افتاد  و بعد از اعلام آمادگی جمعیت هلال احمر این استان به شهرستان‌های مرزی و   روستاهای دورافتاده هیرمند اعزام شدند.
واکسیناسیون عمومی روستاییان در شهرستان‌های زابل، نیمروز و دلگان این استان در مساجد و مراکز بهداشت و در سایر استان‌ها هم در خانه‌های بهداشت در حال انجام است، اما در شهرستان هیرمند در روستاهایی مانند پودینه، سیادک، دهنوعلیخان، میلک، کدخداشاه‌جان بامری، غلامعلی دادخدا و عیدوسهراب واکسیناسیون به شکل خانه به خانه و با حضور اکیپ‌های سیار مراکز بهداشت و نیروهای داوطلب هلال‌احمر انجام شده است.
یکی از نیروهای داوطلب هلال‌احمر زابل که در واکسیناسیون خانه‌به‌خانه در هیرمند مشارکت داشته است به همشهری می‌گوید: 9-8روستا در حوزه استحفاظی ما بود که روزانه به آنها سرمی‌زدیم؛ این کاری است که برای سلامتی مردم و قطع زنجیره کرونا از دستمان برمی‌آمد.
مهدی پودینه کرباسکی سختی کار را طی مسیرهای طولانی بین روستاها می‌داند، اما تأکید می‌کند که شبکه بهداشت وسیله نقلیه مورد نیاز را فراهم می‌کرد و با تامین واکسن به میزان مورد نیاز مشکلی در واکسیناسیون پیش نیامد.
کارشناس جوانان جمعیت هلال‌احمر شهرستان هیرمند اما به نکات دیگری از سختی واکسیناسیون خانه به خانه در روستاهای مرزی اشاره می‌کند. مهدی سنچولی توضیح می‌دهد که کمک هلال احمر به واکسیناسیون تجمیعی و سیار از 20تیر با حضور 2نیرو در پایگاه تجمیعی مدرسه طلوع شروع شد و با ارسال اکیپ‌های اعزام به همراه نیروهای شبکه بهداشت به روستاهای اطراف مثل پودینه، سیادک و میلک ادامه یافت.
او گرما را یکی از مهم‌ترین مشکلات پیش‌روی اکیپ‌های واکسیناسیون سیار می‌داند و به همشهری می‌گوید: مردم شهرستان هیرمند اوایل به‌دلیل شایعات مطرح شده در کل کشور و واکسن‌هراسی استقبال زیادی از واکسیناسیون نداشتند، اما با پیگیری‌های صورت گرفته و صحبت با اهالی مشکلات تا حدودی حل شد و هم‌اکنون روال عادی واکسیناسیون در حال انجام است. سنچولی مراجعه به منازل و برخورد چهره‌به‌چهره با مردم را جالب توصیف می‌کند و می‌افزاید: گرمای وجود و برخورد مردم همه مشکلات را برایمان شیرین می‌کرد. برای مردم خیلی ارزشمند بود که می‌دیدند حتی در دورترین نقاط به آنها اهمیت داده شده است و به همین دلیل با روی باز پذیرای ما بودند.

 یک نیت خیرخواهانه
همه نیروهای داوطلب هلال‌احمر و بهورزان شبکه‌های بهداشت که در واکسیناسیون سیار مشارکت داشته‌اند، مهم‌ترین امتیاز این کار را سلامتی مردم و نیت خیرخواهانه آن می‌دانند و معتقدند اگر در آینده هم نیاز باشد با وجود همه سختی‌ها این کار را تکرار می‌کنند.
حمید رخشانی، بهورز بازنشسته یکی از افراد داوطلبی است که بدون هیچ چشمداشت و فقط با نیت کمک به مردم و کادر درمان به جمع اکیپ‌های سیار اضافه شده است.
او بهورز را حتی در بازنشستگی یک سرباز وظیفه می‌داند و به همشهری می‌گوید: زمانی که واکسیناسیون عمومی شروع شد، بسیاری از مردم شایعاتی شنیده بودند که واکسن منجر به فوت می‌شود و به همین دلیل حاضر به تزریق نبودند. این شرایط موجب شد با توجه به 30سال سابقه خدمت، ارتباط نزدیک با مردم منطقه و اعتمادی که به من و همکارانی با سابقه من داشتند تصمیم به کمک بگیریم. به همین دلیل به شبکه بهداشت اعلام آمادگی کردیم و بعد از شروع همکاری به روستاها می‌رفتیم و با بزرگان و معتمدان صحبت می‌کردیم.
رخشانی توضیح می‌دهد: برای بزرگان و معتمدان و همچنین مردم توضیح می‌دادیم که زمانی بیماری سرخک، آبله و دیفتری افراد زیادی را می‌کشت و گاهی از 5نفر یک نفر هم زنده نمی‌ماند و می‌گفتیم که واکسن چطور موجب شد مرگ‌های این بیماری‌ها کاهش یابد و در نتیجه یک نفر هم از دست نرود. بعد از این صحبت‌ها و قانع شدن بزرگان، جلوی چشم مردم به آنها واکسن تزریق کردیم و رفته رفته این واکسن‌هراسی از میان رفت و شاید بتوان گفت به جز یکی دو مورد که مقاومت زیادی می‌کردند بقیه مردم توجیه شدند و واکسن را دریافت کردند.
این بهورز بازنشسته ادامه می‌دهد: برای مردمی که دسترسی چندانی به آموزش و اطلاعات ندارند، نمی‌شود با زور وارد عمل شد و باید با صحبت و ذکر دلایل منطقی آنها را اقناع کرد. این هنر اکیپ‌های سیار است که در مناطق دورافتاده، صعب‌العبور و عشایری بتوانند مردم را به واکسن ترغیب کنند وگرنه در مناطق شهری و روستایی که خانه‌های بهداشت و مراکز درمانی اقدامات لازم را انجام می‌دهند.
او با تأکید بر اینکه با ورود نیروهای داوطلب و معتمد محلی درصد واکسیناسیون از 30به 110رسید، می‌گوید: کمک نیروهای داوطلب و همکاری خانه بهداشت موجب شد شهرستان هیرمند در میان شهرستان‌های زیرمجموعه دانشگاه علوم پزشکی زابل عملکرد بالاتری داشته باشد.
رخشانی اما کمبود سرنگ‌های تخصصی تزریق واکسن برای جلوگیری از پرت ویرال و بی‌توجهی مسئولان به سختکوشی اکیپ‌های سیار را از مهم‌ترین مشکلات سر راه نیروهای اعزامی می‌داند و در پایان تأکید می‌کند: هر جایی که رفع مشکل از توان سیستم خارج شود، ما بازنشستگان حاضریم بدون هیچ مزدی کمک کنیم تا وضعیت منطقه بهتر شود.

کمبود واکسن
مسئول بیماری‌های شبکه بهداشت هیرمند هم صحبت‌های حمید رخشانی را تأیید می‌کند و به مشکل دیگری هم در مسیر واکسیناسیون سیار برخی مناطق اشاره می‌کند؛ کمبود واکسن که منجر به توقف و کندی طرح واکسیناسیون عمومی شده است درحالی‌که اگر واکسن کافی در اختیار شبکه بود حتی گروه‌های سنی پایین‌تر هم واکسینه می‌شدند.
موسی مرادقلی‌زاده با بیان اینکه 63خانه بهداشت به‌صورت تیم سیار و ثابت در شهرستان هیرمند به واکسیناسیون می‌پردازند به همشهری می‌گوید: هر خانه بهداشت به‌طور متوسط 3-4و در مجموع حدود 250روستا را تحت پوشش قرار می‌دادند و واکسیناسیون سیار برای چند روستای مرزی و افرادی که توانایی مراجعه به خانه بهداشت ندارند، برنامه‌ریزی شد که در نتیجه آن، اکیپ‌های سیار با تجهیزات کامل و با اطلاع پزشک مرکز برای واکسیناسیون مراجعه می‌کردند.
او کمبود نیروی انسانی، شرایط آب و هوایی به‌ویژه گرمای هوا و توفان‌های شن (بادهای 120روزه منطقه) را مهم‌ترین مشکلات تیم‌های سیار می‌داند و می‌افزاید: گاهی با بروز توفان‌های شن، شعاع دید حتی به کمتر از 100متر می‌رسید، اما حتی در همین شرایط هم نیروهای ما برای واکسیناسیون مراجعه می‌کردند.
مشکل بعدی از نگاه مرادقلی‌زاده کمبود وسیله نقلیه است که به‌ویژه به‌دلیل دسترسی نداشتن روستاها به راه مناسب کار را سخت کرده است. به گفته او، بسیاری از نیروهای شبکه بهداشت و هلال‌احمر با خودروهای شخصی به مناطق می‌رفتند و حتی شبکه بهداشت منطقه اعتبار کافی برای کرایه خودرو برای ایاب و ذهاب نیروها را نداشته است.

بیش از ۲۰میلیون نفر، روستایی و بیش از یک میلیون نفر عشایر هستند‍؛ حدود ۲۶درصد جمعیت کشور که با تلاش سفیران سلامتی در برابر ویروس کرونا واکسینه می‌شوند. سفیران سلامتی حالا در کنار معلمان و خیرانی قرار گرفته‌اند که در طول سال، مسیرهای سخت، صعب‌العبور و خطرناک را طی می‌کنند تا چرخه خدمات به یمن دست‌های امدادگرشان در نبود امکانات، اعتبار و حتی یک قدردانی ساده بچرخد.

مکث
همکاری داوطلبان هلال‌احمر در واکسیناسیون
اجرای طرح واکسیناسیون سیار با عنوان طرح «ایران یاران جوان» از سوی جمعیت هلال احمر ایران و براساس اعلام نیاز دانشگاه‌های علوم پزشکی استان‌ها و نظارت وزارت بهداشت در مناطق دور افتاده و عشایری در حال انجام است.
رئیس سازمان جوانان هلال احمر در این‌باره به همشهری می‌گوید: براساس آخرین آمار موجود در سامانه 30هزار نیروی داوطلب هلال‌احمر در شهرستان‌های مختلف همراه با کادر درمان برای تزریق واکسن مشارکت داشتند. بخشی از نیروهای ما در مراکز تعیین شده از سوی وزارت بهداشت فعال هستند و در بخشی دیگر هم با اعلام علوم پزشکی‌ استان‌ها خود هلال احمر مراکز واکسیناسیون را برپا کرده است و تا‌کنون در تزریق حدود 2میلیون دوز واکسن مشارکت داشته‌اند. محمد گل‌فشان ادامه می‌دهد: در اجرای طرح واکسیناسیون سیار که با استفاده از نیروهای جوان زیر 35سال در حال انجام است همه ظرفیت‌های انسانی هلال احمر در کل کشور به‌کار گرفته شده است. البته آمار دقیقی از اعزام تعداد نیروها به مناطق دور افتاده، روستایی و عشایری در دسترس نیست، اما در اجرای این طرح ما نیازی به اعزام نیرو به نقاط دورافتاده نداریم، زیرا شبکه وسیعی از نیروی انسانی فعال هلال احمر در همه نقاط کشور فعال است.
وی همچنین به اقدام خوب نیروهای جوان هلال احمر در شب‌های محرم اشاره می‌کند و می‌گوید: جوانان ما در 10شب ابتدای ‌ماه محرم در طرح نذر سلامت همراه با خادمان حسینی حضور و در بیش از 10هزار و 700هیأت اقداماتی برای رعایت پروتکل‌های بهداشتی داشتند. رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی، نظارت بر پوشش ماسک، ضدعفونی محل مراسم قبل و بعد برگزاری و همچنین انجام تب‌سنجی ازجمله این اقدامات بود.