نابودی خاک در70درصد از بیابان‌های تهران

سیدمحمد فخار- خبر‌نگار

۷۴هزار هکتار از بیابان‌های استان تهران در شرایط بحرانی فرسایش بادی قرار دارند. نتایج مطالعات کانون‌های بحرانی نشان می‌دهد ۱۸۷منطقه در ۲۲استان بیابانی کشور تحت ‌تأثیر فرسایش بادی هستند که وسعت این مناطق ۲۹.۵میلیون هکتار است و ۲۳۷کانون بحرانی فرسایش بادی با وسعت حدود ۱۴میلیون هکتار در این محدوده وجود دارد.
فرسایش بادی نوعی فرسایش است که موجب تغییرات بلندمدت اما قابل توجهی بر سنگ‌ها، صخره‌ها و کوه‌ها می‌شود. این نوع فرسایش می‌تواند یک مشکل برای اقتصاد، کشاورزی یا منابع طبیعی یک کشور محسوب شود. این پدیده بیشتر در مناطق خشک و نیمه خشک رخ می‌دهد. در مناطقی که میزان نزولات آسمانی کم و در طول روز درجه حرارت هوا زیاد است، سرعت باد بسیار زیاد بوده و این شرایط به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک یعنی جایی که سرعت باد زیاد است، غالب خواهد بود. در فرسایش بادی عامل اصلی، سرعت حرکت باد است و بادهای سریع‌تر، فرسایش بیشتر و عمیق تری به جا می‌گذارند. براساس اعلام اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران، مساحت بیابان‌های این استان ۱۰۵ هزار هکتار است و ۷۴ هزار هکتار از این اراضی در شرایط بحرانی فرسایش بادی هستند. این یعنی 70درصد بیابان‌های تهران به سمت  فرسایش بادی می‌روند. به‌گفته علینقلی حیدریان، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران بیابان‌های استان تهران در جنوب و جنوب غربی استان و در محدوده شهرهای ملارد، ورامین، ری، پاکدشت و پیشوا قرار دارند. وی با بیان اینکه بیابان‌ها به دو قسمت تعریف می‌شوند، اظهار کرد: قسمت‌هایی از بیابان تحت ‌تأثیر فرسایش بادی و قسمت‌هایی در شرایط بحرانی فرسایش بادی قرار دارند که رسیدگی به وضعیت بیابان‌های دارای شرایط بحرانی جزو اولویت اول ماست چرا که در این بیابان‌ها خاک بر اثر وزش باد قابلیت جابه‌جایی در مسافت‌های طولانی را دارد. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران افزود: اقدامات بیابان‌زدایی مانند کاشت نهال، بذرکاری و بذرپاشی را در این مناطق انجام می‌دهیم تا فضای سبز بوته‌ای ایجاد شود و جلوی فرسایش بادی را بگیرد. در این جهت درختچه‌هایی مانند تاغ، آتریپلکس، قره داغ و اسکنبیل را کاشته‌ایم که البته سهم «تاغ» بیشتر بوده است. حیدریان در پایان گفت: تاکنون در بیش از ۲۰هزار هکتار از بیابان‌های دارای شرایط بحرانی فرسایش بادی عملیات بیابان‌زدایی انجام شده و سال‌جاری قرار است در ۵۰ هکتار این اقدامات انجام شود.

وقوع توفان شن در شرق
سازمان هواشناسی اعلام کرده که تا 7مرداد یعنی روز پنجشنبه وزش باد خیلی شدید و توفان گرد و خاک، کاهش کیفیت هوا و دید افقی در شمال سیستان و بلوچستان، نیمه شرقی خراسان جنوبی، نوار شرقی و نیمه جنوبی خراسان رضوی پیش‌بینی می‌شود. این 3استان شرقی در این شرایط در معرض فرسایش بادی قرار خواهند داشت.
سازمان هواشناسی با صدور هشدار نارنجی درباره افزایش فعالیت بادهای ۱۲۰روزه شرق تهران اعلام کرده: وقوع توفان شن، خیزش گردوخاک، کاهش دید، تأخیر در پروازهای احتمالی، اختلال در تردد جاده‌ای و خسارت به سازه‌های موقت و محصولات کشاورزی دور از انتظار نیست؛ بنابراین خودداری از تردد غیرضروری برای تمام گروه‌ها، احتیاط در تردد جاده‌ای، محکم کردن سازه‌های موقت، تابلوهای تبلیغاتی و احتیاط در عبور از مجاورت ساختمان‌های نیمه‌کاره توصیه می‌شود. در هشدار نارنجی ‌رنگ سازمان هواشناسی پیش‌بینی می‌شود که پدیده‌ای جوی اثرات منفی به‌دنبال داشته باشد و خسارت‌های احتمالی را سبب می شود. هشدار نارنجی برای آماده‌باش دستگاه‌های مسئول برای مقابله با یک پدیده خسارت‌زا صادر می‌شود. هشدار زردرنگ به‌ معنای این است که پدیده‌ای جوی رخ خواهد داد که ممکن است در سفرها و انجام کارهای روزمره اختلالاتی را ایجاد کند. این هشدار برای آگاهی مردم صادر می‌شود تا بتوانند آمادگی لازم را برای مواجهه با پدیده‌ای جوی داشته باشند که از حالت معمول کمی شدت بیشتری دارد. از سوی دیگر مسئولان نیز در جریان این هشدارها قرار می‌گیرند تا اگر لازم باشد تمهیداتی را بیندیشند.

عوامل جلوگیری از فرسایش باد
پوشش گیاهی ارزان‌ترین و مؤثرترین روش برای جلوگیری از فرسایش بادی است که عامل پوشش سطح زمین به وسیله گیاهان طبیعی بوده و مهم‌ترین نقش آن کاهش سرعت باد است. همچنین در مناطق خشک و نیمه خشک، احداث بادشکن به‌علت تأثیر آن در کاهش تبخیر موجب ذخیره بیشتر رطوبت در خاک شده و در نتیجه تولید را افزایش می‌دهد. فرسایش بادی به‌طور معمول در گام نخست، در اثر ‌اعمال مدیریت نامعقول روی منابع خاک و سرزمین مانند تشدید عملیات زراعی و چرای مفرط صورت می‌گیرد. این عوامل خصوصیات مربوط به چسبندگی ذرات خاک را تخریب کرده و آن ‌را در مقابل باد آسیب‌پذیر می‌کند. بدین‌ترتیب با تخریب سطح خاک به‌وسیله نیروی باد، حمل ذرات فرسایش یافته به‌وسیله باد به نقاط دورتر و انباشت یا پراکندگی  ذرات در نقاطی که سرعت باد کاهش می‌یابد بیشتر می‌شود. آسیب وارده به آهستگی سبب کاهش ذرات ریز خاک شده و به‌تدریج فراوانی ذرات شنی را که فاقد چسبندگی است و خود نیز در مقابل باد بسیار آسیب‌پذیر هستند، فراهم می‌سازد.