راوی رجال فراموش‌شده

 مهرداد طبرسی- روزنامه‌نگار

شخصیت‌های بسیاری در شکل‌گیری ایران امروز نقش داشته‌اند و منشأ تحولات و پیشرفت‌هایی در سیاست، اقتصاد، فرهنگ و اجتماع بوده‌اند؛ شخصیت‌هایی که از بسیاری از آنها تنها نامی در اسناد و منابع رسمی یا خاطره‌های شفاهی مانده‌ و از خیلی از آنها حتی نامی نیز نمانده است و در ازدحام نام‌ها و اتفاق‌ها فراموش شده‌اند. از خاطر نبریم که بسیاری از رجالی که در ساختن ایران امروز نقش داشته‌اند، پس از انقلاب اسلامی ایران را ترک کرده‌اند و هر کدام در گوشه‌ای از جهان زندگی را اغلب در خلوت و تنهایی گذرانده و به اقتضای سن و سال دیر یا زود زندگی را تمام کرده‌اند.
حبیب لاجوردی، یکی از نخستین کسانی بود که ضرورت ثبت و ضبط خاطره‌های شفاهی را دریافت و اندکی پس از انقلاب اسلامی، زمانی که ایران را ترک کرد، پروژه بزرگ تاریخ شفاهی را در دانشکده مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد آغاز کرد و یکی‌یکی به ضبط خاطره‌ها پرداخت و بعد به مرور زمان آنها را منتشر کرد.
پروژه تاریخ شفاهی ایران از سال 1359آغاز و مصاحبه‌ها به‌تدریج از سال 1360انجام شد و در مجموع 14سال به طول انجامید. مجلدات مجموعه نیز در دهه‌های 60 و 70 در20جلد منتشر شدند. محصول کوشش‌های چندساله حبیب لاجوردی در این پروژه مجموعه‌ای است از خاطره‌ها، روایت‌ها و گوشه‌های فراموش‌شده‌ای از تاریخ معاصر ایران که اگر او برای گردآوری‌شان همت نمی‌کرد در سینه صاحبان روایت‌ها می‌ماندند و جایی ثبت نمی‌شدند.
      
حبیب لاجوردی یکی از اعضای خانواده بزرگ لاجوردی بود؛ خانواده‌ای که نامشان با گروه صنعتی بهشهر گره خورده است. خانواده لاجوردی یکی از خانواده‌های کارآفرین ایران در 2سده گذشته بوده‌ است. حبیب در سال‌های جوانی به آمریکا رفت و کارشناسی صنایع خود را از دانشگاه ییل گرفت. یک دوره تخصصی مدیریت را در دانشگاه هاروارد گذراند و در سال 1342به ایران آمد و در گروه صنعتی بهشهر مشغول به‌کار شد. احساس نیاز برای تربیت مدیران متخصص در کشور او را به رایزنی با مؤسسه‌های بین‌المللی برای تأسیس مدرسه‌ عالی مدیریت کشاند و سرانجام مرکز مطالعات مدیریت ایران با همکاری هاروارد در سال 1351در ایران کار خود را آغاز کرد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تعطیلی مرکز مطالعات مدیریت ایران حبیب لاجوردی به آمریکا مهاجرت و خیلی زود کارستان تازه خود را آغاز کرد.
      
در دهه‌های 60و 70 امکان دسترسی و آشنایی مخاطبان داخل ایران با پروژه تاریخ شفاهی هاروارد تنها از طریق نقدهایی بود که در بعضی مطبوعات منتشر می‌شد و اشتباهات تاریخی راویان مجموعه را برمی‌شمرد. در سال‌های بعد به مرور شماری از این کتاب‌ها در ایران نیز اجازه انتشار یافتند؛ به‌ویژه آنها که به زندگی رجال فرهنگی یا صاحبان صنایع و شخصیت‌های اقتصادی اختصاص داشتند.
پس از گسترش فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، به‌ویژه در دهه‌های 80 و 90شمسی، دسترسی به مجموعه فایل‌های تاریخ شفاهی بسیار بیشتر شد و بسیاری از نخبگان و علاقه‌مندان تاریخ معاصر ایران نسخه الکترونیک کتاب‌ها را خواندند و بعدتر فایل‌های صوتی مصاحبه‌ها را شنیدند.
حبیب لاجوردی صبح یکشنبه در 83 سالگی درگذشت.