بیمه بیکاری صندوقی که برای همه نیست
بسیاری از مشاغل غیررسمی و زیر پوستی شهر زیر پوشش بیمه بیکاری قرار نمی‌گیرند
خدیجه نوروزی ـ روزنامه‌نگار
تامین نبودن حقوق و مزایای کارگرانی که مشغول به‌کار هستند به شیوه‌های مختلفی مورد تضمین قرار گرفته است تا به نوعی بتواند عدالت اجتماعی را برقرار کند. یکی از مهم‌ترین موضوعات، بیمه بیکاری است که به افرادی که بدون اراده از کار بیکار شده‌اند پرداخت می‌شود. در سال69 قانونی در مجلس شورای اسلامی با عنوان قانون بیمه‌بیکاری تصویب شد که طبق آن مشمولان قانون تامین اجتماعی که تابع قوانین کار هستند مشمول مقررات این قانون می‌شوند. مطابق این قانون بیمه‌شدگانی که بدون میل و اراده بیکار می‌شوند و آماده کارند بیکار تلقی می‌شوند و همچنین بیمه‌شدگانی که به‌علت بروز حوادث قهریه و غیرمترقبه از قبیل سیل، زلزله، جنگ، آتش‌سوزی و... بیکار می‌شوند با معرفی واحد کار و امور اجتماعی محل، می‌توانند از مقرری بیمه استفاده کنند که بحث بیکاری کرونا نیز مشمول این تبصره قرار می‌گیرد. دکتر علیرضا امیرپور، پژوهشگر حوزه رفاه و تامین اجتماعی در گفت‌وگو با همشهری از شرایط بیمه بیکاری و ضعف‌هایی که در مورد قوانین صندوق بیمه‌بیکاری وجود دارد، می‌گوید.
میزان حق بیمه بیکاری
حق بیمه بیکاری به میزان 3درصد مزد بیمه شده است که از سوی کارفرما تامین و پرداخت می‌شود. بیمه‌شدگان باید شرایط استحقاق بیمه بیکاری را داشته باشند به‌عنوان مثال قبل از بیکار شدن حداقل سابقه پرداخت 6ماه حق بیمه را داشته باشند. این افراد مکلفند ظرف 30روز از تاریخ بیکاری غیرارادی با اعلام مراتب بیکاری به واحدهای کار و امور اجتماعی آمادگی خود را برای اشتغال به‌کار اطلاع دهند. مدت دریافت مقرری بیمه بیکاری جزو سوابق پرداخت حق بیمه از لحاظ بازنشستگی و از کارافتادگی و فوت محسوب می‌شود. جمع مدت پرداخت مقرری از زمان برخورداری از مزایای بیمه بیکاری برای مجردان حداکثر 36ماه و برای متاهلان حداکثر 50ماه است که طبق یک جدول به نسبت میزان دوره بیمه شده پرداخت می‌شود (از 6لغایت 24ماه سابقه بیمه برای مجردان 6ماه بیمه بیکاری منظور می‌شود و برای متاهلان 12ماه بیمه بیکاری مقرری محسوب می‌شود. از 241ماه به بالا پرداخت حق بیمه برای مجردان حداکثر 36ماه پرداخت بیمه مقرری محسوب می‌شود و به متاهلان حداکثر 50ماه پرداخت مقرری حق بیمه بیکاری تعلق می‌گیرد). میزان مقرری روزانه بیمه شده بیکار معادل 55درصد متوسط مزد یا حقوق و یا کارمزد روزانه بیمه شده است. به مقرری افراد متاهل تا حداکثر 4نفر از افراد تحت تکفل به ازای هر یک به میزان 10درصد حداقل دستمزد افزوده می‌شود. مجموع دریافتی مقرری بگیر نباید از حداقل دستمزد کمتر و از 80درصد متوسط مزد یا حقوق وی بیشتر باشد. در واقع به فرد بیکار شده از 55تا 80درصد متوسط مزد و حقوق بیمه شده مقرری بیمه بیکاری تعلق می‌گیرد.
کمک دولت به صندوق
در سنوات مختلف تراز مالی صندوق بیمه بیکاری هیچ‌گاه متناسب نبوده و مقدار حق بیمه دریافتی از کارفرمایان هیچ‌گاه پاسخگوی مقدار پرداخت مقرری بیمه بیکاری به بیمه‌شدگان بیکار نبوده است و همواره سازمان تامین اجتماعی از منابع دیگرش به این صندوق کمک کرده تا بتواند پاسخگوی مطالبات بیمه‌شدگان بیکار غیرارادی باشد. به همین‌خاطر به‌خصوص در سال گذشته به‌خاطر هجوم بیمه‌شدگان بیکار و ثبت‌نام این عزیزان در سامانه صندوق بیمه بیکاری به‌خاطر بیماری کرونا، دولت تصمیم گرفت که مبلغ 5هزار میلیارد تومان را از منابع خود برای کمک به صندوق بیمه بیکاری اختصاص دهد. طبق آخرین آمار بیش از 860هزار نفر متقاضی بیمه‌بیکاری در سامانه صندوق بیمه‌بیکاری ثبت‌نام کرد‌ه‌اند که به اکثر این افراد بیمه بیکاری تعلق گرفت و پرداخت شد. در سال99 ستاد ملی کرونا مصوبه‌ای را گذراند تا کسانی که در اسفند 98 و فروردین و اردیبهشت 99متاثر از کرونا شغل خود را از دست داده‌اند برای 3ماه مستمری بیمه بیکاری دریافت کنند. اکثریت واجدان شرایط هم ثبت‌نام و از این مقرری بیمه بیکاری استفاده کردند. طبق آخرین آمار موجود 215هزار نفر مقرری بگیر بیمه بیکاری زیر پوشش صندوق بیمه بیکاری هستند که براساس سوابق‌شان بیمه بیکاری دریافت می‌کنند. اعتباری که در 1400برای پرداخت مقرری بیمه بیکاری درنظر گرفته شده 12هزار میلیارد تومان است.
چتر سوراخ حمایت
اینکه اعلام شد بیمه‌شدگانی که زیر پوشش سازمان تامین اجتماعی هستند زیر پوشش بیمه‌بیکاری قرار می‌گیرند به این معنا بود که بسیاری از مشاغل غیررسمی و زیر پوستی شهر، مشاغلی که از دید بازرسان کار، تعاون و رفاه اجتماعی سازمان تامین اجتماعی دور می‌افتند، زیر پوشش قرار نمی‌گیرند و این ضعف بزرگی برای صندوق بود. چرا که صدها هزار نفر از کارگران بیمه نشده در حوزه‌های مختلف که به لحاظ مالی جزو اقشار ضعیف جامعه هستند در این مشاغل غیررسمی مشغول به کارند و تحت پوشش صندوق بیمه بیکاری قرار نمی‌گیرند.
از طرفی اتباع خارجه که تحت پوشش سازمان تامین اجتماعی هستند طبق قانون نمی‌توانند از مزایای بیمه بیکاری استفاده کنند. از لحاظ قانونی این تبعیض وجود دارد و بیمه شده حتما باید تابعیت ایران را داشته باشد تا بتواند از مزایای بیمه بیکاری استفاده کند. درحالی‌که در کشورهای توسعه‌یافته ازجمله کانادا مقرری بیمه بیکاری به همه بیمه‌شدگان اعم از اتباع آن کشور و افراد تابع کشورهای دیگر که زیر پوشش بیمه تامین اجتماعی کانادا هستند تعلق می‌گیرد. ضعف در این مورد به بحث قانونگذاری برمی‌گردد که باید اصلاح شود.
حقوق کم
دومین آسیب و نقطه ضعف بحث مقدار حداقل حقوق بیمه بیکاری است. با توجه به قوانین جاری امسال حداقل حقوق بیمه بیکاری 2میلیون و 800هزار تومان است که این مبلغ با توجه به نرخ تورم که افسارگیسخته است، به هیچ‌وجه نمی‌تواند معیشت یک بیمه شده بیکار را تامین کند. اخیرا بحث همسان‌سازی حقوق مستمری‌بگیران در صندوق‌های بازنشستگی کشوری و لشکری و سازمان تامین اجتماعی انجام شد اما متأسفانه بحث صندوق بیمه‌بیکاری در همسان‌سازی حقوق مغفول ماند.
بوروکراسی طولانی
یکی دیگر از موانع و آسیب‌های صندوق بیمه بیکاری بوروکراسی طاقت‌فرسا در فرایند ثبت‌نام در صندوق بیمه بیکاری تا دریافت مقرری بیمه بیکاری است که معمولا از 45روز تا 2ماه طول می‌کشد. با توجه به اینکه سرعت و سهولت در دریافت خدمات عمومی یکی از شاخص‌های حکمرانی خوب در تامین اجتماعی است شایسته است این زمان کاهش پیدا کند تا متقاضیان بتوانند در کمترین زمان ممکن از این خدمات بهره‌مند شوند. امیدوارم با مستقر شدن دولت آینده شاخص‌های حکمرانی خوب مانند قانونمداری، پاسخگویی، شفافیت و نظارت بر حقوق مردم در سازمان تامین اجتماعی و صندوق‌های تابعه ازجمله صندوق بیمه‌بیکاری بیش از گذشته مورد توجه قرار بگیرد و افراد تحت پوشش این صندوق‌ها به بهترین نحو از خدمات عمومی بهره‌مند شوند.
