یادداشت یک
اولویت؛ ارتقای ایمنی پارکینگ‌های حاشیه‌ای
مهدی مرادی ـ پژوهشگر دکتری شهرسازی
با افزایش جمعیت و گسترش روزافزون شهرها، وابستگی شهروندان به خودرو هر روز ابعاد وسیع‌تری به‌خود می‌گیرد و در واقع می‌توان گفت که در عصر مدرن، استیلای ماشین بر انسان در محیط‌های شهری بیشتر نمایان است. چنین پدیده‌ای، مقیاس برنامه‌ریزی در شهرها را متناسب با مقیاس وسایل نقلیه قرار داده، به‌طوری که با پیچیده‌تر و گسترده‌شدن موتوریزاسیون، جابه‌جایی با وسیله نقلیه شخصی، ترافیک‌های طاقت‌فرسا و یافتن جای پارک برای وسایل نقلیه، به یکی از چالش‌های بزرگ بسیاری از شهروندان بدل شده است. افزایش تردد خودروها در سطح شهرها، خود نیازمند بسترسازی مناسب و تأمین پارکینگ مورد نیاز آنهاست. کمبود پارکینگ در شهرهای بزرگی مانند پایتخت، مشکل گذشته و حال نبوده و نیست؛ هرگونه ساخت‌وساز اعم از خانه‌سازی، ساخت مراکز درمانی، اداری، تجاری و مال‌های بزرگ، جاذب سفر بوده و به تبع نیازمند تأمین پارکینگ. اگر مسئله نادیده‌گرفتن ضوابط و مقررات شهرسازی، صدور مجوز ساختمانی و فروش پارکینگ را به این مسائل اضافه کنیم، موضوع بسیار بغرنج‌تر می‌شود. در این زمینه، پارکینگ‌های عمومی ازجمله مهم‌ترین زیرساخت‌های شهری محسوب می‌شوند که در فرایند برنامه‌ریزی کاربری زمین باید متناسب با ویژگی‌های شهری، مورد توجه قرار گیرند. کاهش سرانه و به تبع آن کمبود این کاربری در سطح شهر، نقش مؤثری در اختلال در سیستم حملونقل و شکل‌گیری جریان ترافیک شهری خواهد داشت. براساس تئوری‌های برنامه‌ریزی شهری، تغییر پارادایم از شهر خودرومحور به شهر انسان‌محور صورت گرفته است و رویکرد برنامه‌ریزی‌ها از «جابه‌جایی» به «دسترسی» بوده است. در عین حال باید توجه داشت که این امر نیازمند زمان است و در همه شهرها یکسان نیست، از این‌رو باید متناسب با ضرورت‌ها در مناطق مختلف شهر، پارکینگ‌های عمومی و طبقاتی، مکان‌یابی و احداث شود و ایجاد پارکینگ‌ها بدون مطالعه و مکان‌یابی درست، خود وضع موجود را تشدید خواهد کرد. اغلب افراد در طول روز برای رفتن به محل کار، خرید و سایر فعالیت‌های روزمره، به جای استفاده از وسایل حملونقل عمومی، از خودروی شخصی استفاده می‌کنند که درصورت نیافتن جای پارک مناسب، به‌ناچار خودرو خود را به شیوه‌های غیراصولی و گاهی به‌صورت دوبل پارک می‌کنند و در مواقعی دیده می‌شود که بدون توجه و اهمیت‌دادن به حقوق شهروندی و حقوق دیگران، خودروی خود را وسط خیابان پارک می‌کنند و به انجام امور شخصی می‌پردازند. شاید بتوان گفت که دلیل این اقدام نابهنجار، تمایل شدید شهروندان به استفاده از وسایل نقلیه شخصی و تمایل به پارک خودرو در نزدیک‌ترین محل به مقصد مورد نظر و اولویت‌دادن به پارک حاشیه‌ای به جای پارکینگ‌های عمومی است. چنین مسائل و اتفاقات مشابهی که روزانه در محیط‌های شهری به‌کرات مشاهده می‌شوند، حاکی از بی‌توجهی به این مورد بسیار مهم است که خود فرهنگسازی در سطوح مختلف جامعه را طلب می‌کند.
در این زمینه آمارهای متفاوت و گاهی ضد‌و نقیض درخصوص کمبود پارکینگ در شهرهای بزرگ و به‌ویژه در شهر تهران دیده می‌شود. عوامل مختلفی نظیر بالا بودن قیمت زمین جهت تأمین پارکینگ، مکان‌یابی نادرست آنها و... مطرح می‌شود که نقش مهمی در پدیدارشدن این نابسامانی‌ها ایفا می‌کنند. هر چند در شهری مانند تهران به‌عنوان پایتخت و شرایط خاص حاکم بر آن می‌توان دلایل متفاوتی همچون حجم بالای جابه‌جایی مسافر در طول روز و نبود پاسخگویی مناسب سیستم حملونقل همگانی به این نیاز، تفاوت جمعیت در طول روز و شب (سفرهای کاری روزانه از شهرهای اطراف به مقصد تهران) و... را برشمرد. اپیدمی کرونا و الزامات رعایت محدودیت‌های خاص مربوط به آن و لغو محدودیت‌های ترافیکی و فاصله‌گذاری اجتماعی در سیستم‌های حملونقل عمومی که به‌منظور کاهش تعداد بیماران رخ داده است نیز دلیل دیگری بر تشدید شرایط فعلی در این مقطع زمانی است.
به‌نظر می‌رسد در شهرهای بزرگ و کلانشهرهای کشورهای در حال توسعه نیز باید تغییر نگاه از شهر متکی به خودرو به شهرهای انسانی و پیاده‌مدار صورت گیرد و یکی از تجارب موفق در این زمینه، شکل‌گیری نظریات مربوط به شهر هوشمند به‌منظور استفاده از فناوری‌های الکترونیک، پیاده‌سازی سیاست‌های مرتبط با رشد هوشمند شهری و در نهایت شکل‌گیری محلات کوچک، خوداتکا و مبتنی بر مقیاس انسانی به‌منظور انجام بسیاری از امور است.
حال فارغ از بحث کمبود پارکینگ‌ها، مورد دیگری که باید در این راستا مورد توجه قرار گیرد و بسیار مغفول مانده است، تأمین امنیت پارکینگ‌ها و فضاهای پارک حاشیه‌ای است. در این بحث خیلی وارد مباحث مربوط به امنیت خودروهای موجود نخواهیم شد و تنها نکته‌ای که می‌توان متذکر شد این است که از آنجا که نحوه سرقت از درون خودروها با روش‌های متفاوت و گاه ابزارهای مدرن صورت می‌پذیرد، ایجاب می‌کند که شرکت‌های خودروساز نیز به سیستم‌های نوین امنیتی مجهزتر شوند. مطالعاتی که درخصوص امنیت فضاهای عمومی صورت گرفته، حاکی از آن است که اغلب بزهکاران که در نقش سارقان ظاهر می‌شوند، به‌صورت کاملاً عقلایی و برنامه‌ریزی‌شده، به‌دنبال فرصت‌های مناسب با ریسک پایین هستند و با توجه به آمارهای موجود در مراجع انتظامی و قضایی، بیشترین آمار وقوع سرقت از درون خودروها مربوط به محلاتی است که فاقد پارکینگ مناسب و استاندارد هستند که همین امر نیازمند بررسی مستمر و ارتقای سطح ایمنی آنهاست. یکی از مؤلفه‌های مهم و تأثیرگذار در این زمینه که در بیشتر کشورها به‌ویژه کشورهای پیشرفته، طراحی و پیاده‌سازی شده‌ا‌ند، طراحی محیطی با لحاظ مقوله امنیت وسایل نقلیه به‌منظور پیشگیری و کاهش ارتکاب به جرم است که به‌عنوان شیوه مناسب مورد استفاده قرار می‌گیرد. این رویکرد ضمن کاهش فرصت ارتکاب جرم، کیفیت محیط را نیز ارتقا می‌دهد. از تجربه‌های موفق دیگر در این زمینه، می‌توان به به‌کارگیری همزمان عوامل نظارتی مصنوع (نظیر دوربین‌های مداربسته و...) و طبیعی مانند گشت و حضور مستمر نگهبانان و پارکبانان اشاره کرد. استفاده از پارکینگ‌های هوشمند، ساماندهی مناسب پارکینگ‌های حاشیه‌ای و ارتقای سطح ایمنی آنها، تدوین ضوابط و قوانین مناسب جهت مکان‌یابی پارکینگ‌ها، تأمین نور مناسب در پارکینگ‌ها و پرهیز از ایجاد فضاهای کم نور و... همه از شاخص‌هایی است که می‌توان با ارتقا و بهبود آنها، امنیت فضاهای پارک خودرو را افزایش داد.
