گزارش
راه‌های نرفته تا هوشمندی تهران
پایتخت ایران طی یک‌دهه اخیر فراز و نشیب‌های زیادی از نظر هوشمندسازی در میان شهرهای دنیا داشته است
حامد فوقانی- دبیر گروه شهر
مسیر تهران در هوشمندی بین شهرهای جهان، طی یک‌دهه اخیر سینوسی بوده است. پایتخت ایران در برخی از این سال‌ها توانسته با انجام اقداماتی مؤثر رتبه مناسبی بین شهرها به‌خود اختصاص دهد و گاهی در میان فهرست منتشر شده از سوی مؤسسه بین‌المللی و معتبر IMD (Institute for Management Development، مؤسسه مدیریت توسعه) قرار گیرد و حتی توانسته به رتبه زیر30 در میان کلانشهرهای مهم جهان برسد. این در حالی است که از سال95 به بعد، حدود 3سالی تهران با شیب عجیب و غریبی در فهرست‌های منتشر شده مؤسسه‌های مطالعاتی و پژوهشی سقوط کرده و همانطور که دیروز علی اصغر قائمی، عضو شورای شهر تهران اعلام کرده، در رده80 جای بگیرد. البته مدیریت شهری تهران در سال1399 با همکاری نهادهای دانشگاهی و دانش‌بنیان و معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، آن هم زیر سایه کرونا، توانست با اتخاذ شیوه‌هایی اوضاع را بهبود ببخشد و در شرایط سخت موجود 3پله صعود کند.
البته که تنها فهرست‌های منتشر شده نمی‌توانند در اینکه تهران چقدر در راه هوشمندی حرکت کرده، ملاک باشند. با این حال، هم رنکینگ‌های جهانی، هم عقب‌ماندگی از برنامه‌های 5ساله توسعه‌ای و هم شواهد نشان می‌دهد که کلانشهر تهران، سرعت لازم را در هوشمند شدن طی نکرده و از برنامه‌ها عقب است. به‌طور نمونه هنوز اغلب فرایندهای مربوط به حوزه شهرسازی به‌صورت حضوری صورت می‌گیرد یا آنچه در سایت‌های شهرداری و دفاتر خدمات الکترونیک شهر به شهروندان اعلام می‌شود با واقعیت تفاوت دارد. هوشمند نشدن پارک‌های حاشیه‌ای خودرو، عدم‌ارائه خدمات نظارتی در حوزه نگهداشت شهر، عدم‌راه‌اندازی سیستم‌های راهنمایی و کمک به افراد دارای معلولیت و توان‌یابان، نامشخص بودن کارکرد رصد و کنترل هوایی حریم شهر و فراهم نشدن امکانات هوشمند در زمینه ترددها و حمل‌ونقل همگانی از دیگر مواردی به‌حساب می‌آید که باعث شده تا تهران در زمینه هوشمندی و دیجیتال شدن شهر با عقب‌ماندگی روبه‌رو باشد. یک‌عضو شورای شهر تهران در همین ارتباط گفت: «رتبه تهران در میان کلانشهرها طی ۴سال گذشته به‌شدت افت کرده و به زیر۸۰ رسیده است.» علی اصغر قائمی با بیان اینکه میزان مجاز قطعی سرویس‌ها در طول یک‌سال باید ۵دقیقه‌و15ثانیه باشد اما در طول ۲سال بیش از ۱۰ساعت قطعی داشته، افزود: «در سال1400 تاکنون، 2 بار داون تایم (Downtime، غیرقابل دسترس بودن یا غیرفعال بودن سیستم برای مدت زمانی) در حدود 10ساعت داشتیم. روند ممیزی نیز از بازگشت به روال‌های قدیمی حکایت می‌کند و درحالی‌که آخرین اجرای ممیزی در سال 85برگزار شد و روند ممیزی تغییر بنیادین کرد اما حالا به روال قدیمی برگشته‌ایم که جای بررسی دارد.»
سنگاپور در صدر
آخرین فهرست رتبه‌بندی هوشمندی کلانشهرهای مهم جهان که از سوی مؤسسه IMD منتشر شده نشان می‌دهد که شهر سنگاپور (پایتخت سنگاپور) در رتبه نخست قرار دارد. عایشه خانا که لیسانس اقتصاد از دانشگاه هاروارد، کارشناسی ارشد تحقیقات عملیاتی از دانشگاه کلمبیا و دکتری سیستم‌های اطلاعاتی از دانشکده اقتصاد لندن دارد، علت پیشرفت سنگاپور در زمینه هوشمندی را ایجاد محیط های مولد برای جذب استارت‌آپ‌های نوآور می‌داند. او که اصالت پاکستانی دارد و مقیم سنگاپور است، می‌گوید: «دولت حمایت‌های گسترده‌ای در ترویج نوآوری داشته و بین دستگاه‌های مختلف یکپارچگی خوبی برای این منظور دیده می‌شود. برای همین است که مدیریت شهری هم توانسته در هوشمندسازی شهر موفق عمل کند.» خانم خانا که مؤسسه آموزشی برای تربیت نسل جوان در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات و IT دارد و به دختران کم سن و سال می‌آموزد چطور آینده را مهندسی کنند، اضافه می‌کند: «دولت مسیر پیشرفت را باز گذاشته و کارشناسان فناوری بسیاری علاقه‌مند هستند تا به سنگاپور بیایند و تجربه خود را به اشتراک بگذارند.»
شاخصه‌های مؤسسهIMD شهری را به‌عنوان شهر هوشمند تعریف می‌کند که در آن، برای افزایش و توسعه شهر و حذف معایب و کمتر کردن چالش‌های شهرنشینی برای شهروندان، از تکنولوژی بیشترین بهره را برده باشند. بر همین اساس، سنگاپور توانسته برای 3سال پیاپی (2018، 2019 و 2020) رتبه نخست را کسب کند.
نکته اینجاست که در فهرست منتشر شده برای سال‌های 2019 و 2020 میان 5شهر نخست، تغییراتی رخ داده است که ارتباط زیادی به موفقیت چند شهر درخصوص مهار کرونا دارد. به این ترتیب، پس از سنگاپور، هلسینکی فنلاند و زوریخ پایتخت سوئیس در فهرست اخیر جای گرفته‌اند. این در حالی است که از کمی قبل تر و از بین 109کشور جهان، سنگاپور، سئول و لندن رتبه‌های یک تا 3 را در اختیار داشتند. به هرترتیب نیویورک، اوکلند پرجمعیت‌ترین شهر نیوزیلند و اسلو بزرگ‌ترین شهر و پایتخت نروژ، کپنهاگ، ژنو، تایپه، آمستردام، بیلبائو در شمال اسپانیا و دوسلدورف آلمان جزو هوشمندترین شهرهای دنیا به‌حساب می‌آیند.
از ایران نیز مشهد، تهران، اصفهان، تبریز و ارومیه شهرهای هوشمندتری نسبت به سایر کلانشهرها هستند.
هوشمندی در ترددهای شهری
یکی از موضوعات مهمی که با شیوع کرونا در دستور کار بسیاری از شهرها قرار گرفته هوشمندسازی بخش حمل‌ونقل همگانی و ترددهای شهری است. به‌گونه‌ای که در نیویورک از این نظر اقدامات قابل توجهی رخ داده است و پس از افزایش دسترسی به اینترنت در نقاط کور شهر و بالا بردن پهنای باند اینترنتی، با هوشمندسازی و اطلاع‌رسانی دقیق از طریق اپلیکیشن‌ها، برخی از خیابان‌ها به روی عبور و مرور خودروها بسته می‌شود و شهروندان می‌توانند در نقاط مختلف به ورزش و فعالیت‌های اجتماعی با رعایت فاصله فیزیکی بپردازند. در کلمبوس (مرکز ایالت اوهایو) نیز هدف‌گذاری‌ها بر توسعه وسایل نقلیه برقی پاک و کاهش آلودگی هوا، تولیدی شرکت‌ها و صنایع متمرکز شده است.
تهران باید به کجا برسد؟
طبق برنامه‌ها تهران باید تا سال۱۴۱۴ شمسی یعنی ۲۰۳۵میلادی در جمع ۵۰شهر هوشمند جهان جای گیرد. برای این منظور در برنامه 5ساله سوم توسعه شهر تهران آمده که باید از نظر اقتصاد هوشمند، کسب‌وکارهای آنلاین و نوین، جابه‌جایی هوشمند، اتصال و یکپارچگی بین اشیا و پایش تعاملات و رفتارهای آنها و هوشمندسازی در زمینه آب، توسعه یافته و پیشرفت کند. در بخش حکمرانی هوشمند نیز مدیریت شهری باید با کاهش تصدیگری، مقررات‌زدایی و تنظیم مقررات مشارکتی مناسب، ارتقای شفافیت، جلب مشارکت عمومی شهروندان و ذی‌نفعان در تصمیم‌گیری‌ها و اجرای برنامه‌ها را دنبال کند. در این راستا در بخش‌هایی از مواد 19، 42 و 52 برنامه سوم آمده:
شهرداری موظف است در مسیر تحقق شهر هوشمند و ایجاد تحول دیجیتال، در حوزه زیرساخت‌ها و سرویس‌های نرم‌افزاری اقدامات زیر را انجام دهد:
تامین، توسعه و بهینه‌سازی سرویس‌های نرم‌افزاری یکپارچه موردنیاز مدیریت شهری و شهروندان در بسترهای مختلف با تأکید بر خدمات دیجیتال و هوشمند غیرحضوری و شفاف.
آماده‌سازی زیرساخت انواع نظام‌های دریافت و پرداخت شهرداری و شهری و توسعه بسترهای تبادلات مالی و غیرمالی براساس فناوری نوین مانند رمز ارزها و زنجیره بلوکی.
راه‌اندازی درگاه واحد خدمات و اطلاع‌رسانی شهرداری، شرکت‌ها و سازمان‌های تابعه با رویکرد ساده‌سازی کاربرد آن برای گروه‌های مختلف شهروندی و در بسترهای مختلف.
ارائه تمامی خدمات شهرسازی و معماری شهرداری ازجمله صدور پروانه و گواهی‌های ساختمانی به‌صورت هوشمند و غیرحضوری (شهروندمحور) تا پایان سال اول برنامه.
شناسایی، کدگذاری و شناسنامه‌دار کردن کلیه پارکینگ‌ها و محل‌های پارک دائمی شهر اعم از خصوصی، عمومی و حاشیه معابر با به‌کارگیری آخرین تکنولوژی هوشمند طی 3سال اول برنامه.
حال سؤال اینجاست که اکنون دوسال‌ونیم از برنامه گذشته، چه میزان از این اقدامات صورت گرفته؟ و آیا طی دوسال‌ونیم باقیمانده می‌توان این اهداف را تامین کرد یا نه؟
