تاریخ
عمر 158 ساله صنعت چاپ در یزد
نخستین نشانه از وجود چاپخانه در یزد به 28 سال پس از ورود صنعت چاپ سنگی به ایران بازمیگردد
سمیه گلابگیریان | خبرنگار -یزد :
گفته می شود گسترش فن چاپ پس از دوره فتحعلی شاه قاجار، رونق جدی گرفت. حدود سال 1203 هجری شمسی، چند چاپخانه فقط در تبریز و تهران مشغول به کار بودند. مدت زیادی نگذشت که فن چاپ و بهرهبرداری از آن به دیگر استان‌ها و شهرهای ایران توسعه پیدا کرد و بعد از تبریز و تهران، در شیراز و اصفهان و یزد نیز چاپخانه دایر شد.
«حسین مسرت»، پژوهشگر و محقق فرهنگی یزد، در تحقیقی به بررسی پیشینه صنعت چاپ در یزد پرداخته و برخی از کتب چاپ سنگی و روزنامههای قدیمی یزد را معرفی کرده است که به روشهای ابتدایی چاپ و منتشر میشد.
این پژوهشگر فرهنگی میگوید: نخستین نشانه از وجود چاپخانه در یزد، چاپ کتابی با عنوان مجموعه «البدایه یا الهدایه» است که در سال 1277 هجری قمری؛ یعنی 28 سال پس از ورود صنعت چاپ سنگی به ایران، در کارخانه استاد ملا محمد فرزند آخوند ملا حسن، در شهر یزد چاپ شد. وی ادامه میدهد: اما نخستین چاپخانه به شیوه امروزی را «شیخ احمد مدیر»، سردبیر هفته‌نامه شیرکوه، در یزد بنیان گذاشت. این چاپخانه نخست به انجام چاپ ژلاتین می‌پرداخت و سپس با آوردن ابزارهای چاپ سنگی از اصفهان، نشریات یزد را به زیر چاپ سنگی می‌برد.
مسرت عنوان میکند: بعدها این چاپخانه هم ابزار حروفی سربی را از تهران خرید و روزنامه شیرکوه را چاپ میکرد تا اینکه در سال 1312 با راه‌اندازی چاپخانه گلبهار، تجهیزات سربی به گلبهار فروخته شد و وسایل چاپ سنگی به چاپخانههای کوثر و شهپر منتقل شد.
وی دومین چاپخانه یزد را چاپخانه کوثر میداند که شیرکوه هم در آن به چاپ میرسید و پس از آن گستردهترین چاپخانه را «مدرس‌زاده اصفهانی» به نام «بنگاه ایران و گلبهار» بنیان نهاد که 90 درصد نشریات یزد در این چاپخانه به چاپ میرسید. این چاپخانه از سال 1312 هجری شمسی آغاز به کار کرده است و همچنان نیز در یزد به کار خود ادامه میدهد.
به گفته این محقق فرهنگ عامه یزد، چاپخانه گلبهار همه تجهیزات چاپ سربی چاپخانه شیرکوه را خرید و توافق شد حتی روزنامه شیرکوه به صورت رایگان در آنجا چاپ شود و این کار تا سال 1321 هجری شمسی که شیرکوه توقیف شد، نیز ادامه داشت. حتی تمامی کارکنان شیرکوه یکجا به چاپخانه گلبهار منتقل شدند و سالها «شیخ مرتضی مدیر»، پسر احمد مدیر، در آنجا کار میکرد.
وی بیان میکند: کار عمده چاپخانه گلبهار به غیر از چاپ شیرکوه و دیگر نشریات یزد، چاپ هفته‌نامه گلبهار به سردبیری «محمد کیوانفر» از سال 1312 تا زمان توقیف در سال 1317 هجری شمسی بود.
وی همچنین میگوید: در این چاپخانه از آغاز تاکنون، کتابهای زیادی به وسیله چاپ سربی چاپ شده است که بنابر پژوهش «منوچهر آراسته» به حدود 60 کتاب می‌رسد و از آن جمله میتوان به «تاریخ یزد» اثر عبدالحسین آیتی یزدی، «تاریخ یزد» اثر احمد طاهری، «دیوان قوام الشّعرای یزدی؛ وحشی شاعر کویر» اثر احمد ذوالقدر و «سالنامه فرهنگ یزد؛ تاریخ جدید یزد» اثر احمد کاتب یزدی اشاره کرد.
مسرت یادآور میشود: همزمان با این چاپخانه، «چاپخانه مدرسی» هم در یزد فعال بود و هفته‌نامه «باران بهار» به سردبیری «سید حسن شکوهی» در سال 1299 هجری شمسی و «وقف‌نامه ناظم‌التجار» به سال 1338 هجری قمری در آنجا به چاپ رسیده است.
به گفته وی، در گزارش هفته‌نامه «سفینه نجات» که به سردبیری «محمد صادق سفینه» در یزد چاپ میشد، اشاره شده است که این هفته‌نامه در مطبعه سفینه به سال 1325 هجری قمری چاپ میشده و چنان که آمده، این نشریه نخست با چاپ ژلاتین و سپس چاپ سنگی بوده است.مسرت ادامه میدهد: در سال‌های بعد در یزد چاپخانههای «شهپر» پیش از 1320 هجری شمسی و «پاینده» پیش از سال 1330 هجری شمسی پا به عرصه گذاشتند و با رونق کارهای چاپی، چاپخانههای دیگری در گوشه و کنار استان آغاز به کار کردند. نخستین چاپخانه شهرستانی، «چاپخانه خرد» به مدیریت خردمند در شهر تفت بود. این پژوهشگر فرهنگی در ادامه به معرفی برخی کتابهای چاپ سنگی و روزنامههای یزد از آغاز تا شهریور 1320 پرداخت:
کتابهای چاپ سنگی در یزد
«البدایه یا الهدایه»، قدیمی‌ترین کتاب موجود چاپ سنگی در یزد است. این کتاب تالیف «محمد نقی بن محمد باقر شریف یزدی» بوده که به سال 1277 هجری قمری در چاپخانه استاد ملا محمد، فرزند آخوند ملا حسن، چاپ شد. دومین کتاب که به احتمال زیاد در یزد چاپ سنگی شده است، «نخبه اللغات یا نخبه المیزان» تالیف «علی اکبر بن محمد جعفر لغوی یزدی» متعلق به سده 13 هجری قمری و کاتب آن «محمد جعفر بن محمد باقر جندقی» بود.«فتحنامه» سروده میرزا محمد فرخی یزدی، شاعر نامی یزد و در ستایش جنگاوری سردار جنگ، حاکم یزد در دوره قاجار علیه دزدان راههای یزد است. این کتاب به همت میرزا ابوالقاسم افتخار العلماء، سردبیر هفته‌نامه «معرفت یزد» در سال 1328 هجری قمری در قطع 24*17 در شهر یزد چاپ شده است.رساله «مسائل شرعی» گردآوری «عباس منصوری خراسانی» بوده که برابر با کتب فقهی آیت‌الله العظمی «سید محمد حسین طباطبایی بروجردی» است.این کتاب را «محمد‌علی دشتی» در سال 1382 هجری قمری در 112 صفحه و در قطع 13 * 19 در شهر یزد به چاپ رسانده است.
