دهه نوسان تورمی

سمیرا مصطفی‌نژاد، لیلا شریف ـ روزنامه‌نگار

دهه60 باید میراث‌دار تورم 240درصدی می‌بود که در دهه50 به‌واسطه افزایش درآمد‌های نفتی و اجرای سیاست‌های نادرست در کشور ایجاد شده بود. اما در این دهه به واسطه آغاز جنگ، اقتصاد کشور به‌شدت تحت‌کنترل دولت قرار گرفت و حتی در سال64 ایران تورمی تک‌رقمی و 6.9درصدی را تجربه کرد. با طولانی شدن جنگ و کاهش ذخایر ارزی، در سال‌های آخر دهه یعنی سال‌های 65، 66 و 67 نرخ تورم به‌ترتیب به 23.7درصد، 27.7درصد و 28.9درصد رسید. سال 68سال کاهش نرخ تورم به 7.4درصد بود و در آخرین سال از دهه60 نرخ تورم بار دیگر تک‌رقمی شد و به 9درصد رسید.

افزایش 3.5برابری قیمت طلا
اگر سکه را به‌عنوان معیاری برای سنجش نوسان قیمت طلا در دهه60 انتخاب کنیم، قیمت این معیار از سال 1360تا 63 به‌صورت ثابت 3500تومان بود، اما از سال64 به بعد روند افزایشی آن تثبیت شد و در پایان دهه، یعنی در سال1370 به 12447تومان رسید. میانگین قیمت سکه در دهه60 حدود 7869تومان بود و نرخ سکه در پایان دهه به نسبت ابتدای آن بیش از 3.5برابر شده بود.

سفر شمال 7تومانی 
در دهه جنگ، سفر به مناطق شمالی ایران برای فرار از بمباران بسیار رایج‌ بود. مسیر تهران تا شهرهای مختلف مازندران یکی از پرترددترین مسیرهایی بود که معمولا با اتوبوس‌های بین‌شهری طی می‌شد. نرخ بلیت این اتوبوس‌ها به‌گفته قدیمی‌ترها حدود 70ریال بوده است. برای مسافت‌های طولانی‌تر اما نرخ بالاتر می‌رفت؛ مثلا بلیت تهران تا مشهد حدود 120ریال قیمت داشت.

نفت کوپنی لیتری 5تومان
قیمت جهانی نفت خام در سال60 رکورد زد و به 37دلار برای هر بشکه رسید اما پس از آن طی 10سال، 3.7برابر کاهش یافت. دهه60 دهه بخاری نفتی و خاموشی‌های مکرر برق بود. فصل‌های سرد نیاز مردم به نفت برای تامین گرما افزایش پیدا می‌کرد و نارضایتی زیادی نسبت به کمبود نفت کوپنی وجود داشت. کمبود نفت باعث شده بود تا مردم برای تامین گرمای خود قیمتی بالاتر از لیتری 5 تا 7.5تومان رایج آن سال‌ها را برای خرید نفت آزاد بپردازند. قیمت بنزین هم تا سال69 روی لیتری 5تومان ثابت باقی مانده بود.


بلیت سینما؛ 5 تا 30تومان
در سال‌های ابتدایی هزینه این سرگرمی در ایران حدود 5تومان بود و در اواخر دهه به 30تومان رسید. بلیت سینما هم یکی از آن نرخ‌هایی است که هرگز از مسیر صعود بازنگشته است و طی نیمه‌اول دهه60 سالانه یک تا 2 تومان و در نیمه‌دوم این دهه سالانه 2تا 5تومان افزایش قیمت داشته است. میانگین قیمت سینما‌رفتن در این دهه 14.6تومان بوده است.


سیر همیشه صعودی دلار
دلار طی 10سال دهه60 به‌صورت مستمر، جز یک‌بار در سال67 که 3تومان کاهش قیمت داشت، مسیری افزایشی را در پیش گرفت. قیمت دلار در سال60 از 27تومان آغاز شد و تا سال70 به حدود 142تومان رسید. متوسط قیمت دلار در این دهه 89.8تومان بوده است.

نان یک تومانی شد 5تومان
در این دهه نان تغییر قیمتی مستمر و کند داشت؛ مثلا قیمت نان سنگک در سال60 حدود یک تومان بود و تا ابتدای سال70 به 5تومان رسید، یعنی 5برابر شد. قیمت نان‌های دیگر هم همین الگو را دنبال کرد: در سال64 که سنگک 1.5تومان بود، بربری یک‌تومان و لواش 5ریال بود. در آخر دهه که سنگک 5تومان شد، بربری 3تومان و لواش 2تومان شده بود.


دهه انرژی‌های مفتی 
اطلاعات زیادی از تعرفه‌های انرژی در دهه60 وجود ندارد. آنچه مسلم است تعرفه‌ها در آن سال‌ها چندان متغیر و گران‌قیمت نبودند. علاوه بر این لوله‌کشی آب و گاز در حد امروز توسعه‌یافته نبود. از این‌رو شکل مصرف در آن دوران متفاوت از امروز بود. گاز در مناطق بدون لوله‌کشی با استفاده از کپسول‌های گاز انجام می‌شد که مدل 20کیلویی آنها در طول دهه60 کمابیش 11.5تومان قیمت داشتند. نرخ آب و برق هم برای مشترکین پرمصرف شاید به 20تومان می‌رسید، اما عموما قیمت‌های انرژی از این اعداد و ارقام فراتر نمی‌رفت.

قیمت کتاب؛ زیر 100تومان
کتاب جزو معدود اقلامی بود که روند افزایش قیمت بسیار کندی در این دهه تجربه کرد. هر چند سالی یک‌بار ممکن بود 5تا 10تومان افزایش قیمت پیدا کند. قیمت کتاب در این دهه به ندرت به 100تومان می‌رسید؛ مثلا قیمت کتابی 100صفحه‌ای حدود 21تومان، 150صفحه‌ای حدود 30تومان، کتابی 200صفحه‌ای حدود 75تومان و در اواخر دهه قیمت کتابی 450صفحه‌ای به 170تومان رسیده بود.

25برابر شدن قیمت خانه 
در دهه60 مانند دهه کنونی مسکن و افسارگسیختگی قیمت‌ها در بازار مسکن یکی از بحران‌های اصلی کشور بود. متوسط قیمت هر مترمربع بنای مسکونی در تهران هزار تا 2هزار تومان بود. اما این نرخ تا اوایل دهه70 به متری 51هزار تومان رسید؛ این یعنی جهشی تقریبا 25برابری در طول 10سال. برای اجاره خانه در محله‌های مناسب تهران هم ودیعه‌ها از 100هزار تومان آغاز و دست‌کم ماهی 800 تا هزار تومان کرایه هم باید پرداخت می‌شد.

تاکسی؛ 2.5تومان
نرخ کرایه تاکسی درون شهر تهران هم متناسب با فاصله مبدا تا مقصد متغیر بود؛ مثلا نرخ کرایه مسیرهای کوتاه در اوایل دهه60 حدود 25 تا 30ریال بود و برای مسیرهای طولانی‌تر قیمت کمی بالاتر می‌رفت. قیمت تاکسی از تهران به شهری دیگر مانند چالوس هم حدود 300تومان بود.

اتوبوس‌های  10ریالی
بلیت‌های کاغذی 10ریالی اتوبوس‌های بین‌شهری برای سال‌ها نرخی ثابت داشتند و سفر درون‌شهری با اتوبوس یکی از این بلیت‌‌ها را لازم داشت. بعد‌ها و در اواخر دهه60 که نرخ اتوبوس‌ها تغییر کردند، راننده ممکن بود متناسب با مسیر 2تا 3عدد از بلیت‌ها را از مسافر بگیرد.

خودرو  14  برابر شد
پیکان و رنو خودروهای محبوب دهه60 هستند که پیکان در دهه‌های بعد کم‌کم جای خود را به پراید داد. پیکان در اوایل دهه50 هزار تومان به بالا قیمت داشت و در اواخر دهه قیمت آن به 700هزار تومان رسید؛ یعنی 14برابر شد. قیمت دولتی رنو5 هم در اوایل این دهه حدود 70هزار تومان بود.

نگاه کارشناس
ساده‌زیستی دهه60 عوارض تورم را کاهش داد
هادی حق‌شناس ـ کارشناس اقتصادی

2واژه مرتبط با تورم در اقتصاد ما وجود دارد؛ انتظارات تطبیقی و انتظارات عقلایی. این دو مفهوم به ما می‌گویند که مردم بر اساس تورم گذشته، انتظار دارند که چه تورمی در آینده رخ بدهد و اینکه مردم بر اساس سیاست‌ها و متغیرهای پولی چشم‌انتظار تورم می‌نشینند؛ به‌عنوان مثال در سال92 که دولت تدبیر و امید به روی کار آمد، انتظار این بود که ایران به توافق برسد و تورم کاهش پیدا کند. هر چند ایران چند سال بعد به توافق دست پیدا کرد اما همین انتظار موجب شد که تورم در نیمه‌دوم سال92 با کاهش شدیدی همراه شود.
بر اساس این توضیحات می‌توان گریزی به دهه60 زد، در زمان جنگ و دهه60 انتظار عمومی این بود که اوضاع تحت‌کنترل دولت است و در آن مقطع از یک سو کوپن‌هایی برای تأمین کالاهای اساسی در دسترس مردم قرار‌داشت و از سوی دیگر نیز انضباط پولی و مالی در جامعه حاکم بود. با وجود اینکه در سال67 کسری بودجه وجود داشت، به‌نظر می‌رسد که تورم نسبت به دهه‌های بعد بیشتر تحت‌کنترل قرار داشت. در دهه60، 2بار تورم تک‌رقمی را تجربه کردیم؛ اتفاقی که در دهه‌های 70 و 80 تکرار نشد. مبنای چنین اتفاقی را باید انتظارات عقلایی و تطبیقی متکی بر سیاست‌های پولی و مالی دانست.
در طول سال‌هایی که ایران درگیر جنگ بود نرخ تورم در محدوده کنترل شده‌ای گام برمی‌داشت و جریان تامین کالاها با استفاده از سهمیه‌بندی،کوپن و... مدیریت می‌شد و نرخ تورم تا سال1364 روند نزولی خود را طی می‌کرد و در این سال برای نخستین بار پس از انقلاب با رسیدن به عدد 6.9درصد تک‌رقمی شد اما با طولانی شدن جنگ تحمیلی و کاهش ذخایر ارزی دولت نرخ تورم افزایش یافت به‌طوری که در سال‌های 65، 66 و 67 نسبت به‌مدت مشابه سال قبل به‌ترتیب به 23.7درصد، 27.7و 28.9درصد رسید. بخش اصلی دلیل افزایش تورم در این سال‌ها، مربوط به بحث کسری بودجه دولت بود؛ به‌عنوان مثال در سال 67 بیش از 50درصد کسری بودجه داشتیم؛ اتفاقی که اقتصاد ایران قبل و بعد از آن دیگر تجربه نکرد. اگر بخواهیم شرایط را بهتر درک کنیم باید نیم‌نگاهی به کسری بودجه امروز اقتصاد ایران داشته باشیم؛ در سال 1400 شاید کسری بودجه ایران به یک‌سوم بودجه عمومی برسد اما تورم نقطه به نقطه تیرماه هم‌اکنون بالای 43درصد است. این قیاس وخامت اوضاع در دهه60 را به درستی نشان می‌دهد.
دلیل اینکه تورم همراه با کسری بودجه در دهه60 رشد نکرد به همان بحث انتظارات بازمی‌گردد. این انتظارات نیز متناسب با رفتار سیاستگذار بود. در واقع بخشی از کنترل تورم در آن دوران مربوط به مدیریت دولت بود و بخشی نیز با سبک زندگی مردم در آن زمان ارتباط داشت؛ به‌عبارت دیگر دهه60 به‌طور عمده متأثر از حال و هوای جنگ و انقلاب اسلامی بود و انتظارات کم مردم ایران موجب شد تا در حوزه اقتصادی تورم تحت‌کنترل قرار بگیرد و ساده‌زیستی مردم عوارض تورم دهه60 را کم کرد؛ اتفاقی که در دهه‌های بعد تکرار نشد.
در دهه60 ذائقه مردم متفاوت بود؛ به‌عنوان مثال در دهه 60 مردم حاضر بودند که 2خانواده در یک خانه زندگی کنند اما امروز دیگر فردی حاضر به تحمل چنین سبک زندگی‌ای نیست. در آن دهه سطح توقعات و نوع زندگی متفاوت بود، مردم وارد عصر مصرف‌گرایی نشده‌بودند و به همین دلیل در زندگی روزمره خود، از خودگذشتگی‌های بسیاری نشان می‌دادند و این نگاه باعث شده بود تا گرانی‌ها کمتر زندگی‌ها را تحت‌سلطه خود دربیاورد. در واقع باید بدانیم که نرخ تورم نشان می‌دهد که در دهه60 گرانی وجود داشت اما شرایط جنگ و عوارض پس از جنگ مانع از این شد که سطح توقعات مردم بالا برود.